(της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΧΙΝΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 30/08/2008)
Δεν είδα τη διαβόητη «Μήδεια» του Βασίλιεφ - διάβασα γι' αυτήν. Σε εφημερίδες, σε ιστοσελίδες, ακόμη και σε σύνθημα σε τοίχο: «Η Επίδαυρος είναι ελληνική».
Για μερικά λεπτά, μπερδεύτηκα. Τι είναι πάλι αυτό; Τέθηκε ζήτημα ελληνικότητας της Αργολίδας; Βρισκόμαστε μπροστά σε νέο «Μακεδονικό»; Αμφισβητείται η μακραίωνη ιστορία των ιερών χωμάτων; Μπα, μάλλον για πλάκα πρόκειται. Αν όμως το σύνθημα κυριολεκτεί; Αν αναφέρεται στην παραχώρηση της Επιδαύρου σε ξένους σκηνοθέτες, τους πειραματισμούς των οποίων το ροντηροθρεμμένο, καθώς φαίνεται, και ειδήμον περί την τραγωδία, καθώς εξυπακούεται, επιδαύριο κοινό δεν εγκρίνει;
Προτίμησα να διαβάσω την επιτοίχια διαμαρτυρία κατά γράμμα. Ετσι κι αλλιώς και πλάκα να ήταν, το πρόσφατο «σκάνδαλο» της Επιδαύρου την προκάλεσε. Και, με την ευκαιρία, ανακάλεσα την παρατήρηση με την οποία έκλεινε το σχόλιό της περί των πρόσφατων επιδαυριακών εκτρόπων -άλλως του «δημοκρατικού» δικαιώματος του κοινού να «κράζει», κατά το κοινώς λεγόμενο, μια παράσταση, στη συγκεκριμένη περίπτωση την κατά Ανατόλι Βασίλιεφ «Μήδεια»- η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου στα «Νέα»: «Το μένος (...) του ξεσαλωμένου θεατή δείχνει, αν μη τι άλλο, ότι η "ωραία ελληνική πόλη" του πνεύματος και της τέχνης είναι κλειστή στους έξω-Ελληνες», σημειώνει η Φ. Αμπατζοπούλου. «Και όμως, σ' αυτήν την "ελληνική πόλη" κάποτε ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος ονειρεύτηκε ότι συγκατοικούσαν "αρμονικά και με κατανόηση, με τας εκατέρωθεν, φυσικά, παραχωρήσεις" ο Σκεντέρμπεης και η κόμισσα ντε Νοάιγ, ο Εμπεδοκλής και ο θείος μαρκήσιος ντε Σαντ, ο Μότσαρτ και ο Οδυσσέας Αντρούτσος, και ο Ρήγας Βελεστινλής, με το μπουζούκι του...».
Δεν θα σχολιάσω, λοιπόν, την ελευθεριότητα με την οποία μερικοί εκφράζονται χωρίς φραγμούς απέναντι σε ό,τι δεν τους αρέσει, σε ό,τι δεν συμφωνεί με το κατά κανόνα περιορισμένο και απαίδευτο γούστο τους. Δεν θα σχολιάσω ούτε τον κατ' εξοχήν «ελληνόφρονα» Αλέξανδρο Λυκουρέζο που, όπως διάβασα, πρωτοστάτησε στις αποδοκιμασίες. Δεν θα μιλήσω περί κοσμιότητας - ο καθωσπρεπισμός δεν είναι το φόρτε μου. Θα μπορούσα ίσως να μιλήσω για ευγένεια, για σεβασμό, για περιέργεια, αλλά θα έπρεπε πρώτα να κατατριφθώ σε ορισμούς. Θα σταθώ, λοιπόν, μόνο στο σύνθημα στον τοίχο και στη διαπίστωση της Αμπατζοπούλου: «Η Επίδαυρος είναι ελληνική», δηλαδή «κλειστή στους έξω-Ελληνες». Κλειστή, αφού μόνον οι Ελληνες έχουν ελέω Θεού δικαίωμα στην απόδοση της αρχαίας τραγωδίας και μόνον αυτοί γνωρίζουν πώς πρέπει να παιχτεί - προφανώς λόγω γονιδίων.
Αχ, αυτά τα γονίδια! Χάρη σ' αυτά είμαστε φτιαγμένοι για να διακρινόμαστε στους στίβους, κι ας αποδεικνύονται τσίγκινα τα μετάλλιά μας. Εξαιτίας τους μας φθονούν και συνωμοτούν εναντίον ημών των αναδέλφων - για να θυμηθούμε και μια παλιότερη κορώνα συνταξιοδοτηθέντος Προέδρου. Αυτά μας κάνουν πιο έξυπνους, πιο δαιμόνιους, πιο καταφερτζήδες. Κι αυτά μας καθιστούν προνομιακούς συνομιλητές των προγόνων μας.
Αλλά δεν θα τελειώσω με μερικές ακόμη αράδες περί ανεκρίζωτης ανασφάλειας ή ξενοφοβίας - περί των συμπλεγμάτων, δηλαδή, που βρίσκονται πίσω από τέτοιες αυταπάτες. Ας θυμίσω, απλώς, ότι τους αρχαίους Ελληνες -γιατί αυτούς διεκδικούν τέτοια συνθήματα- μπορούμε ίσως να τους πλησιάσουμε μέσα από τα κείμενα ή μέσα από την τέχνη, αλλά πάντα θα μας ξεφεύγουν. Το μόνο που μας μένει για να τους αγγίξουμε είναι η υπομονετική ανασκευή ενός νοητικού κόσμου, αυτή που επιχειρεί κάθε ερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας και που αποκαλύπτεται μέσα στο φως που γεννάει η απουσία των προκαταλήψεων. Οσο για τις υλακές και τη χλεύη, αυτές δεν είναι παρά η ομολογία της εσωτερικής μας ανελευθερίας.
Για μερικά λεπτά, μπερδεύτηκα. Τι είναι πάλι αυτό; Τέθηκε ζήτημα ελληνικότητας της Αργολίδας; Βρισκόμαστε μπροστά σε νέο «Μακεδονικό»; Αμφισβητείται η μακραίωνη ιστορία των ιερών χωμάτων; Μπα, μάλλον για πλάκα πρόκειται. Αν όμως το σύνθημα κυριολεκτεί; Αν αναφέρεται στην παραχώρηση της Επιδαύρου σε ξένους σκηνοθέτες, τους πειραματισμούς των οποίων το ροντηροθρεμμένο, καθώς φαίνεται, και ειδήμον περί την τραγωδία, καθώς εξυπακούεται, επιδαύριο κοινό δεν εγκρίνει;
Προτίμησα να διαβάσω την επιτοίχια διαμαρτυρία κατά γράμμα. Ετσι κι αλλιώς και πλάκα να ήταν, το πρόσφατο «σκάνδαλο» της Επιδαύρου την προκάλεσε. Και, με την ευκαιρία, ανακάλεσα την παρατήρηση με την οποία έκλεινε το σχόλιό της περί των πρόσφατων επιδαυριακών εκτρόπων -άλλως του «δημοκρατικού» δικαιώματος του κοινού να «κράζει», κατά το κοινώς λεγόμενο, μια παράσταση, στη συγκεκριμένη περίπτωση την κατά Ανατόλι Βασίλιεφ «Μήδεια»- η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου στα «Νέα»: «Το μένος (...) του ξεσαλωμένου θεατή δείχνει, αν μη τι άλλο, ότι η "ωραία ελληνική πόλη" του πνεύματος και της τέχνης είναι κλειστή στους έξω-Ελληνες», σημειώνει η Φ. Αμπατζοπούλου. «Και όμως, σ' αυτήν την "ελληνική πόλη" κάποτε ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος ονειρεύτηκε ότι συγκατοικούσαν "αρμονικά και με κατανόηση, με τας εκατέρωθεν, φυσικά, παραχωρήσεις" ο Σκεντέρμπεης και η κόμισσα ντε Νοάιγ, ο Εμπεδοκλής και ο θείος μαρκήσιος ντε Σαντ, ο Μότσαρτ και ο Οδυσσέας Αντρούτσος, και ο Ρήγας Βελεστινλής, με το μπουζούκι του...».Δεν θα σχολιάσω, λοιπόν, την ελευθεριότητα με την οποία μερικοί εκφράζονται χωρίς φραγμούς απέναντι σε ό,τι δεν τους αρέσει, σε ό,τι δεν συμφωνεί με το κατά κανόνα περιορισμένο και απαίδευτο γούστο τους. Δεν θα σχολιάσω ούτε τον κατ' εξοχήν «ελληνόφρονα» Αλέξανδρο Λυκουρέζο που, όπως διάβασα, πρωτοστάτησε στις αποδοκιμασίες. Δεν θα μιλήσω περί κοσμιότητας - ο καθωσπρεπισμός δεν είναι το φόρτε μου. Θα μπορούσα ίσως να μιλήσω για ευγένεια, για σεβασμό, για περιέργεια, αλλά θα έπρεπε πρώτα να κατατριφθώ σε ορισμούς. Θα σταθώ, λοιπόν, μόνο στο σύνθημα στον τοίχο και στη διαπίστωση της Αμπατζοπούλου: «Η Επίδαυρος είναι ελληνική», δηλαδή «κλειστή στους έξω-Ελληνες». Κλειστή, αφού μόνον οι Ελληνες έχουν ελέω Θεού δικαίωμα στην απόδοση της αρχαίας τραγωδίας και μόνον αυτοί γνωρίζουν πώς πρέπει να παιχτεί - προφανώς λόγω γονιδίων.
Αχ, αυτά τα γονίδια! Χάρη σ' αυτά είμαστε φτιαγμένοι για να διακρινόμαστε στους στίβους, κι ας αποδεικνύονται τσίγκινα τα μετάλλιά μας. Εξαιτίας τους μας φθονούν και συνωμοτούν εναντίον ημών των αναδέλφων - για να θυμηθούμε και μια παλιότερη κορώνα συνταξιοδοτηθέντος Προέδρου. Αυτά μας κάνουν πιο έξυπνους, πιο δαιμόνιους, πιο καταφερτζήδες. Κι αυτά μας καθιστούν προνομιακούς συνομιλητές των προγόνων μας.
Αλλά δεν θα τελειώσω με μερικές ακόμη αράδες περί ανεκρίζωτης ανασφάλειας ή ξενοφοβίας - περί των συμπλεγμάτων, δηλαδή, που βρίσκονται πίσω από τέτοιες αυταπάτες. Ας θυμίσω, απλώς, ότι τους αρχαίους Ελληνες -γιατί αυτούς διεκδικούν τέτοια συνθήματα- μπορούμε ίσως να τους πλησιάσουμε μέσα από τα κείμενα ή μέσα από την τέχνη, αλλά πάντα θα μας ξεφεύγουν. Το μόνο που μας μένει για να τους αγγίξουμε είναι η υπομονετική ανασκευή ενός νοητικού κόσμου, αυτή που επιχειρεί κάθε ερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας και που αποκαλύπτεται μέσα στο φως που γεννάει η απουσία των προκαταλήψεων. Οσο για τις υλακές και τη χλεύη, αυτές δεν είναι παρά η ομολογία της εσωτερικής μας ανελευθερίας.
