Διαστάσεις παίρνει στο Διαδίκτυο η σύλληψη Έλληνα blogger

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η Αθήνα βρέθηκε στο επίκεντρο της επικαιρότητας για το Διαδίκτυο

Την ώρα που η Αθήνα φιλοξενεί το πρώτο Παγκόσμιο Φόρουμ για τη Διακυβέρνηση του Διαδικτύου, με εκκλήσεις για σεβασμό της ελευθερίας του λόγου, η είδηση της σύλληψης του υπεύθυνου ενός δικτυακού τόπου στην Ελλάδα κάνει το γύρο του κόσμου. Ιστολόγια στην Ελλάδα, τη Βρετανία και άλλες χώρες αναφέρονται με καυστικά σχόλια στην πρωτοφανή εισβολή της ελληνικής αστυνομίας στο blogme.gr, έναν δικτυακό τόπο που παρέχει υπηρεσίες ταξινόμησης και εύρεσης ελληνικών ιστολογίων.

Ο δημιουργός του blogme.gr, Αντώνης Τσιπρόπουλος συνελήφθη, έπειτα από καταγγελία ότι ο δικτυακός τόπος του παρείχε πρόσβαση σε ανεξάρτητο ιστολόγιο που περιείχε δυσφημιστικό υλικό. Το υλικό αυτό εμφανιζόταν στο ιστολόγιο FunEL και σχολίαζε γνωστό τηλεοπτικό πρόσωπο, γράφει τη Δευτέρα το βρετανικό The Register. Επειδή το ιστολόγιο βρίσκεται αποθηκευμένο σε διακομιστές στις ΗΠΑ, η αστυνομία προτίμησε να εισβάλει στο blogme.gr, να κατασχέσει τους σκληρούς δίσκους και να διακόψει τη λειτουργία της υπηρεσίας.

Ο κ. Τσιπρόπουλος, που φόρεσε χειροπέδες, πέρασε τη νύχτα στην ασφάλεια και πρόκειται να προσαχθεί σε δίκη, διαμαρτύρεται ότι η σύλληψή του είναι παράλογη, δεδομένου ότι ο ίδιος δεν μπορεί να ελέγχει τα γραφόμενα σε ιστοσελίδες τρίτων ούτε να θεωρείται υπεύθυνος για αυτά. Όπως σχολιάζει το The Register, η σύλληψη δεν θα μπορούσε να συμβεί σε πιο ακατάλληλη στιγμή, καθώς η Αθήνα φιλοξενεί αυτές τις ημέρες το πρώτο Παγκόσμιο Φόρουμ για τη Διακυβέρνηση του Διαδικτύου.

Εκπρόσωπος των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα θα μιλήσει στο φόρουμ την Τρίτη και θα υπενθυμίσει ότι η ελευθερία της έκφρασης θα πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο οποιουδήποτε αποδεκτού μοντέλου για τη διαχείριση του Παγκόσμιου Ιστού. Μόλις πριν από λίγες ημέρες, η Διεθνής Αμνηστία, η οποία επίσης μετέχει στο Φόρουμ, απηύθυνε «Έκκληση προς τους Bloggers», ζητώντας τους να συνδεθούν και να υπεραμυνθούν της ελευθερίας της έκφρασης στο Διαδίκτυο.

Οι εκκλήσεις αυτού του είδους συνήθως αφορούν καθεστώτα όπως του Ιράν και της Κίνας.

(in.gr)

Ένα ορθόδοξο βίντεο που τα μαρτυράει όλα...

This summary is not available. Please click here to view the post.

Η αγωνία...

να γίνεις κάτι άλλο από αυτό που είσαι
(click)

Διαμαρτυρίες κατά του Πανούση

Επικριτικές δηλώσεις από Χριστόδουλο, Ανθιμο και Ψωμιάδη

ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ έξω από νυχτερινό κέντρο της Θεσσαλονίκης, όπου παρουσιάζει το νέο του καλλιτεχνικό πρόγραμμα ο Τζίμης Πανούσης, πραγματοποίησαν χτες βράδυ μέλη ορθόδοξων χριστιανικών οργανώσεων, αντιδρώντας στο περιεχόμενο του προγράμματος, αλλά και της σχετικής διαφημιστικής αφίσας.

Οι συγκεντρωθέντες θέλησαν έτσι να εκφράσουν, όπως είπαν, τον «αποτροπιασμό» τους για τις θρησκευτικές αναφορές του καλλιτέχνη στο πρόγραμμά του, καθώς και για το περιεχόμενο της αφίσας, που έχει αναρτηθεί σε διάφορα σημεία της πόλης, μέσω της οποίας, όπως λένε, «προσβάλλεται το σύμβολο της ελληνικής πίστης».


Στη διαφημιστική αφίσα, ο Τζίμης Πανούσης εμφανίζεται ντυμένος με ράσα, στο λαιμό του κρέμεται μενταγιόν, όπου απεικονίζεται η Παναγία με τη μορφή πτηνού, ενώ γύρω από το κεφάλι του υπάρχει φωτοστέφανο.

Στο ζήτημα αναφέρθηκε, σήμερα, με δήλωσή του από τη Θεσσαλονίκη, ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος, λέγοντας: «Όταν είναι κάτι που ειρωνεύεται τα ιερά και τα όσια αυτό είναι καταδικαστέο». Επίσης, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, υποστήριξε: «Δεν μπορούμε ό,τι είναι ιερό να το θίξουμε κατά τρόπο που θέλουμε να το προσβάλλουμε και να το καταργήσουμε».

Στο θέμα παρενέβη και ο νομάρχης Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Ψωμιάδης, που ανέφερε πως «σε μία δημοκρατία τα πάντα είναι επιτρεπτά, μέχρι όμως το σημείο εκείνο που δε θα προσβάλλεις την προσωπικότητα του άλλου και ιδιαίτερα να ξεπερνάς τα όρια της προσβολής των ιερών και όσιων της φυλής μας».

(www.kathimerini.gr, 29/10/2006)

Παντού και πάντα με τις δικτατορίες

......
«Από της καταστροφής εσώθησαν τα κράτη της Ιταλίας και τελευταίον της Γερμανίας διά της ανακηρύξεως δικτατοριών και περιορισμού της ελευθέρας ενεργείας των ανελευθέρων αθέων κομμουνιστών»

Τα παραπάνω δημοσιεύθηκαν στις 24 Ιουνίου 1933, όχι σε κάποιο φασιστικό φυλλάδιο αλλά στην «Εκκλησία», το «επίσημον δελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος». Το άρθρο, που υπέγραφε ο μητροπολίτης Γόρτυνος και Μεγαλοπόλεως Πολύκαρπος, κατέληγε στη διαπίστωση ότι «διά της πίστεως και της χάριτος του Θεού εκριζώνονται αι δυνάμεις της κακίας, συντρίβονται αι λεγεώνες του Σατανά». Στο «διασωθέν» 3o Ράιχ, πάντως, τη συντριβή των εν λόγω «λεγεώνων» είχαν ήδη αναλάβει η Γκεστάπο και το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Οράνιενμπουργκ (πλήρες κείμενο με τίτλο "Ο θεόσταλτος Φύρερ">>>).

Μία συναφής περίπτωση με μηνύσεις

...για περιεχόμενα κάποιων blogs εξελίχθηκε πριν από μερικούς μήνες στη Γερμανία. Μία εταιρία υπέβαλε μήνυση για συκοφαντικά δημοσιεύματα σε συγκεκριμένο blog και η Αστυνομία ξεκίνησε τις προβλεπόμενες έρευνες. Όσοι γνωρίζουν γερμανικά, μπορούν να διαβάσουν εδώ για την ανακοίνωση της ανακριτικής παρέμβασης, Schon wieder Polizei im Blog και για την εξέλιξη της υπόθεσης εδώ: Post von der Polizei κι εδώ: Post von der Polizei: Vorladung als Zeuge.

Ο υπεύθυνος του "γερμανικού καταλόγου" ανακοίνωσε ότι θα ήταν σε θέση να δώσει στοιχεία για τον μηνυόμενο (IP κλπ.) μόνο αν προϋπάρξει δικαστική απόφαση για τη διάθεση αυτών των πληροφοριών. Δηλαδή, δεν επενέβη εναντίον του η Αστυνομία, με κίνδυνο να δικαιωθεί ο διωκόμενος και να αποζημιωθεί στη συνέχεια με σημαντικά χρηματικά ποσά, αλλά του ζητήθηκε να καταθέσει ως μάρτυρας τη δ/νση του πιθανόν παρανομούντα Blogger.

Είναι βέβαιο ότι θα υπάρχουν ανάλογες περιπτώσεις στον αγγλόφωνο και γαλλόφωνο χώρο, οι οποίες πρέπει να αναζητηθούν από άλλους φίλους και να προβληθούν στα δικά τους blogs. Διαβάστε εδώ κι εδώ για τη νομική κατάσταση στην Ελλάδα, όπως την περιέγραψε ο e-Lawyer.

Έφτασαν οι παρελάσεις

...

Με τούτα και με κείνα, φτάσαμε πάλι στις σχολικές παρελάσεις. Πριν ανάψουν οι μάχες και εκδηλωθούν μαζικές συγκρούσεις υπέρ ή κατά (εγώ είμαι κατά των σχολικών παρελάσεων, εννοείται!), ανεβάζω μια φωτογραφία που έβγαλα τον περασμένο Μάρτιο, στη λεωφόρο Βεΐκου, όπου παρελαύνουν τα σχολεία του Γαλατσίου... Η γιαγιά δεξιά είναι όλα τα λεφτά, τι λέτε; (click)(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

Συμπαράσταση στο blogme.gr

...

Ο διαχειριστής του blogme.gr, κ. Αντώνης Τσιπρόπουλος, προσήχθη στο αυτόφωρο των δικαστηρίων με τη συνήθη εξευτελιστική διαδικασία (αποτυπώματα, χειροπέδες, διανυκτέρευση σε αστυνομικό τμήμα κ.ά.) -μάλλον κατάλοιπο εκφοβιστικών συνηθειών από τις δεκαετίες του '40 και του '50- για να δικαστεί, επειδή κάποιο κείμενο άλλου blog που έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογό του, έθιγε ένα δημόσιο πρόσωπο. Περισσότερες λεπτομέρειες για τα συμβάντα μετά τη μήνυση εδώ. Προσωπικά αγνοώ, επειδή δεν αναφέρεται πουθενά, ποιος έγραψε τί στο δικό του blog, σε βάρος ποίου προσώπου γράφτηκε αυτό και αν ήταν επικριτικό, ειρωνικό, χλευαστικό, προκλητικό, προσβλητικό, συκοφαντικό ή οτιδήποτε άλλο.

Η συμπαράστασή μου αφορά στο γεγονός ότι τα ευρετήρια ελληνικών blogs, όπως λειτουργούν πάμπολλα όμοια στον ελληνικό και διεθνή χώρο, με τις αυτοματοποιημένες λειτουργίες που αξιοποιούνται για να προσφέρουν υπηρεσίες ενημέρωσης στους χρήστες και τους επισκέπτες του, δεν είναι δυνατόν να θεωρηθούν υπεύθυνα για ό,τι άστοχο, προσβλητικό ή παράνομο υπάρχει σε ένα blog άλλου προσώπου...

Προστασία της Γης από αστεροειδείς - ο επόμενος το 2880

Η Ρωσία είναι έτοιμη να προστατεύσει τον πλανήτη από πρόσκρουση αστεροειδών αν χρειαστεί, υποστήριξε ο αναπληρωτής διευθυντής της ρωσικής διαστημικής υπηρεσίας Βίκτορ Ρεμισέβσκι, χωρίς όμως να δώσει λεπτομέρειες. «Αν είναι αναγκαίο, το συγκρότημα κατασκευής πυραύλων της Ρωσίας μπορεί να δημιουργήσει τα μέσα στο Διάστημα ώστε να απωθήσει αστεροειδείς που απειλούν τη Γη» δήλωσε στο πρακτορείο Itar-Tass.

Όπως αναμεταδίδει το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Ρεμισέβσκι τόνισε ότι οποιοδήποτε τέτοιο εγχείρημα θα απαιτούσε διεθνή συνεργασία. «Πάνω απ' όλα, τα ινστιτούτα διαστημικής έρευνας, τα τηλεσκόπια, και η υποδομή της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών θα πρέπει να προειδοποιήσουν για την απειλή αστεροειδών που πρόκειται να προσκρούσουν στη Γη» φέρεται να είπε.

Σύμφωνα με το ρωσικό Ινστιτούτο Εφαρμοσμένης Αστρονομίας, περίπου 400 αστεροειδείς και 30 κομήτες μπορούν δυνητικά να βρεθούν σε πορεία σύγκρουσης με τον πλανήτη. Το Ινστιτούτο ανησυχεί ιδιαίτερα για τον αστεροειδή 2907, με διάμετρο γύρω στο ένα χιλιόμετρο, για τον οποίο οι επιστήμονες εκτιμούν «με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας» ότι θα χτυπήσει τη Γη στις 16 Δεκεμβρίου 2880.

(in.gr)

ΥΓ: Μέχρι το 2880 κάτι θα σκεφτούμε, καλά νάμαστε... Πάντως, στις 9 Δεκ. έχω γενέθλια, δεν μπορώ να ασχοληθώ...

Δεν δέχονται να εκθέσουν έργα για βασανιστήρια...

Καλέ ποια βασανιστήρια λέτε, εμείς διδάσκουμε τη Δημοκρατία στους 'Αραβες...

Μία μόνο γκαλερί στις ΗΠΑ δέχτηκε να εκθέσει έργα του Μποτέρο για βασανιστήρια

ΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ζωγραφικής και τα γλυπτά του Κολομβιανού καλλιτέχνη Φερνάντο Μποτέρο κοσμούν μουσεία και δημόσιους εκθεσιακούς χώρους σε όλο τον κόσμο. Όμως ο πασίγνωστος καλλιτέχνης αντιμετώπισε σχεδόν καθολική απόρριψη όταν επιχείρησε να πραγματοποιήσει μια έκθεση στην Αμερική. Διότι το θέμα της έκθεσης ήταν η φυλακή του Άμπου Γκράιμπ.

Η σειρά πινάκων ζωγραφικής που απεικονίζουν τα βασανιστήρια Ιρακινών στην φυλακή του Άμπου Γκράιμπ από στρατιώτες των ΗΠΑ απορρίφθηκαν από όλα τα αμερικανικά μουσεία στα οποία προτάθηκε να εκτεθούν, πριν συμφωνήσει να τα δεχθεί η Γκαλερί Μάρλμπορο στο κεντρικό Μανχάταν, όπου παρουσιάσθηκαν για πρώτη φορά την περασμένη εβδομάδα και θα παραμείνουν έως την 18η Νοεμβρίου.

«Εδώ υπάρχει απόλυτη ελευθερία έκφρασης. Γι'αυτό ήταν τόσο ανησυχητικό το ότι τα μουσεία δεν ήθελαν να εκθέσουν αυτά τα έργα», είπε ο Μποτέρο. Οι πίνακες, σχολίασε ο 74χρονος ζωγράφος, είναι εμπνευσμένοι από κείμενα που περιέγραφαν τα γεγονότα και δεν αποτελούν απομίμηση των διαβόητων φωτογραφιών των βασανιστηρίων. «Δεν αποκάλυπτα τίποτε που δεν ήταν ήδη γνωστό. Απογοητεύτηκα που το καλλιτεχνικό αυτό όραμα δεν μπορούσε να εκτεθεί», δήλωσε.


«Μου είπαν ότι δέχθηκαν πολλές οργισμένες τηλεφωνικές κλήσεις στην γκαλερί», λέει ο Μποτέρο. Προσθέτει ότι δεν νοιάστηκε να ρωτήσει γιατί οι προτάσεις του προς τα μουσεία να εκθέσει τους συγκεκριμένους πίνακες απορρίπτονταν. Ο κριτικός τέχνης Ντέιβιντ Ντ'Αρσί εκτιμά ότι τα μουσεία αποφεύγουν να προκαλούν την κυβέρνηση. «Αν επρόκειτο για άλλα έργα του Μποτέρο, θα τα δέχονταν αμέσως. Είναι ίσως ο πιο αναγνωρίσιμος σύγχρονος καλλιτέχνης», εξηγεί ο ΝτΆρσί. Αλλά, προσθέτει, «το τελευταίο πράγμα που θέλουν τα μουσεία είναι να στιγματισθούν. Υπήρξε μια εποχή που τα μουσεία ήθελαν να σοκάρουν τον κόσμο. Αυτή η εποχή έχει παρέλθει».


Ο Μποτέρο έχει φιλοτεχνήσει 42 πίνακες και 38 ελαιογραφίες για το θέμα. Ο ίδιος λέει ότι εργαζόταν «με μονομανία» επί 14 μήνες για να τους ολοκληρώσει. Άρχισε πέντε μήνες μετά την αποκάλυψη των γεγονότων από τον δημοσιογράφο Σέιμουρ Χερς στο περιοδικό New Yorker, τον Μάιο του 2004.

Ο ζωγράφος δηλώνει ότι ελπίζει η έκθεσή του να βρει καταφύγιο σε ένα αμερικανικό ή ευρωπαϊκό μουσείο, όμως διευκρινίζει ότι δεν προτίθεται να πουλήσει τους πίνακες, παρά μόνο να τους δωρίσει. «Δεν πιστεύω στην αποκόμιση χρημάτων από την εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου», εξηγεί.

(Καθημερινή, 25/10/2006)

Σσσσσ, ησυχία, μιλάει με το θεό...

Έχουμε ακούσει «Η φαντασία στην εξουσία», «Τα νιάτα στην εξουσία» κλπ., αλλά η «Τρέλα στην εξουσία», πρέπει να είναι εντελώς πρωτότυπο. Πριν από 1-1,5 χρόνο κάποιοι 'Αραβες επίσημοι, επισκέπτες του Μπους δήλωσαν ότι ο Πρόεδρος είπε πως έχει θεϊκή εντολή να βάλει τάξη στη Μέση Ανατολή. Τότε διαψεύστηκε από την Αμερική ότι ο Μπους έκανε τέτοια δήλωση.

Τώρα πληθαίνουν οι πληροφορίες και πρέπει να θεωρείται σίγουρο ότι ο τύπος μιλάει με θεούς και δαίμονες και δεν μας το μαρτυράει. Και όχι μόνο αυτός: Και ο Μπλερ είχε δηλώσει ότι συνομιλεί με το θεό, αλλά και κάποιος δικός μας θα ζητήσει αποκλειστικότητες και θα έχουμε διπλωματικά επεισόδια, γιατί κι αυτός μιλάει με το θεό και δηλώνει επί Γης αντιπρόσωπός του…

Απ' όσα γνωρίζω εγώ, όποιος «ακούει» φωνές και «απαντάει» σ' αυτές είναι ψυχοπαθής και μάλλον πάσχει από σχιζοφρένεια...(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)

(click)

Ιστορία της Τεχνολογίας, Εισαγωγή ΙΙ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ      ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΙ

Άλλα θέματα της εισαγωγής (Ι) Οπισθοδρομικότητα Εφευρέτες και χρονολογίες Ευρωκεντρική θεώρηση Υποδιαίρεση σε εποχές  Προβλέψεις για το μέλλον

1. Οπισθοδρομικότητα

Στον αντίποδα των διεργασιών επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου λειτουργούν δυνάμεις της οπισθοδρόμησης που δεν ταυτίζονται με τους σκεπτικιστές. Πρόκειται για τους οργανωμένους μηχανισμούς που προσφέρουν «θρησκευτικές υπηρεσίες». Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι αυτοί οι μηχανισμοί προσπάθησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα (και προσπαθούν ακόμα σε πολλές περιοχές του πλανήτη μας) να αποτρέψουν την ελεύθερη διάδοση της γνώσης και την αυτόνομη ανάπτυξη των επιστημών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, απ' τη μια πλευρά να καθυστερήσουν παλαιότερα στην Ευρώπη οι επιστημονικές ανακαλύψεις και επινοήσεις, καθώς και η αξιοποίησή τους για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και της κοινωνικής ζωής γενικότερα, απ' την άλλη πλευρά δε να συνεχίζεται σήμερα η χειραγώγηση των ανθρώπων σε πολλά μέρη της Γης και να επιφυλάσσεται για αυτούς μία ζωή γεμάτη στερήσεις, απαγορεύσεις, αναξιοπρεπή διαβίωση και ασθένειες.

Στις αρχές του 21^ου αιώνα οι θρησκευτικές αντιλήψεις και εξηγήσεις για τη φύση και την κοινωνία έχουν υποχωρήσει σημαντικά και τη θέση τους παίρνουν οι ορθολογικές ερμηνείες της επιστήμης. Η θρησκεία, η οποία εκμεταλλεύεται το φόβο του ανθρώπου για το θάνατο -όσοι εξ αυτών δεν είναι σε θέση να επεξεργαστούν αυτή τη φυσική διεργασία ορθολογικά- και στηρίζεται σε υπερ- ή παραφυσικές ερμηνείες για τη φύση και την κοινωνία, παύει σταδιακά, με τη διεύρυνση της επιστημονικής γνώσης και τη βελτίωση στην οργάνωση της κοινωνίας, να αποτελεί σημαντικό ψυχολογικό μηχανισμό που βοηθά στην επιβίωση του ανθρώπου^. αυτός ο ρόλος εγκαταλείπεται στην επιστήμη και στο «κοινωνικό κράτος»! Η επιστήμη, από την πλευρά της, η οποία μελετάει γεγονότα τής ελεύθερα προσβάσιμης εμπειρίας και στηρίζεται στην επιστημονική μεθοδολογία για να εξηγήσει τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα, υποκαθιστά τη θρησκεία και την παράδοση στις αντιλήψεις και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, από γενιά σε γενιά, αργά αλλά σταθερά.

Η διάσταση μεταξύ θρησκείας και επιστήμης

Αφότου άρχισε ο πρωτόγονος άνθρωπος να αντιλαμβάνεται το φυσικό του περιβάλλον, έδινε σε κάθε φαινόμενο αμιγώς «θεολογικές» ερμηνείες. Δηλαδή ταύτιζε κάθε ήχο, κάθε κίνηση, κάθε τι που παρατηρούσε στη στεριά, στη θάλασσα και στον αέρα με κάποιο θεό, κάποιο πνεύμα, κάποια αόρατη δύναμη, η οποία ασχολείτο διαρκώς μαζί του, τον παρακολουθούσε και επηρέαζε τη ζωή του. Αυτά τα αόρατα «όντα» έπρεπε να εξευμενιστούν με σωστή συμπεριφορά, με δωρεές, με αναπομπή ευχών και επικλήσεων, με θυσίες κ.ά. Σταδιακά υποχωρούν όμως οι θεολογικές ερμηνείες και τη θέση τους παίρνουν οι «φυσικές» ή, όπως λέμε σήμερα, οι επιστημονικές.

Το ιερατείο στη φαραωνική Αίγυπτο διαπίστωσε κάποια εποχή ότι «εξευμενίζονταν» οι θεοί και δεν έριχναν πια κεραυνούς πάνω στους ναούς που εξείχαν στην επίπεδη έρημο, όταν τοποθετούνταν γύρω σ' αυτούς μεταλλικές ράβδοι με χρυσές αιχμές, οι οποίες ράβδοι είχαν στερεωθεί στο έδαφος και γίνονταν οι ίδιες στόχος των «θεϊκών κεραυνών». Η γνώση είχε επηρεάσει τη θεολογία, αρκούσαν μερικές μεταλλικές ράβδοι για να αλλάξουν τις «διαθέσεις» των θεών!

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης θεωρούσαν κατά τα βαβυλωνιακά πρότυπα ότι τα ορατά από τη Γη ουράνια σώματα ήταν «θεϊκές μονάδες με αυτοτελή βούληση» που επιδρούσαν στη ζωή των ανθρώπων. Αυτές τις αντιλήψεις αμφισβήτησαν διάφοροι αστρονόμοι και φιλόσοφοι της ελληνικής και ελληνιστικής εποχής, όπως ο Επίκουρος, ο οποίος θεωρούσε ότι τα ουράνια σώματα πήραν από την αρχή το σφαιρικό τους σχήμα και την αναγκαιότητα και περιοδικότητα των κινήσεών τους, και δεν αποτελούν «μακάριες και άφθαρτες οντότητες». Οι θεοί, κατά την επικούρεια αντίληψη, δεν ανακατεύονται στα ανθρώπινα, δεν κάνουν χάρες και δεν δέχονται δώρα. Η άποψη του Επίκουρου δεν επεκράτησε μεν, επειδή ήταν επίσης μία εικασία, όπως εκείνες των Πλάτωνα και Αριστοτέλη, η σημασία της έγκειται όμως στο ότι αποτελεί μία φάση στη συνεχή διαπάλη μεταξύ της φυσικής θεώρησης των πραγμάτων και της θρησκευτικής οπισθοδρομικότητας. Πέρα απ' αυτά, σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Επίκουρος είχε δίκιο!

Ακολούθησαν πολλές και διάφορες ανάλογες υποχωρήσεις των θρησκευτικών δοξασιών και δογμάτων, όσο προχωρούσε η συσσώρευση γνώσεων για τη φύση και την κοινωνία. Κατά το Μεσαίωνα οργανώνονταν λιτανείες και αναπομπή δεήσεων για να διασωθεί η κάθε πόλη από την επερχόμενη πανούκλα (μαύρος θάνατος)^.  όλες οι μεγάλες πόλεις της Ευρώπης έχουν ακόμα σε κεντρικό σημείο τους «στήλες πανούκλας». Με την ανακάλυψη του αίτιου για την πανούκλα και τις άλλες όμοιες επιδημικές ασθένειες και την εξάλειψή τους με ιατρικά μέσα, ξεχάστηκαν οι δεήσεις και επικλήσεις και οι περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι αγνοούν ακόμα και για ποιο λόγο στήθηκαν οι συγκεκριμένες στήλες.

Στα τέλη του 13^ου αιώνα κυκλοφόρησε στο Βυζάντιο ένα αντιδυτικό πόνημα για να αποδείξει τις «αιρετικές» απόψεις των Φράγκων, στο οποίο αναπτύσσεται, πώς «στηρίζουν τον ουρανό τριάντα άγγελοι, δώδεκα κολώνες και δώδεκα αψίδες», ενώ οι αστραπές και οι βροντές στον ουρανό προκύπτουν από «συγκρούσεις μεταξύ των αγγέλων στο πέταγμά τους» (Κ.Σιμόπουλος: Ξενοκρατία...). Επίσης κατά το Μεσαίωνα θεωρείτο στη Δύση δεδομένο ότι οι άγγελοι έσπρωχναν τους τότε γνωστούς πλανήτες για να συνεχίζουν να περιφέρονται «γύρω από τη Γη». Με εισαγωγή της έννοιας και υπολογισμό της έλξης των ουράνιων μαζών από τον Νεύτωνα, απηλλάγησαν οι άγγελοι του ουρανού από αυτό το έργο, αλλά ακόμα η ζώσα δύναμη (vis vita), κατά μερικές απόψεις η σοφία του θεού, διατηρούσε σταθερή και ανεμπόδιστη τη λειτουργία του σύμπαντος. Κι αυτή την αντίληψη αντικατέστησε όμως η επιστήμη στα μέσα του 19^ου αιώνα με την έννοια της ενέργειας, η οποία παραμένει σε κάθε ενεργειακά απομονωμένο σύστημα σταθερή.

Είναι αναμφισβήτητο ότι οι άνθρωποι προήγαγαν την επιστήμη κατά την Αναγέννηση, άλλοτε επειδή ήλπιζαν πως μέσω αυτής θα καταλάβαιναν καλύτερα τη «σοφία του θεού» (Νεύτων), άλλοτε επειδή πίστευαν στην απόλυτη χρησιμότητα της γνώσης και προπαντός στην εσωτερική σύνδεση της ηθικής, της γνώσης και της ευτυχίας (Βολτέρος) και άλλοτε επειδή πίστευαν ότι με την επιστήμη κατείχαν και αγαπούσαν κάτι ανιδιοτελές, αβλαβές, αύταρκες, αληθινά αθώο, στο οποίο οι κακές παρορμήσεις των ανθρώπων δεν είχαν καμιά θέση (Σπινόζα). Όμως, παρά τις καλές προθέσεις για συμβιβασμό με τα «θεία», η επιστήμη εξελίχθηκε σταδιακά σε αντίπαλο δέος για τη θρησκεία. Η ανακάλυψη στις αρχές του 21^ου αιώνα οργανικού υλικού σε μετεωρίτες που έπεσαν στη Γη, με ηλικία μεγαλύτερη από αυτή του ηλιακού μας συστήματος, αλλά και ο εντοπισμός μεγάλων σύνθετων μορίων, ιδιαίτερα πλούσιων σε άνθρακα, στη σκόνη της ουράς ενός κομήτη (Wind 2), μας οδηγεί εύκολα στο συμπέρασμα ότι η ζωή δημιουργήθηκε ως οργανική ύλη σε άλλα ηλιακά συστήματα, σε άλλα σημεία του σύμπαντος και με τη διαδικασία της αέναης ανακυκλώσεως μεταφέρθηκε στον πλανήτη μας και εξελίχθηκε στη σημερινή μορφή της. Πέρα απ' αυτά, η συζήτηση στην Κοσμολογία έχει απομακρυνθεί από τον παρόντα χώρο και χρόνο και βρίσκεται στην «αρχική έκρηξη» (big bang) και στο ερώτημα, τί υπήρξε πριν από αυτό: ένας θεός δημιουργός ή μήπως η συγκεκριμένη έκρηξη ήταν μία από τις πολλές που επαναλαμβάνονται περιοδικά ή, ακόμα, αν έχουν συμβεί και συμβαίνουν ακόμα πολλές αρχικές και γενεσιουργές εκρήξεις.

Σήμερα, δεν θα διεκδικούσε πρωτοτυπία η ιδέα ότι, αργά ή γρήγορα, θα μετατεθεί και πάλι προς τα πίσω, χρονικά και χωρικά, το σημείο που αρχίζει η επιστημονική αμφιβολία, οπότε οι θεολόγοι θα σπεύσουν να τοποθετήσουν εκεί την παρέμβαση ενός θεού δημιουργού! Οι επιστημονικές εξελίξεις επέρχονται λοιπόν σε όλα τα μέτωπα απρόβλεπτα και ραγδαία και η Αστρονομία, η Βιολογία, η Πληροφορική, η Παλαιο-ανθρωπολογία και η Ψυχολογία έχουν ήδη ανατρέψει τα θεμέλια των περισσότερων θρησκευτικών δοξασιών, ενώ διακεκριμένοι ερευνητές δηλώνουν ότι:«Στην αρχή χρειάστηκε ο θεός για να εξηγηθούν ο Αδάμ και η Εύα. Μετά λεγόταν ότι ο θεός ήταν απαραίτητος για να ξεκινήσει την εξέλιξη των βιολογικών ειδών. Η Κοσμολογία δείχνει, όμως, ότι η ζωή εξελίσσεται παντού, όπου βρεθεί ευκαιρία.» (συνέντευξη του φιλοσόφου, καθηγητή στην Οξφόρδη και στο Tufts, Daniel C. Dennett στο περιοδικό "Der Spiegel", 24-12-2005).

Απ' την άλλη πλευρά, οι διάφοροι θρησκευτικοί μηχανισμοί αδυνατούν να υλοποιήσουν επί αιώνες τον καθ' εαυτό στόχο των θρησκειών και, δραπετεύοντας από το ζωτικό τους λειτούργημα, επεκτείνονται και δραστηριοποιούνται σε άλλα άσχετα πεδία, κατά προτίμηση δε σε πολιτικές και κρατικές αρμοδιότητες και σε κερδοσκοπικές μεθοδεύσεις. Αυτοί ακριβώς οι μηχανισμοί καλλιεργούν, στηρίζουν και εκμεταλλεύονται παραδοσιακά τις ψυχικές καταστάσεις των εξαρτήσεων και της φοβίας, τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις ή, στην καλύτερη περίπτωση, δεν αποτολμούν οτιδήποτε για να τις αποτρέψουν.

Ταυτόχρονα, διάφοροι πολιτικολογούντες θεολόγοι με ροπή προς τον κυνισμό, αναγνωρίζουν μεν την ελλιπή επιχειρηματολογία από την πλευρά των θρησκειών, υποστηρίζουν όμως με αναφορές στις «χρήσιμες ψευδολογίες» που εισήγαγε ως εργαλείο χειραγώγησης του «όχλου» ο Πλάτων ότι, η «αλήθεια» κατέχεται από μια ελίτ και δεν γίνεται αντιληπτή από τη μεγάλη μάζα των ανθρώπων. Οι μάζες, υποστηρίζουν οι ίδιοι, είναι σκόπιμο να ζουν στο σκοτάδι και είναι αναγκαίο να τρoφοδοτούνται με μυθοπλασίες, γιατί δεν επιθυμούν και μάλλον δεν μπορούν να ζήσουν με την αλήθεια, ακόμα κι αν ήταν σε θέση να την αντιληφθούν! Δεν φαίνεται να θεωρούν δε, οι ίδιοι κυνικοί, άτοπο να συνεχιστεί επ' άπειρον η διατήρηση του λαού στην αμάθεια, όπου αυτό εξαρτάται από το εκάστοτε ιερατείο, μια και η μόρφωση, κατά την άποψή τους, φαίνεται να κάνει μερικούς ανθρώπους δυστυχισμένους.

Αυτή η περιφρονητική αντιμετώπιση του «λαού» δεν είναι καινούργια, αλλά διαχρονική. Ένα από τα πολλά παραδείγματα που μπορούν να αναφερθούν εδώ ενδεικτικά, αφορά τον Καλλίνικο Β', πατριάρχη Κων/πόλεως, ο οποίος απάντησε το έτος 1700 σε ερώτημα για απλοποίηση κάποιου εκκλησιαστικού κειμένου, ως εξής: «... ο χυδαίος λαός απ' αυτά δεν γνωρίζει τίποτα και μόνο ζαλίζεται και σκοτίζεται. Ο κόσμος ο απλούς θέλει να ακούει εκείνα όπου γρικά για να κατανύγεται, όπως βίους αγίων, πανηγυρικούς λόγους και τα τοιαύτα. Αμή γραφικά και μυστηριώδη νοήματα δεν είναι για τον λαόν » (Φίλιππος Ηλιού: Προσθήκες στην ελληνική βιβλιογραφία, Αθήνα 1973.)

Παράλληλα με τους «κυνικούς» επιχειρηματολογούν οι κοινωνιολογούντες θεολόγοι υποστηρίζοντας ότι, ναι μεν τα δόγματα και οι παραδόσεις, αν δεν έχουν χάσει ολικά την αξία τους, σίγουρα έχουν αλλάξει νόημα με την πάροδο των δεκαετιών και των αιώνων, όμως η θρησκεία είναι απαραίτητη για τον «απλό λαό», γιατί με αυτή επιτυγχάνεται κοινωνική συνοχή και χωρίς αυτή θα υπήρχε διάρρηξη του κοινωνικού ιστού. Αυτό και άλλα όμοια επιχειρήματα είναι, φυσικά, ανιστόρητα, δεδομένου ότι διάφορες πολυεθνικές, πολυφυλετικές και πολυθρησκευτικές κοινωνίες (π.χ. ΗΠΑ, Βραζιλία, Αυστραλία κ.ά.) έχουν αδιαμφισβήτητη συνοχή και μάλλον διαλυτικές τάσεις θα προέκυπταν, αν επιβαλλόταν σ' αυτές τις κοινωνίες μια ενιαία θρησκεία ή και, γενικώς, θρησκευτικότητα.

Μια συναφής τοποθέτηση με την προηγούμενη προβάλλει την αντίληψη του Ντοστογέφσκι ότι «Αν δεν υπάρχει θεός όλα επιτρέπονται!», άρα χρειάζεται έστω προσχηματικά ένας θεός για να φοβίζει και να «συγκρατεί» τους ανεξέλεγκτους ανθρώπους. Πρόκειται για μια εύχρηστη τοποθέτηση που εντυπωσιάζει σε πρώτη ακρόαση, αναφέρεται όμως σε μια υπανάπτυκτη κοινωνία νομάδων ή δουλοπάροικων που όλοι μάχονται εναντίον όλων και παραβλέπει τελείως τη σημασία τής ολοκληρωμένης παιδείας και τη δυνατότητα επικράτησης της ηθικής στη βάση της ορθολογικής αποδοχής. Απ’ την άλλη πλευρά, η πραγματικότητα δείχνει ότι «με το θεό» έχουν τελεστεί τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην παγκόσμια Ιστορία, τόσο κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, όσο και στην εποχή μας κι αυτό με την κάλυψη και την ευλογία όλων των θρησκειών, κυρίως βέβαια των μονοθεϊστικών εξ αυτών.

Το τρομοκρατικό κτύπημα στους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης με τις 3-4 χιλιάδες νεκρούς έγινε στο όνομα του «μεγάλου αληθινού θεού» και η ληστρική επιδρομή στο Ιράκ με τις δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και τις τεράστιες υλικές καταστροφές πραγματοποιήθηκε μετά από «συνομιλία» του «χριστιανικά αναγεννημένου» προέδρου με τον (επίσης αληθινό) θεό αυτοπροσώπως. Με αυτή την ευκαιρία δεν βλάπτει να υπενθυμίσουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαφιόζων στη Νέα Υόρκη -και τις ΗΠΑ γενικότερα- είναι ευλαβείς καθολικοί ιταλικής και ιρλανδικής καταγωγής με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο...

Αποτέλεσμα της τελείως διαφορετικής αντιμετώπισης των ανθρώπων και των προβλημάτων τους - αναγνώριση και σεβασμός από τη μία πλευρά, περιφρόνηση και/ή παραπλάνηση από την άλλη - είναι ότι προκύπτει, εξ αντικειμένου, μια αντιπαλότητα μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, έστω κι αν αυτή δεν ομολογείται. Ειδικότερα, μεταξύ των μονοθεϊστικών θρησκειών από τη μια πλευρά και του ορθολογισμού από την άλλη, υπάρχει ένα θεμελιώδες χάσμα εκ προδιαγραφής: σε κανένα σημείο των ιερών βιβλίων τους δεν γίνεται αναφορά στην επιστήμη και την τεχνολογία, στην τέχνη και τον πολιτισμό. Ό,τι συναφές προβάλλεται σήμερα αναχρονικά, προέρχεται από αυθαίρετους συγκρητισμούς που υιοθετήθηκαν στην πορεία και από ύστερες προσθαφαιρέσεις, οι οποίες προκαλούν όμως τεράστιες αντιφάσεις με το αμετακίνητο αρχικό δογματικό οικοδόμημα.

Όσον αφορά τον ελληνόφωνο χώρο της Αρχαιότητας, ο εξ ανατολών χριστιανισμός αντικατέστησε μία προϋπάρχουσα αντίληψη για τη φύση και τον άνθρωπο, η οποία περιέκλειε την άμιλλα, τη φιλοκαλία, τη φιλομάθεια, τον προβληματισμό και την αναζήτηση. Το γεγονός ότι δίπλα σε κάθε ιερό του δωδεκαθέου (Νεμέα, Δελφοί, Ολυμπία, Έφεσος, Επίδαυρος κ.ά.), το οποίο ταυτόχρονα ήταν και θεραπευτήριο, υπήρχαν και έχουν διατηρηθεί μέχρι των ημερών μας ένα στάδιο και ένα θέατρο, προϊδεάζει για το αποτέλεσμα μιας σύγκρισης, στο πλαίσιο εκείνης της εποχής, προς θρησκείες μεσανατολικής προέλευσης.

Για το μωαμεθανισμό εκφράζονται αλληλοσυγκρουόμενες εκτιμήσεις: μερικοί μελετητές εικάζουν ότι είναι «αδύνατη η συμφιλιώση του κορανίου με την επιστήμη» (S. Hundington), ενώ άλλοι θεωρούν ότι είναι δυνατόν «να γίνει το Ισλάμ συμβατό με το σύγχρονο τρόπο ζωής... να τοποθετηθεί το κοράνι στο ιστορικό του πλαίσιο... να αποδεχτεί το Ισλάμ την πρωτοκαθεδρία της επιστήμης και της πολιτικής έναντι της θρησκείας.» (Malek Chebel) - όπως έγινε και γίνεται με το χριστιανισμό και τα ιερά βιβλία του.

Το χάσμα μεταξύ της επιστημονικής προόδου και της θρησκευτικής οπισθοδρόμησης έχει διαμορφώσει σε μερικές κοινωνίες ένα σχιζοφρενικό τρόπο καθημερινής διαβίωσης, κατά τον οποίο, αφενός αξιοποιούνται, όσο το επιτρέπουν οι επιστημονικές και οικονομικές δυνατότητες, οι κατακτήσεις της επιστήμης και της τεχνικής στην υγεία, την εκπαίδευση, τις επικοινωνίες, τις συγκοινωνίες, τις κτιριακές κατασκευές, τη βιομηχανική παραγωγή, την ψυχαγωγία κλπ., και αφετέρου αναθεματίζονται με ρητορείες και παρεμβάσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα, οι ιστορικές διεργασίες, οι αντιλήψεις και τα πρόσωπα που οδήγησαν μέσα από αγώνες, ανακατατάξεις και επαναστάσεις σ' αυτές ακριβώς τις κατακτήσεις. Η σύγκρουση σ' αυτές τις κοινωνίες μεταξύ τεχνολογικού πολιτισμού (civilisation) και πολιτισμικού επιπέδου (culture) είναι ολοφάνερη!

Η μελέτη της Ιστορίας σε κλίμακα αιώνων δείχνει ότι η αντιπαλότητα μεταξύ επιστήμης και θρησκειών εξελίχθηκε σε σύγκρουση και απέβη, στην Ευρώπη κυρίως από το 17^ο αιώνα και μετά, σε βάρος των θρησκειών^. κύριο χαρακτηριστικό των τελευταίων αιώνων, ιδίως κατά τον 20^ο αιώνα, ήταν η σταδιακή εγκατάλειψη των καθοδηγητικών παραδόσεων και ο «θρησκευτικός αποχρωματισμός» των μαζών. Ο ασθενής έπαψε να προσφεύγει πια στο ναό για προσευχή, αλλά πηγαίνει στο νοσοκομείο για θεραπεία. Ο φιλομαθής δεν περιορίζεται στα θρησκευτικά βιβλία, αλλά εκμεταλλεύεται ένα πλήθος άλλων πηγών μάθησης και πληροφόρησης, προφορικές, έντυπες και ηλεκτρονικές. Ο ταξιδιώτης δεν χρησιμοποιεί πια το γαϊδουράκι και την άμαξα ή τα πόδια του για να μεταβεί από μια πόλη σε μια άλλη, αλλά αξιοποιεί τα αυτοκίνητα, τα τραίνα, τα πλοία και τα αεροπλάνα για να επισκεφτεί άλλες πόλεις, άλλες χώρες και άλλες ηπείρους. 

Επιπτώσεις από την υποχώρηση των θρησκειών

Ως συνέπεια αυτών των αντιφατικών γραμμών εξέλιξης, απ' τη μια μεριά η οπισθοδρομικότητα και προσκόλληση στις «παραδόσεις» της Εκκλησίας και απ' την άλλη οι ραγδαίες και ανατρεπτικές επιστημονικές και τεχνολογικές και μαζί τους, οι συνεπαγόμενες οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις δεκαετιών και αιώνων, οδήγησαν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες όχι στη μαζική αποδοχή της επιστήμης, όπως προέβλεπαν με αφέλεια οι ηγέτες του Διαφωτισμού αλλά, κατά κανόνα, στη διατήρηση ενός «ευσεβισμού» και ταυτόχρονα σε ένα πνευματικό αποπροσανατολισμό, ο οποίος δίνει έναυσμα για την αναζήτηση νεότερων υπερφυσικών «στηριγμάτων». Σημαντικότερα αίτια γι' αυτή την εξέλιξη είναι, αφενός η αδιαφορία ή αδυναμία για κατανόηση των νόμων της φύσης και της κοινωνίας και, αφετέρου, η απουσία ολοκληρωμένης παιδείας.

Οι συνειδητοί «ευσεβιστές» αποτελούν μια μικρή αλλά δυναμικά αυτοπροβαλλόμενη κοινωνική ομάδα, οι οποίοι έχουν διαμορφώσει μια προσωπική «ορθή πίστη». Κατά βάθος τους απασχολεί μόνο η ατομική «σωτηρία» από κάποιες πραγματικές ή υποθετικές ενοχές και πιστεύουν ότι με τη θρησκευτικότητα προσεγγίζουν την επίτευξη των προσωπικών στόχων τους! Ταυτόχρονα επιδιώκουν όμως να επιβάλουν τις αντιλήψεις τους σε άλλους ανθρώπους, σε κοινωνικές ομάδες, σε όλη την κοινωνία, πιθανόν για να επιτύχουν μια αυτο-επιβεβαιώση και δικαίωση δια της ομοιομορφίας. Μια ενδιάμεση ομάδα πιστών, ποσοτικά μάλλον περιορισμένη, καλλιεργεί και προβάλλει ένα καιροσκοπικό ευσεβισμό, ο οποίος περιλαμβάνει μεν πολλές αμφιβολίες, αλλά διατηρεί εφεδρείες για τυχόν μεταθανάτιες εκπλήξεις: «Αν αποδειχθεί ότι έχω άδικο με την πίστη στο θεό, τότε θα έχω χάσει ελάχιστα^.  αλλά, αν αποδειχθεί ότι έχω δίκιο, τότε θα έχω κερδίσει την αιώνια ζωή.» (Blaise Pascal)

Η συντριπτικά πολυαριθμότερη μερίδα των «ευσεβών» είναι άνθρωποι που συντηρούν, αυτοματικά και αθέλητα, μια περίπου μαγική ατομική θρησκευτικότητα: μείγμα ορμέμφυτης, ενστικτώδους φοβίας για το υπερβατικό άγνωστο, με κατάλοιπα εθιμικών ιδεοληψιών και δεισιδαιμονιών, αλλά και με πλήθος συσσωρευόμενων ανορθολογισμών και κοινωνικών παρεκβάσεων. Η όποια θρησκευτικότητα καλλιεργείται ή επιδεικνύεται από αυτή την κατηγορία «ευσεβών» στην καθημερινή ζωή, αποτελεί κατά κύριο λόγο αντίβαρο στις υποχωρήσεις, τις αμέλειες, τις ανεπάρκειες, την παραβατικότητα και την ελλιπή παιδεία και κατάρτιση που συνοδεύουν συχνότατα τον προσωπικό και επαγγελματικό βίο τους.

Ο καπετάνιος που ξεκινάει από το λιμάνι με κακοσυντηρημένο σκάφος, επισφαλή συστήματα πλοήγησης και επικοινωνιών, με ελλιπή γνώση των καιρικών προβλέψεων, με συναδέλφους ναυτικούς χωρίς επαρκή κατάρτιση, με πιθανόν υπερβολικό ή απαγορευμένο φορτίο και χωρίς τα απαιτούμενα τελωνειακά και φορολογικά έγγραφα, είναι προφανές ότι θα επικαλείται με αυξημένο ζήλο την «προστασία» των υπερβατικών δυνάμεων της όποιας θρησκείας του, προσδοκώντας βοήθεια σε περιπτώσεις κινδύνου από φυσικά φαινόμενα, τεχνικές αστοχίες και/ή υπηρεσιακούς ελέγχους.

Όλες οι εκτιμήσεις των προηγούμενων παραγράφων επιβεβαιώνονται από εμπειρικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία, στις αρχές του 21^ου αιώνα ένα 80% των Ελλήνων μόνο περιστασιακά έρχεται σε επαφή με το γραπτό κείμενο. Από αυτούς, ένας σκληρός πυρήνας (39% του συνολικού πληθυσμού) βρίσκεται στο πολιτιστικό επίπεδο της προφορικότητας, αφού ούτε ένα βιβλίο ούτε καν εφημερίδα έχει ποτέ του ξεφυλλίσει. H ίδια αυτή μάζα αποτελεί και το περιβάλλον, από το οποίο, αναπόφευκτα, αναδεικνύεται και εκείνο το φαινόμενο που είναι γνωστό από τα παμπάλαια χρόνια: η παραδοσιακή κοινωνία που μένει διαχρονικά καθηλωμένη στο στάδιο του προφορικού πολιτισμού και διαθέτει δικούς της, ιδιαίτερους θεσμούς και κανόνες - των «παραδόσεων». Τη λειτουργία αυτής της κοινωνίας ρυθμίζουν οι άγραφοι, εθιμικοί κανόνες δικαίου και ηθικής, ενώ ακριβώς εδώ ευδοκιμούν κάθε είδους θεσμικοί και περαστικοί παραμυθάδες, εξορκιστές, αστρολόγοι και μάγοι.

Η σταδιακή υποχώρηση των θρησκευτικών «αντιστάσεων» σε όλα τα μέτωπα οδήγησε κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20^ου αιώνα επίσης στο φαινόμενο της υιοθέτησης από θρησκεύοντες διανοούμενους της επιστημονικής ορολογίας και εν μέρει της μεθοδολογίας, αλλά με προφανείς στόχους: άλλοτε την επιβεβαίωση καταγεγραμμένων δογμάτων σε «ιερά βιβλία» και σε αποφάσεις «συνόδων», των οποίων η απόσυρση θα επέφερε κατ' ανάγκην ολική κατάρρευση του θρησκευτικού οικοδομήματος κι άλλοτε τη δυσφήμηση επιστημονικών εξελίξεων, κυρίως στον τομέα της Βιολογίας και Ιατρικής, των οποίων η αποδοχή σε ευρεία κλίμακα αλλάζει στην κοινή αντίληψη την «παραδοσιακή», θρησκευτικής προέλευσης εικόνα του ανθρώπου. Για το σκοπό αυτό αναπτύσσουν οι θρησκευτικοί μηχανισμοί, ιδίως στις ΗΠΑ, αφενός ψευδο-επιστημονικές θεωρίες, αφετέρου συλλέγουν και προβάλλουν επιλεκτικά στοιχεία που οδηγούν στην αποτροπή της διάδοσης της επιστημονικής γνώσης και στη διατήρηση των ιδεοληψιών από τη Μέση Ανατολή.

Έτσι, στην ίδια σύγχρονη κοινωνία, αντίθετα με ότι συνέβαινε σε παλαιότερους αιώνες της ομοιομορφίας, συμβιώνουν παράλληλα πολλές μικροκοινωνίες, με διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο, διαφορετική κουλτούρα ασυνέπειας και/ή παραβατικότητας, διαφορετικές αντιλήψεις και διαφορετικούς στόχους ζωής, οι οποίες μικροκοινωνίες επικοινωνούν μεταξύ τους περιπτωσιακά και μόνο τυπικά.

Οι άνθρωποι πάντα αναζητούσαν και αναζητούν κάποιο «απώτερο νόημα», κάποιο «κρυμμένο μυστικό», την «αλήθεια» που ενοποιεί όλες τις αναζητήσεις, την απάντηση που καλύπτει όλες τις ερωτήσεις. Οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν, όμως, αυτό που προκύπτει μέσα από τις επίπονες προσπάθειες της επιστημονικής μεθοδολογίας ή δεν ικανοποιούνται με αυτό, δεν αρέσκονται στο προφανές και απλούστερο, δεν γνωρίζουν τον κανόνα οικονομίας του Occam^.  υποπτεύονται. λόγω ελλιπούς παιδείας, πίσω από κάθε περίσκεψη και επιφυλακτικότητα που είναι υποχρεωμένος να δείχνει ο επιστήμονας, μια σκοπιμότητα, μια απόκρυψη, μια αδυναμία κι έτσι καταφεύγουν στις αυθαίρετες και εντυπωσιακές εξηγήσεις, στο υπερφυσικό, στα παραφυσικό, στο παράλογο. Οι άνθρωποι συμπληρώνουν συνηθέστατα το «κενό» που αφήνει μέσα τους η αμφισβήτηση των απατηλών και ανεκπλήρωτων υποσχέσεων των θρησκειών για τα πάντα και το τίποτα, με οτιδήποτε απαλύνει τους δικούς τους φόβους και ενισχύει τις προσωπικές τους προσδοκίες. Όπως διατύπωσε ένας οξυδερκής διανοητής (G.K. Chesterton), όταν ένας άνθρωπος παύει να πιστεύει στον παραδοσιακό θεό, δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύει σε τίποτα, συχνότατα πιστεύει σε οτιδήποτε!

Ο μαζικός αποπροσανατολισμός των ανθρώπων στις σύγχρονες κοινωνίες τούς οδήγησε σε αναζητήσεις κάθε μορφής, οι οποίες αναζητήσεις πήραν με την πάροδο των δεκαετιών τη διάσταση κινημάτων σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτά τα κινήματα όμως δεν εκπροσωπούσαν κατά κανόνα κάποιο συγκεκριμένο και εφικτό όραμα και γι' αυτό οδήγησαν σε πολλαπλές απογοητεύσεις:

• Η θρησκευτική πίστη υπέστη βαρύτατα πλήγματα και γίνεται πλέον αποδεκτή στο σύνολο των δογμάτων της κάθε θρησκείας μόνο από μειοψηφίες, κυρίως από ανασφαλή άτομα, από ανθρώπους περιορισμένης παιδείας, από κατοίκους αγροτικών περιοχών και από υπερήλικες συμπολίτες.
• Διάφορες πολιτικές ιδεολογίες αποδείχθηκαν ατελέσφορες, αφού δεν πέτυχαν να υλοποιήσουν πανάρχαια κοινωνικά οράματα ισότητας, ελευθερίας και δικαιοσύνης.
• Τέλος, η τέχνη δεν κατάφερε να ξεφύγει από την ελιτίστικη αυτοεκτίμηση των καλλιεργητών της ώστε να είναι σε θέση να ικανοποιήσει και να δώσει ένα εναλλακτικό όραμα σε ευρύτερες πληθυσμιακές ομάδες.

Ως συνέπεια αυτών των προσωπικών αδυναμιών και απογοητεύσεων διευρύνεται η τάση προσφυγής στον εσωτερισμό, στον αποκρυφισμό, στις ψευδο-επιστημονικές παραδοξολογίες, στον αναχωρητισμό, στην αισθητική περισυλλογή, στο μηδενισμό και, όπως είδαμε στα προηγούμενα, στην τεχνοφοβία ή στην τεχνολαγνεία, αλλά μερικές φορές και στη θεοποίηση της ίδιας της επιστήμης. Όλες αυτές οι επιλογές και άλλες όμοιες, μπορεί να περιγραφούν ως νέες προσωπικές θρησκευτικές συνειδήσεις, χωρίς συσχετισμό με ιερά βιβλία, ναούς, ιερατεία και παρωχημένα δόγματα, αλλά με ευελιξία στόχων, ανάλογα με τις κατά καιρούς και τόπους ιδιομορφίες.

Αυτές οι διεργασίες θεωρούνται από ορισμένους διανοητές ως ευκαιρία για αναζήτηση νέων, εναλλακτικών δυνατοτήτων «σωτηρίας», ατομικής ή συλλογικής, όπως επαγγέλονταν παραδοσιακά οι θρησκείες. Κατά μία άποψη μάλιστα, η υιοθέτηση, πρωτίστως από ανασφαλείς ανθρώπους, της επιστήμης ως εναλλακτικής θρησκείας, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό στην πράξη, οδηγεί έτσι κι αλλιώς σε σταδιακή απεξάρτηση από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, εθίζει στην ορθολογική αντιμετώπιση των φαινομένων της φύσης και των προβλημάτων της ζωής και, τελικά, οδηγεί αργά ή γρήγορα στην αναζήτηση της προσωπικής «σωτηρίας» με την αποδέσμευση από παιδικές φοβίες και κοινωνικούς εξαναγκασμούς.

Ακόμα κι αν υπήρχε λόγος οποιασδήποτε σωτηρίας - άραγε σωτηρία από τί και προς τί; - η επιστήμη δεν έχει και δεν θα μπορούσε να εξαγγείλει ποτέ θεσμικά ότι αποσκοπεί σε κάποια προσωπική σωτηρία ή δικαίωση. Η επιστήμη:

• Δεν δίνει τελικές εξηγήσεις αλλά λύσεις σε συγκεκριμένα προβλήματα, σύμφωνα με τις ανάγκες και το εκάστοτε επίπεδο γνώσεων, οι οποίες λύσεις θα καταγράφονται θετικά ή θα απορρίπτονται μόνο μετά την αξιολόγηση του αποτελέσματος.
• Διδάσκει μίαν αλήθεια που είναι ανοικτή σε όλους, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε «χάρη», και η οποία αλήθεια στηρίζεται στη μελέτη, στη δοκιμή και στην επιβεβαιωτική επανάληψη.
• Τα πορίσματα της επιστήμης είναι κάθε στιγμή υπό αμφισβήτηση και δεν αναγνωρίζονται δόγματα και αμετακίνητες αλήθειες^. τα αξιώματα της Φυσικής (διατήρηση ενέργειας, ορμής, φορτίου και ισοτιμίας) δεν έχουν δογματική αλλά εμπειρική θεμελίωση και επιβεβαιώνονται σε κάθε μέτρηση.
• Μόνο γενικεύσεις τεκμηριωμένων και αντικειμενικών εμπειριών μπορεί να διατυπώσει, με τις οποίες εξηγούνται και περιγράφονται όλα τα συναφή φαινόμενα και δεν έχει οποιαδήποτε σχέση με την «εξ αποκαλύψεως», την εκ του μηδενός «αλήθεια» των θρησκειών.
• Γνωρίζει ότι είναι καταδικασμένη σε μαρασμό και κοινωνική απόρριψη, τόσο στην περίπτωση που οι ερευνητές περιπέσουν στην αλαζονεία και την ανεξέλεγκτη πολυπραγμοσύνη που έδειξαν κατά καιρούς και δείχνουν συχνά ακόμα οι εκπρόσωποι των θρησκειών και άλλων κοινωνικών και κρατικών θεσμών, όσο και στην περίπτωση που αποκρύψει και αποσιωπήσει τα τεκμηριωμένα αποτελέσματα μελετών και συλλογισμών των ερευνητών.

Προσπάθειες για μια αλλαγή πορείας των θρησκειών

Το 17^ο αιώνα παραξενεύονταν οι θεολόγοι, γιατί ελκύονται οι διανοούμενοι από τις επιστημονικές «επιτυχίες» και όχι από τις θρησκευτικές δοξασίες. Στο πέρασμα από την προεπιστημονική στη σύγχρονη εποχή έγραφε ο επιφανής Άγγλος θεολόγος και ιεροκήρυκας Thomas Manton (Μάντον, 1620-1677): «Όταν οι άνθρωποι της επιστήμης περιγράφουν τα ιδιόμορφα πειράματα και τις περίεργες ανακαλύψεις τους, τότε τους θεωρούμε αξιόπιστους και αποδεχόμαστε τις μαρτυρίες τους. Γιατί όμως δεν μας αντιμετωπίζουν ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι το ίδιο δίκαια και δεν πιστεύουν αυτά που τους λέμε; Έχουμε εξ ίσου υγιή λογική και είμαστε το ίδιο φιλαλήθεις. Γιατί δεν πιστεύουν όταν μαρτυράμε, τι προσέφερε ο Κύριος στις καρδιές μας; Γιατί αντιμετωπίζεται η πνευματική εμπειρία μας περισσότερο ως ποίηση σε σύγκριση με τις ανακαλύψεις στη Χημεία και τη Γεωγραφία;»

Το παράπονο του Μάντον δείχνει τον προβληματισμό που είχε αρχίσει να απλώνεται ήδη από το 17^ο αιώνα, αλλά και την έλλειψη οξυδέρκειας των θρησκευόμενων διανοουμένων της εποχής: η θρησκευτική πίστη δεν είχε συμβάλει καθόλου στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων και αυτό γινόταν αντιληπτό από τους (λίγους) μορφωμένους που είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν μία εποπτεία για τις ιστορικές εξελίξεις. Αν και ακόμα ήταν λίγες οι επιστημονικές ανακαλύψεις, οι επιστήμονες διέβλεπαν ότι με τη γνώση δίνονταν εξηγήσεις σε φαινόμενα και γεγονότα, τα οποία το θρησκόληπτο παρελθόν της υποταγής και ομοιομορφίας δεν είχα καταφέρει να εξηγήσει.

Τον 21^ο αιώνα συντηρείται η οπισθοδρομικότητα που καλλιεργούν οι ωφελούμενοι από αυτή μηχανισμοί και μόνο μερικοί, ελάχιστοι, χριστιανοί θεολόγοι αντιλαμβάνονται την εκδήλωση των πολλαπλών αντιφάσεων και τις πολύπλευρες και ανατροφοδοτούμενες συγκρούσεις. Αυτοί ακριβώς δημοσιοποιούν τον προβληματισμό τους για την αντίθεση μεταξύ θρησκείας και επιστήμης, ενάντια στην επιβαλλόμενη από τους εκκλησιαστικούς μηχανισμούς αποσιώπηση και ακινησία. Συγκεκριμένα, καταγγέλλουν ότι η χριστιανική θεολογική σκέψη έχει εγκλωβιστεί μέσα στο γνωστικό και εννοιολογικό σύμπαν εκείνων των εκκλησιαστικών ηγετών που έζησαν πριν από 15 και πλέον αιώνες και γι' αυτό δεν είναι πια σε θέση η θρησκεία και η εκκλησία να αντιμετωπίσουν τα σύγχρονα ερωτήματα και τις αμφιβολίες του σημερινού ανθρώπου, τη σύγχρονη κοινωνία και τη σύγχρονη γνώση.

Αντίστοιχα ισχύουν για τις υπόλοιπες «θρησκείες της ιστορικής αποκαλύψεως του θεού» και για τις θρησκείες του «αιωνίου νόμου του κόσμου». Η θεολογία είναι πια «ένας παρωχημένος, απολιθωμένος κόσμος των ξεπερασμένων γνώσεων και απόψεων που οι σύγχρονοι θεολόγοι δεν τολμούν καν να θίξουν, επικαλούμενοι την παράδοση» (Α. Μέσκος). Η πραγματικότητα αυτής της αντίθεσης θρησκείας-επιστήμης γίνεται ολοένα πιο σύνθετη και η πρόκληση, η οποία προκύπτει από αυτή την εμφανή αντίθεση, γιγαντώνεται και πολυπλέκεται με την πάροδο του χρόνου, πολύ πιο γρήγορα από ότι σε παρελθόντες αιώνες. Όλα τα μεγάλα προβλήματα της κοσμολογίας, της δημιουργίας και εξέλιξης της ζωής στη Γη, αλλά πιθανόν και σε άλλους πλανήτες, της ειρηνικής συμβίωσης των ανθρώπων με διαφορετικό πολιτισμικό επίπεδο κ.ά. απαιτούν νέους ορισμούς και νέες τοποθετήσεις για να είναι δυνατόν να διατυπωθεί μια σύγχρονη ηθική.

Σε άρθρο της αμερικάνικης εφημερίδας New York Times στις 28-2-2006 διατυπώνεται μια «έκκληση για ανακωχή στη μάχη μεταξύ θρησκείας και επιστήμης», αφού «επιστήμη και θρησκεία δεν ασχολούνται με το ίδιο αντικείμενο και, τουλάχιστον θεωρητικά, υπάρχει η δυνατότητα να συνυπάρξουν ειρηνικά και μάλιστα να συμπληρώνουν, αντί να αντιμάχονται η μία την άλλη. Οι διανοούμενοι που εκφράζουν τέτοιες απόψεις παραβλέπουν ότι κύριος λόγος ύπαρξης των θρησκειών στις αρχές του 21^ου αιώνα είναι η διαχείριση και αύξηση του συσσωρευμένου πλούτου και της πολιτικής εξουσίας που ασκεί ο εκκλησιαστικός μηχανισμός, σε ανοικτή διαπλοκή με πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις της κοινωνίας. Αν το αντικείμενο διαφωνίας ήταν πράγματι τα «πνευματικά ζητήματα», όπως τελείως απροσδιόριστα χαρακτηρίζεται η ενασχόληση με θρησκευτικά θέματα, θα προέκυπτε αργά ή γρήγορα σύγκλιση σε απόψεις, όπως π.χ.: «Η υπόθεση για την ύπαρξη ενός θεού, ο οποίος καθοδηγεί την οργανική εξέλιξη και παρεμβαίνει στη ζωή των ανθρώπων, βρίσκεται σε αντίφαση με τις διαπιστώσεις της Βιολογίας και των πορισμάτων από τη μελέτη του εγκεφάλου» (Edward O. Wilson: «Consilience, The Unity of Knowledge»).

Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων με συμβιβαστικές προθέσεις μεταξύ επιστήμης/τεχνολογίας και θρησκείας περιλαμβάνει επιστήμονες θετικών κατευθύνσεων και τεχνολόγους που έχουν οικογενειακή παράδοση ή προσωπική επιλογή θρησκευόμενου και οι οποίοι αδυνατούν, όπως είναι φυσικό, να συμβιβάσουν το καταρρέον σύστημα των θρησκευτικών ιδεοληψιών με την επιστημονική και τεχνολογική πραγματικότητα. Αυτή η κατηγορία διανοουμένων αναγνωρίζει κατ' ανάγκην την αντιπαλότητα μεταξύ επιστήμης και θρησκείας, την τοποθετεί όμως σε παλαιότερες εποχές, με αναφορές στον Κοπέρνικο και στον Γαλιλαίο και επισημαίνει, ως νέο εύρημα, τη «φιλική» αντιμετώπιση της τεχνολογίας εκ μέρους των θρησκειών.

Εκτιμούμε ότι αυτή η αντίληψη αποτελεί μια διέξοδο αμηχανίας που εξυπηρετεί την ψυχολογική εξισορρόπηση του επιθυμητού με το πραγματικό και προσφέρει την ευκαιρία μιας προσωπικής δικαίωσης. Γεγονός είναι ότι ο εκκλησιαστικός μηχανισμός αναγκάζεται να αποδέχεται σταδιακά, έστω και καθυστερημένα, όλες τις προ πολλού καθιερωμένες θέσεις της επιστήμης, σχετικοποιώντας τις διαδεδομένες αντιλήψεις για τη σημασία των ιερών γραφών. Αυτό όμως δεν αναιρεί την ιστορική αντίθεση του μηχανισμού στην επιστήμη και τους επιστήμονες, άλλοτε με αναθεματισμούς και εξωστρακισμούς και άλλοτε με περιορισμό της ελευθερίας και θανατική ποινή, ούτε έχει επηρεάσει την εκμεταλλευτική πρακτική του ιερατείου που εκδηλώνεται ενάντια στις υποδείξεις της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπου και όποτε παρουσιαστεί ευκαιρία πλουτισμού, π.χ. με προκύνημα «θαυμάτων» σε εικόνες που δακρύζουν ή σε «άλιωτα» πτώματα κ.ά.

Όμως, ακόμα το έτος 2003 ακούγονται καταγγελτικοί λόγοι του τύπου: «... ο άνθρωπος, ιδιαίτερα κατά τον παρελθόντα αιώνα, αποστασιοποιήθηκε από τη φύση, την είδε ως αντίπαλο που θα έπρεπε να τιθασεύσει, ή ως υποζύγιο, το οποίο έχει το δικαίωμα να το εκμεταλλευθεί με οποιονδήποτε τρόπο τον εξυπηρετεί χωρίς να δίδει λογαριασμό σε κανένα...» (Αρχιεπ. Χριστόδουλος, Ιάσιο, 2003, Βλέπε Μανόλης Βασιλάκης) - που δηλώνει πλήρη απουσία κατανόησης για τη βασική λειτουργία της επιστήμης και της τεχνολογίας, οι οποίες αποβλέπουν στην αξιοποίηση και τον έλεγχο, στο βαθμό που αυτά είναι δυνατά, φυσικών νόμων και διεργασιών. Τι μπορεί να σημαίνει η ένσταση: «είδε (ο άνθρωπος) τη φύση ως αντίπαλο»; Δεν είναι αντίπαλος ο κεραυνός, οπότε πρέπει να διοχετευτεί η δράση του μακριά από ζωές και περιουσίες; Δεν είναι αντίπαλος ο ποταμός που ξεχειλίζει και απειλεί ανθρώπους και περιουσίες; Δεν θα είναι αντίπαλος κάποιος μετεωρίτης που κατευθύνεται προς τη Γη και απειλεί εδώ τα έμβια όντα και τον ανθρώπινο πολιτισμό;

Ο χριστιανικός εκκλησιαστικός μηχανισμός δεν πρόλαβε να πάρει θέση κατά της τεχνολογίας, η οποία απαιτεί εξειδικευμένη παιδεία και δι' αυτής οδηγεί τους ανθρώπους στην αποδέσμευση από τις «παραδόσεις», από τα επιβληθέντα και όχι συμφωνημένα υπονοούμενα. Όπως ξέρουμε, η ανάπτυξη της τεχνολογίας ήταν κατά το 19^ο και 20^ο αιώνα τόσο απρόβλεπτη και ραγδαία, ώστε οι θρησκευτικές ηγεσίες να υπερφαλαγγιστούν από τις εξελίξεις και να βρεθούν στην οπισθοφυλακή, ως συντηρητές «πατερικών» αντιλήψεων των πρώτων μ.Χ. αιώνων. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν, βέβαια, πολλές προσπάθειες αναπροσαρμογής ώστε, με τις παλιές τεχνικές επιρροής και εξουσίας, να ανανεωθεί ο επικοινωνιακός λόγος της Εκκλησίας και να γίνει αυτή ελκυστική για τις νεότερες γενιές. Μία από τις πρόσφατες προσπάθειες αναπροσαρμογής στα κεκτημένα της επιστήμης αποτελεί άρθρο της εφημερίδας του Βατικανού L' Osservatore Romano που αναδημοσιεύεται στους New York Times. Σ' αυτό καταφέρεται ο Fiorenzo Facchini (Φακίνι), καθηγητής εξελικτικής βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Mπολόνια, κατά της ψευδο-επιστήμης του «Δημιουργισμού» και κατά της νεότερης παραλλαγής της του λεγόμενου «Ευφυούς σχεδιασμού» (intelligent design): «Aν δεν θεωρείται επαρκής η θεωρία του Δαρβίνου, πρέπει να αναζητηθεί κάποια άλλη» και «δεν είναι μεθοδολογικά ορθό να αποκλίνει κανείς από την επιστήμη, ενώ υποκρίνεται ότι κάνει επιστήμη». Αυτό που τελικά ενδιαφέρει, μάλλον ως προσωρινά έσχατη γραμμή υποχώρησης, είναι: «όσο η επιστήμη δεν διατείνεται ότι μπορεί να δώσει απαντήσεις σε πνευματικά ερωτήματα, είναι όλα εντάξει» - κάτι το οποίο, φυσικά, ποτέ δεν επεδίωξε η επιστήμη. Έτσι, εγκαταλείπει η καθολική εκκλησία τους Δημιουργιστές, τους οποίους ποτέ μέχρι τώρα δεν είχε απορρίψει και επιβιβάζεται δειλά στο όχημα της «εξέλιξης των ειδών» ... Ο Δαρβίνος και μαζί του η επιστήμη «δικαιώνονται» από τους αντιπάλους που τον χλεύαζαν και τον αναθεμάτιζαν!

Όσον αφορά, τέλος, τη δήθεν «φιλικότητα» της χριστιανικής θρησκείας προς την τεχνολογία διαπιστώνεται, από τη μια πλευρά η εναντίωση από τον εκκλησιαστικό μηχανισμό στις αρχές του 21^ουαιώνα σε απλές τεχνικές, όπως αυτής του γραμμωτού κώδικα (bar code), ενός ηλεκτρονικού εργαλείου για την εύκολη ανάγνωση τυποποιημένων ετικετών, ο οποίος κώδικας κρύβει δήθεν πάμπολλα μυστικά για το «χάραγμα του Αντιχρίστου» των πιστών με ακτίνα λέιζερ (!), για τον αριθμό του θηρίου 666 και άλλες απίθανες ανοησίες και δαιμονολογίες θεόπληκτων και, από την άλλη πλευρά, η εναγώνια προσπάθεια του ίδιου μηχανισμού να παρέμβει εποικοδομητικά στα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, μερικά από τα οποία προκαλούνται πράγματι από τις επιστημονικές εφαρμογές και την εξέλιξη της τεχνολογίας.

Η συμβολή κάθε πολίτη στην επίλυση των όποιων προβλημάτων είναι αναμφισβήτητα ελεύθερη, ίσως και επιβεβλημένη. Η προσπάθεια, όμως, να αντιμετωπιστούν τέτοια προβλήματα με παράθεση αποσπασμάτων από γραφές νομαδικών λαών της ερήμου ή με καταγγελτικές γενικότητες κατά του «εγωισμού» και του «υλισμού», μάλλον ως παρωχημένη γραφικότητα μπορεί να εκληφθεί. Η αντιμετώπιση με σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές γνώσεις των επίκαιρων προβλημάτων (περιβάλλον, βιοηθική κ.ά.) των κοινωνιών προϋποθέτει, φυσικά, την πλήρη αποδοχή των μεθόδων και των πορισμάτων της επιστήμης και, μαζί τους, την αποδοχή όλων εκείνων των επιστημονικών απόψεων, τις οποίες ο εκκλησιαστικός μηχανισμός υποκριτικά απορρίπτει.

Το προβλεπτό μέλλον

Τελικά, αν είναι απαραίτητο και επιτρεπτό να διατυπώσουμε μία πρόβλεψη, με την επιβαλλόμενη γενικότητα, για τις μελλοντικές προοπτικές, προβάλλοντας στο μέλλον τις εξελίξεις των τελευταίων τεσσάρων αιώνων και διακρίνοντας σ' αυτό το θέμα μία τάση αυξητικής συνέχειας, είναι δυνατόν να διαπιστώσουμε ότι η επιστήμη θα εμπλουτίζει και στο μέλλον, με την ατέρμονη εξέλιξή της, σταθερά το θησαυρό των κεκτημένων επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων, δημιουργώντας το γνωσιακό υπόβαθρο για ένα νέο διαφωτισμό και δυναμικό ανθρωπισμό, αλλά και ένα σύγχρονο κώδικα ηθικής που δεν θα στηρίζεται στις εμπειρίες των λαών της ερήμου, αλλά στη σύγχρονη γνώση για τη φύση και την κοινωνία και με κύριο στόχο την απαγκίστρωση του ανθρώπου σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό από πάσης φύσεως δουλείες και εξαρτήσεις.

2. Εφευρέτες και χρονολογίες

Διαβάζοντας εκλαϊκευμένα βιβλία σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, διαπιστώνουμε ότι για την ίδια εφεύρεση αναφέρονται συχνά διαφορετικοί εφευρέτες και διαφορετικές χρονολογίες που πραγματοποιήθηκε αυτή η εφεύρεση. Εντυπωσιακά διαδεδομένο είναι αυτό το φαινόμενο στη Ρωσία, όπου για κάθε τεχνικό κατασκεύασμα, ακόμα και για εκείνα που είναι πασίγνωστο ποιος και πότε το εφηύρε, αναφέρεται πάντα ένας Ρώσος εφευρέτης. Αυτό το φαινόμενο που παρατηρείται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε όλες τις χώρες, οφείλεται στην προσπάθεια των κεντρικών εκπαιδευτικών μηχανισμών κάθε χώρας να δημιουργήσουν στη νεολαία αισθήματα υπερηφάνειας για το «συμπατριώτη εφευρέτη» και ταύτισης με τα όποια προτερήματα θρυλείται ότι διέθετε αυτός. Με αυτό τον «ευγενή» σκοπό προ οφθαλμών, δεν είναι δύσκολο να διαστρεβλωθούν διάφορα ιστορικά περιστατικά ή να αποσιωπηθούν άλλα, έτσι ώστε τελικά να προκύψει ένα λαμπρό πρότυπο για τα νέα παιδιά. 

Αυτή ακριβώς η πρακτική είναι γνωστή και στην Ελλάδα με τις συγκεχυμένες ιστορίες που διαδίδονται από επαγγελματίες «ελληνόπληκτους» για το πλήθος και το εύρος επινοήσεων των αρχαίων Ελλήνων. Αν αφεθούν ανενόχλητοι διάφοροι ομιλητές ή συγγραφείς, κυρίως φιλολογικών κατευθύνσεων, είναι σε θέση να αναγάγουν όλη την επιστημονική γνώση και τεχνογνωσία από την Αναγέννηση μέχρι των ημερών μας, σε κάποιο αρχαίο Έλληνα φυσιοδίφη ή διανοητή. Με αυτή τη λογική της υπερβολής, θα έπρεπε να θεωρήσουμε ότι η πενικιλίνη ανακαλύφθηκε από τους αρχαίους Αιγυπτίους, οι οποίοι γνώριζαν και είχαν καταγράψει σε παπύρους ότι η επίθεση μουχλιασμένου ψωμιού σε πληγές επιφέρει ίαση των τραυμάτων.

Κατά κανόνα οι συγκεκριμένοι ρήτορες αγνοούν την ουσία των επιστημονικών επινοήσεων και των τεχνολογικών καινοτομιών και, παρεξηγώντας κάποια γλωσσικά δάνεια στην ονομασία ή λόγω συγκρητισμού όμοιων προβληματισμών αρχαίων και σύγχρονων ερευνητών, εκτελώντας ταυτόχρονα διάφορα νοητικά άλματα και παραβιάζοντας κατάφορα τον «κανόνα οικονομίας» του Occam, καταλήγουν σε τελείως εξωπραγματικά συμπεράσματα.

Η ύστερη γνώση μας για τις επιστημονικές και τεχνικές εξελίξεις διδάσκει ότι είναι ανύπαρκτο το φαινόμενο να προέκυψε μια σημαντική εφεύρεση εκ του μηδενός και μόνο δια της επιφοιτήσεως. Κατά κανόνα προηγείται του προσωρινά τελικού προϊόντος ένας μακροχρόνιος προβληματισμός που δημιουργείται από τεχνικές και οικονομικές, συνολικά δηλαδή «κοινωνικές» ανάγκες και σπανίως από αμιγώς διανοητικό προβληματισμό κάποιων ιδιοφυών ανθρώπων. Αυτές οι ανάγκες είναι γνωστές σε αρκετούς ερευνητές, οι οποίοι προσπαθούν να τις αντιμετωπίσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Κάθε προσωρινή λύση για το ζητούμενο πρόβλημα, στην οποία καταλήγει ένας από τους ερευνητές ή μια ομάδα συνεργατών, γίνεται σε γενικές γραμμές γνωστή και στους υπόλοιπους ενδιαφερόμενους, οι οποίοι αξιολογούν την επινόηση του ή των συναδέλφων και αναλόγως, είτε την λαμβάνουν υπόψη στη δική τους προσπάθεια για λύση, είτε την απορρίπτουν. Χαρακτηριστικό σχετικά είναι το παράδειγμα του ποδηλάτου, το οποίο αναφέρεται στα επόμενα. 

Όταν κάποια στιγμή παρουσιαστεί ένα κατασκεύασμα, το οποίο αποδεικνύεται επιτυχές και διατίθεται στους χρήστες, θεωρείται ότι αυτό αποτελεί μια νέα εφεύρεση και ο κατασκευαστής του αναγνωρίζεται ως εφευρέτης. Ο εφευρέτης αναδεικνύεται και προβάλλεται κυρίως λόγω της δημοσιότητας που παίρνει το γεγονός της κατασκευής του νέου προϊόντος, παλαιότερα μέσω του πολιτικού τύπου και των εξειδικευμένων δημοσιευμάτων και κατά τον 20^ο αιώνα επιπλέον μέσω και των ηλεκτρονικών πηγών ενημέρωσης. 

Καμιά εφεύρεση δεν μένει όμως για πολύ χρόνο αμετάβλητη, όλοι οι τεχνικοί προσπαθούν να τη βελτιώσουν στο ένα ή το άλλο σημείο, ακόμα και μόνο στην εμφάνιση ή στο χειρισμό της. Όταν προκύψει λοιπόν ένα νεότερο προϊόν, σημαντικά βελτιωμένο σε σύγκριση με το πρώτο, παρουσιάζεται κι αυτό συχνά ως νέα εφεύρεση, ιδίως αν η βελτίωση έγινε σε χώρα διαφορετική από αυτή, στην οποία αποδίδεται η αρχική εφεύρεση. Έτσι, υιοθετείται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης της συγκεκριμένης χώρας και από τα σχολικά βιβλία κατά περίπτωση η πιο συμφέρουσα εκδοχή και πλάθεται για δεκαετίες ένας εθνικός μύθος. 

Όπως προκύπτει από τα προαναφερόμενα, με τις χρονολογίες υπάρχει επίσης μία σύγχυση: Ενώ οι αναφερόμενες χρονολογίες για τις εφευρέσεις δίνουν την εντύπωση της ακρίβειας, στην πραγματικότητα τοποθετούν ένα γεγονός, σχετικό με τις τεχνικές εξελίξεις, μόνο κατά προσέγγιση στο σωστό ιστορικό πλαίσιο. Για παράδειγμα, ήδη από τις αρχές του 18^ου αιώνα (δλδ. από το 1700 και μετά) παρουσιάζονται ιδέες για την κατασκευή ενός οχήματος με δύο σε σειρά τοποθετημένους τροχούς, αυτό που ονομάζουμε σήμερα ποδήλατο. Στο 19^ο αιώνα, μεταξύ 1800 και 1885 παρουσιάστηκαν πάρα πολλές κατασκευές ποδηλάτων διαφόρων τύπων και μορφών, με αποτέλεσμα να γίνει ήδη εκείνη την εποχή γνωστό το ευφυολόγημα για κάποιον που εφεύρισκε κάτι ήδη γνωστό: «Επινόησε ποδήλατο!» Το έτος 1885 παρουσιάστηκε όμως για πρώτη φορά ένα όχημα με δύο τροχούς ίδιου μεγέθους και αλυσίδα για μεταφορά της ποδήλατης κίνησης στον πίσω τροχό, το οποίο αποτελεί περίπου τον πρόγονο του σημερινού ποδηλάτου.

Όταν αναφέρεται λοιπόν το 1885 ως έτος εφεύρεσης του ποδηλάτου, δεν σημαίνει ότι αυτός ο τύπος οχήματος ήταν άγνωστος μέχρι τότε! Στην ιστορία συνήθως καθιερώνεται το έτος και ο τύπος εκείνης της παραλλαγής που έτυχε να αξιοποιηθεί στην παραγωγή και να δημιουργήσει με τη συχνή χρήση του στο ευρύ κοινό την αίσθηση του καινούργιου. Για τη μελέτη της επιστήμης και της τεχνολογίας έχει μόνο φιλολογικό ενδιαφέρον ποιος και πότε ακριβώς επινόησε μια συσκευή, διάταξη ή μέθοδο. Αντίθετα με ότι συμβαίνει στην τέχνη, η απουσία ενός ιδιοφυούς επιστήμονα ή τεχνικού την κατάλληλη χρονική στιγμή, μόνο επιβραδύνει μια εφεύρεση ή ανακάλυψη, ποτέ δεν την ματαιώνει.

3. Ευρωκεντρική θεώρηση

Είναι γεγονός ότι η θεώρηση σ' αυτό το κείμενο, όπως και στην πλειοψηφία των σχετικών συγγραμμάτων, είναι ευρωκεντρική και κάθε ανακάλυψη ή εφεύρεση αναφέρεται σε σχέση με τις προϋποθέσεις και επιπτώσεις της στον ευρωπαϊκό χώρο. Χαρακτηριστικό αυτής της νοοτροπίας είναι ότι σε όλα τα ευρωπαϊκά σχολικά βιβλία αναφέρεται πως η Αμερική ανακαλύφθηκε από τον Χριστόφορο Κολόμβο, τη στιγμή που υπήρχαν εκεί ήδη πληθυσμοί με μακρόχρονους πολιτισμούς και γνώριζαν την Αμερική πολύ καλύτερα από τον Κολόμβο και άλλους επιδρομείς. Η ευρωκεντρική θεώρηση δηλώνει ότι η ιστορία μιας ηπείρου, ενός λαού, ενός πολιτισμού αρχίζει από τη στιγμή που ενδιαφέρθηκε γι΄ αυτούς ένας Ευρωπαίος. 

Έτσι, σπανίως περιγράφεται στη βιβλιογραφία η προέλευση παλαιότερων τεχνικών επινοήσεων και κατασκευών της Άπω Ανατολής (πυξίδα, χαρτί, πυρίτιδα) ή της προκολομβιανής Αμερικής. Ένας σημαντικός λόγος είναι ότι οι λαοί που δημιούργησαν μερικά από αυτά τα έργα, δεν άφησαν γραπτές μαρτυρίες ή δεν κατάφεραν να τις διασώσουν κι έτσι έμειναν άγνωστα τα κίνητρα και ο στόχος για τη δημιουργία και τη χρήση τους. Για παράδειγμα, στη νότια Αγγλία υπάρχει το μνημείο Stonehenge, το οποίο δημιουργήθηκε στα 1500 χρόνια, από το 3000 μέχρι το 1500 π.Χ., από ανθρώπους με άγνωστο πολιτισμό, πιθανόν ως ηλιακό παρατηρητήριο και με πιθανότερο τόπο προέλευσης των τεράστιων βράχων από περιοχές σε απόσταση 30-380 km. Παρομοίως, στο υψίπεδο Nazca του Περού έχουν χαραχθεί στο έδαφος υπερμεγέθη σχήματα ζώων, διαδρόμων κ.ά., στη χιλιετία από 400 π.Χ. μέχρι 600 μ.Χ., τα οποία φαίνονται μόνο αν ο παρατηρητής βρεθεί σε ικανό ύψος από τη Γη. Ο περιπατητής δεν υποψιάζεται καν ότι κάτι περίεργες προεξοχές μεγάλου μήκους στο έδαφος σχηματίζουν συνολικά εντυπωσιακές εικόνες.

Μεγαλιθικό συγκρότημα Stonehenge και χάραξη γιγαντιαίων σχεδίων στο έδαφος

Άλλος λόγος που παραβλέπονται εξωευρωπαϊκές επινοήσεις, εφευρέσεις και κατασκευές είναι ότι αυτές είχαν συχνά και για πολύ καιρό μόνο τοπική εμβέλεια και δεν φαίνεται να επηρέασαν την Ευρώπη, μέχρι που άρχισε η διερεύνηση και αξιοποίησή τους από Ευρωπαίους. Το επίκεντρο των πολιτισμικών και τεχνολογικών εξελίξεων σε επίπεδο παγκόσμιας ιστορίας ξεκινάει για τους Ευρωπαίους ιστοριογράφους από τη Μεσοποταμία, μετακινείται άλλοτε αργά και άλλοτε ταχύτερα μέσω του ανατολικού μεσογειακού χώρου προς την Ελλάδα και την Ιταλία, από εκεί προς την κεντρική και δυτική Ευρώπη και στη συνέχεια - με δυτικότροπη πάντα πορεία - προς τη βόρεια Αμερική και τις τελευταίες δεκαετίες προς την Ιαπωνία. 

Όσοι αρέσκονται στον εντοπισμό ομοιομορφιών της Ιστορίας θα μπορούσαν να προβλέψουν, εφόσον διατηρηθεί η μετακίνηση προς δυσμάς και δεν ανατρέψει η παγκοσμιοποίηση ρόλων και θεσμών τα καθιερωμένα, ότι οι εξελίξεις στους επόμενους αιώνες θα οδηγήσουν σε μια άνοδο της Κίνας, της Ωκεανίας, των Ινδιών και του γενικότερου απωανατολικού χώρου και από εκεί, πάλι στη Μέση και Εγγύς Ανατολή, την Κασπία, τη Μικρά Ασία και το μεσογειακό χώρο, αλλά σε υψηλότερο πλέον επίπεδο.

4. Υποδιαίρεση σε εποχές

Ο Βρετανός Μαθηματικός Samuel Lilley, με εξειδίκευση στην ιστορία της επιστήμης και της τεχνικής, δημοσίευσε το έτος 1940 μία μελέτη, με την οποία κατέγραψε τις κοινωνικά και οικονομικά σημαντικές επινοήσεις και εφευρέσεις από την εποχή 5500 π.Χ. μέχρι τον 20^ο αιώνα μ.Χ. Ο Lilley κατέγραψε περί τις 2.000 εφευρέσεις και τις συσχέτισε με μία εποχή ή ένα έτος, όπου αυτή η εφεύρεση αποδεδειγμένα έχει διαδοθεί. Για το σκοπό αυτό μελέτησε τη βιβλιογραφία που έχει καθιερωθεί στη «δυτική» ιστοριογραφία, δλδ. της Μεσοποταμίας, των χωρών και λαών της ανατολικής Μεσογείου, την ελληνορωμαϊκή και, τέλος, τη δυτικοευρωπαϊκή. 

Δεν θα αναφέρουμε εδώ άλλα στοιχεία αυτής της σημαντικής μελέτης του Lilley, εκτός από ένα διάγραμμα το οποίο ακολουθεί. Βλέπουμε σ' αυτό μία περίπου σταθερή αυξητική πορεία της εξέλιξης των σημαντικών εφευρέσεων, με κάποιες στασιμότητες στους αιώνες περί το 2000 π.Χ. και στην πρώτη χιλιετία μ.Χ., οπότε στους πρώτους αιώνες της δεύτερης χιλιετίας, η οποία ολοκληρώθηκε με το έτος 2000, η καμπύλη εκτινάσσεται στα ύψη. Μετά το 1750 αρχίζει η λεγόμενη (πρώτη) βιομηχανική επανάσταση.

Οι δύο περίοδοι στασιμότητας, διάρκειας περί τα 1000 χρόνια κάθε φορά, οφείλονται κατά κύριο λόγο στη διαθεσιμότητα μεγάλου αριθμού δούλων, πράγμα που μείωνε τα κίνητρα για επινόηση βοηθητικών μηχανών και εργαλείων. Για τη δεύτερη περίοδο στασιμότητας, για την οποία έχουμε και καλύτερες ιστορικές πληροφορίες, άλλοι σημαντικοί λόγοι είναι η αυξανόμενη παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και η συνεπακόλουθη ανασφάλεια, οι ανακατατάξεις λόγω των μετακινήσεων νέων λαών στο βορρά και η επικράτηση του χριστιανισμού. 

Ειδικότερα ο χριστιανισμός ανέτρεψε τις επιστημονικές και τεχνολογικές αντιλήψεις, όπως εξελίσσονταν από την κλασική ελληνική εποχή και μετά, και διέδωσε αντ' αυτών μια μοιρολατρία και βεβαιότητα για επικείμενη καταστροφή του κόσμου. Αυτό που μπορούμε να διαπιστώσουμε, στηριζόμενοι και στην ύστερη γνώση, είναι ότι η επιστήμη, η οικονομία και όλη η κοινωνία προόδευαν σε αλληλεξάρτηση μόνο τότε, όταν η εκπαίδευση και γενικότερα η παιδεία ήταν ανεμπόδιστη και ευρεία.

Ένας σημαντικός παράγοντας που ευνόησε αναδραστικά την επιτάχυνση των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων, ήταν η αυξημένη μέση διάρκεια ζωής των ανθρώπων στην Ευρώπη. Στις αρχές του 19^ου αιώνα ο μέσος όρος ζωής βρίσκεται κάτω των 40 ετών, έναν αιώνα μετά είναι πάνω από 40 χρόνια και ακόμα έναν αιώνα μετά, στις αρχές του 21^ου αιώνα, βρίσκεται περίπου στα 80 χρόνια. Αυτή η διαρκής αύξηση από τα σχεδόν 20 χρόνια της ελληνορωμαϊκής εποχής και τα 30 χρόνια του Μεσαίωνα στα σημερινά επίπεδα, πέρα από την αυταξία που έχει για τον άνθρωπο η αυξημένη διάρκεια ζωής, προκάλεσε και μία ανάδραση στις επιστημονικές και τεχνολογικές βελτιώσεις και επινοήσεις: οι τεχνίτες και μαΐστορες της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα δεν έφταναν κατά κανόνα σε επαρκή ηλικία ώστε να αξιοποιήσουν τη συσσωρευόμενη πείρα τους στη βελτίωση μεθόδων και εργαλείων. Έτσι οι αλλαγές ήταν εκείνους τους αιώνες και εξ αυτού του λόγου αργές. Η συσσωρευμένη εργασιακή πείρα των ανθρώπων μετά από 20-25 χρόνια εργασίας παίζει μέχρι και σήμερα σημαντικό ρόλο στην επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη, στην αναβάθμιση του χώρου εργασίας και στην εκπαίδευση των νεότερων στελεχών. 

Μια σημαντική υπηρεσία που μας παρέχει το διάγραμμα του Lilley είναι η δυνατότητα να υποδιαιρέσουμε χρονικά το διάστημα από την 6η χιλιετία π.Χ. μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Ο διαχωρισμός ενός ιστορικού αντικειμένου με την τεράστια κοινωνική και οικονομική σημασία της τεχνικής σε περιόδους, είναι απαραίτητος για μεθοδολογικούς και παιδαγωγικούς λόγους. Αυτός ο διαχωρισμός γίνεται εδώ με μεικτά κριτήρια, άλλοτε ιστορικά και άλλοτε τεχνοκρατικά. Η καμπύλη του Lilley και οι ακριβέστερες γνώσεις μας για τις εξελίξεις στον τομέα της τεχνικής και της τεχνολογίας των τελευταίων τριών αιώνων μάς επιτρέπουν λοιπόν να υποδιαιρέσουμε την ιστορία της Τεχνικής σε οκτώ (8) εποχές: 

• Λίθινη εποχή, περίπου μέχρι το 5000 π.Χ.
• Εποχή της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου και η προκλασική ελληνική εποχή, περίπου από το 5000 μέχρι το 750 π.Χ.
• Ελληνορωμαϊκή εποχή, περίπου από το 750 π.Χ. μέχρι το 476 μ.Χ.
• Μεσαίωνας, από το 476 μ.Χ. μέχρι το έτος 1492.
• Αναγέννηση και Διαφωτισμός, με σημαντικότερο παράγοντα εξέλιξης την τυπογραφία, από το 1492 μέχρι το 1789.
• Πρώτη βιομηχανική επανάσταση με τη συστηματική χρήση της ατμοκίνησης, από το 1789 μέχρι το 1864.
• Δεύτερη βιομηχανική επανάσταση με την εισαγωγή της ηλεκτροκίνησης και των μηχανών εσωτερικής καύσης, από το 1864 μέχρι το 1948.
• Τρίτη βιομηχανική επανάσταση με την εφεύρεση και χρήση του τρανζίστορ και με τις εξελίξεις στη βιοτεχνολογία, από το 1948 μέχρι σήμερα.

Οι συγκεκριμένες χρονολογίες που επιλέγονται κάθε φορά ως όρια μεταξύ των διαφόρων εποχών, φαίνεται να είναι συμβατικές. Οι κάθε είδους και μορφής ιστορικές μεταβολές δεν συμβαίνουν προφανώς σε «στρογγυλές» χρονολογίες και οι διάφορες ιστορικές περίοδοι δεν διαρκούν ακέραιο αριθμό δεκαετιών ή αιώνων. Μερικοί ιστορικοί θεωρούν μάλιστα ότι ο 19^ος αιώνας «κράτησε» 129 χρόνια, από τη γαλλική επανάσταση, το 1789,  μέχρι το 1918, όταν ολοκληρώθηκε η άνοδος της αστικής τάξης στην εξουσία και ότι ο 20^ος αιώνας διήρκεσε μόλις 70 χρόνια, από την άνοδο των μπολσεβίκων στην εξουσία της Ρωσίας, το 1918, μέχρι το 1988 που κατέρρευσε το καθεστώς τους. Η επιλογή διαχωριστικών χρονολογιών και υποδιαιρέσεων σε εποχές δεν είναι λοιπόν ουδέτερη διεργασία, αλλά υποκρύπτει ερμηνευτικές προθέσεις. 

Βέβαια, η τεχνολογία δεν είναι ένα φαινόμενο αυτοτελές και αποκομμένο από τη ζωή, αλλά βρίσκεται, ως κοινωνική και οικονομική διεργασία, σε αλληλεπίδραση με τις γενικότερες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και επηρεάζεται από αναμενόμενα ή απρόβλεπτα γεγονότα, όπως κοινωνικές ανάγκες, πολέμους, φυσικές καταστροφές, επιδημίες κτλ. Γι' αυτούς τους λόγους επελέγησαν εδώ οι διαχωριστικές χρονολογίες έτσι ώστε, ενώ στις παλαιότερες εποχές δεν έχουν κάποια συγκεκριμένη σημασία ή απλώς ταυτίζονται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα, από το 19^ο αιώνα και μετά υπογραμμίζεται με την εκάστοτε επιλογή ότι η τεχνική και η επιστημονική εξέλιξη προσδιορίζουν τις οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις (ατμοκίνηση, πυρηνική ενέργεια, ηλεκτρονική, γενετική), κάτι που συνέβη και στην πραγματικότητα.

Κύκλοι Kondratief σε σπειροειδή εξέλιξη με το χρόνο.

Ο Ρώσος ερευνητής Nikolai Kondratief (Κοντρατίεφ, 1892-1930) περιέγραψε τις τεχνολογικές αλλαγές, από την πρώτη βιομηχανική επανάσταση και μετά, ως σπειροειδή εξέλιξη στην κατεύθυνση του χρόνου. Με κάθε κύκλο θεμελιωδών εφευρέσεων ικανοποιούνται και ανάγκες της κοινωνίας των βιομηχανικών κρατών. Η καθυστερημένη έλευση του τέταρτου κύκλου, περί το 1960 και όχι νωρίτερα, σχετίζεται με τους 2 παγκόσμιους πολέμους που έγιναν στο πρώτο μισό του 20^ου αιώνα. Εκτιμάται ότι ο επόμενος κύκλος εφευρέσεων θα αρχίσει να εξελίσσεται από το έτος 2010 περίπου και θα αφορά τη βιοτεχνολογία και το περιβάλλον, ενώ θα προκύψει αυξημένη ζήτηση στις προηγμένες κοινωνίες για υπηρεσίες υγείας. 

Προβλέψεις για τη μελλοντική εξέλιξη της τεχνολογίας