Επειδή συζητιέται συχνά, είτε ως πιθανότητα είτε ως απειλή, η επιστροφή στη δραχμή ή, γενικά, η εισαγωγή νέου νομίσματος, καλό είναι να δούμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό από τεχνικής πλευράς. Σημειωτέον ότι πολλά από αυτά που αναφέρονται στο κείμενο του Χρ. Κίσσα (Ιαν. 2012), τα έχω ζήσει εγώ στις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν ήμουν μικρό παιδί.
Η κορύφωση της κρίσης που ακολούθησε την ανακοίνωση της διενέργειας δημοψηφίσματος μας έφερε, για πρώτη φορά, τόσο κοντά στην απειλή της αποχώρησης από την Ευρωζώνη και την επιστροφή στη δραχμή. Συγχρόνως, εμφανίστηκαν και απόψεις που ανοιχτά πλέον έδειχναν να συμφιλιώνονται με μια τέτοια εξέλιξη, ή ακόμα και να την εκθειάζουν. Ο καθένας από τη δική του πλευρά, άλλοι για λόγους ιδεολογίας, άλλοι λόγω “πατριωτισμού” και “εθνικής υπερηφάνειας” έδειξαν να φλερτάρουν με την ιδέα της δραχμής.
Άλλοι πάλι, μας διαβεβαίωναν ότι οι τεχνικές δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος θα ήταν τόσο μεγάλες που καθιστούν αδύνατη στην πράξη μια τέτοια εξέλιξη. Η εκτύπωση εκατοντάδων εκατομυρίων χαρτονομισμάτων και η προσαρμογή των λογιστηρίων (και, προσθέτω, του software και των ATMs) είναι τέτοιας έκτασης που θα χρειάζονταν πολλοί μήνες για να ετοιμαστεί μια αλλαγή νομίσματος. Άρα, συμπεραίνουν, μια αιφνιδιαστική απόφαση προς την κατεύθυνση αυτή είναι αδιανόητη.
Επίσης, οι πρακτικές δυσκολίες εκτύπωσης των (δισ)εκατομυρίων χαρτονομισμάτων και των αλλαγών στα λογιστήρια δεν νομίζω ότι είναι ικανές από μόνες τους να εμποδίσουν μια τέτοια εξέλιξη. Απλά, θα την κάνουν πιό επίπονη για τον μέσο άνθρωπο.
Συνήθως, οι αλλαγές νομίσματος γίνονται με δύο τρόπους: ομαλά ή βίαια. Περίπτωση ομαλής και προγραμματισμένης αλλαγής είναι για παράδειγμα το γαλλικό φράγκο, από το ancien franc στο nouveau franc, το 1960, ή ακόμα η μετάβαση στο Ευρώ, που προετοιμάστηκε μεθοδικά επί μια τριετία.
Βίαιες αλλαγές έγιναν σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες το 1945-46, κυρίως σε αυτές που επικράτησε ο κομμουνισμός, όπου η κατάργηση του εθνικού νομίσματος ήταν μια συνειδητή επιλογή των νέων καθεστώτων, με σκοπό την καταστροφή της συσσωρευμένης αξίας και την εξίσωση των κοινωνικών τάξεων.
Υποθέτω πως στην Ελλάδα, αν ποτέ γινόταν τέτοια αλλαγή, θα είναι υπό την πίεση διεθνών παραγόντων, άρα θα γίνει βίαια. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να δούμε πως αυτό θα μπορούσε να εξελιχθεί στην πράξη.
Ένα σενάριο μετάβασης, θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο:
1) Ένα Σαββατοκύριακο, όταν οι αγορές και οι τράπεζες είναι κλειστές (αν οι τελευταίες δεν έχουν ήδη χρεοκοπίσει από τις εξελίξεις που θα μας έχουν οδηγήσει σε μια τέτοια κατάσταση), θα ανακοινωθεί η αλλαγή νομίσματος και η νέα ισοτιμία. Προφανώς, η νέα ισοτιμία θα ενσωματώνει μεγάλη υποτίμηση.
2) Μαζί με την ανακοίνωση, θα εξαγγελθεί μια σειρά από συνοδευτικά μέτρα, μερικά των οποίων θα είναι:
► σκληρός έλεγχος συναλλάγματος (με απαγόρευση εμβασμάτων στο εξωτερικό και ετήσιο πλαφόν τουριστικού συναλλάγματος),
► ημερήσιο ή εβδομαδιαίο όριο αναλήψεων από τραπεζικές καταθέσεις,
► θέσπιση άδειας για εισαγωγές προϊόντων (που θα δίνονται ανάλογα με τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας),► υποχρεωτική εκχώρηση συναλλάγματος από εξαγωγές…
3) Όλες οι συναλλαγές (μισθοί, πληρωμές του δημοσίου κλπ) θα ορίζονται από την επομένη Δευτέρα σε δραχμές. Αλλά, φυσικά, μέχρι να εκτυπωθούν τα νέα χαρτονομίσματα, δραχμές δεν θα υπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα οι πληρωμές θα συνεχίσουν να γίνονται σε ευρώ. Βέβαια, με τη νέα (υποτιμημένη) ισοτιμία.
Αφού περάσει το χάος των πρώτων ημερών ή εβδομάδων, θα διαμορφωθεί μια νέα κατάσταση στις συναλλαγές και την οικονομία γενικότερα, που θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι:
4) Όλες οι πληρωμές θα γίνονται σε ευρώ ή σε άλλο σκληρό νόμισμα (π.χ. δολάρια), ή σε οτιδήποτε θεωρείται ότι έχει αξία (πχ. χρυσές λίρες…), αλλά στο μέτρο των αποθεμάτων που υπάρχουν εκείνη τη στιγμή στα χέρια του κοινού. Αυτό μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα (πχ. ένα χρόνο). Να θυμηθούμε ότι στη Γερμανία το 1945-48, μέχρι οι σύμμαχοι να αποφασίσουν για την τύχη της χώρας, δεν υπήρχε νόμισμα και οι συναλλαγές γίνονταν με τα λιγοστά δολάρια ή ακόμα και με πακέτα αμερικάνικων τσιγάρων (!)
5) Επειδή το κράτος δεν θα έχει (ούτε θα μπορεί να δανειστεί) ευρώ, οι πληρωμές μισθών και συντάξεων θα παγώσουν για μήνες, κάτι που συνέβη σε ευρεία κλίμακα στην Ανατολική Ευρώπη τη δεκαετία του ‘90.
Πιθανόν, ελλείψει μετρητών, οι πληρωμές “έναντι” των μισθών να γίνονται σε κουπόνια τροφίμων, εισητήρια μέσων μαζικής συγκοινωνίας κλπ.
6) Οι εισαγωγές θα παγώσουν επίσης, λόγω έλλειψης συναλλάγματος, ενώ θα επιτρέπεται η εισαγωγή μόνο των βασικών ειδών (τρόφιμα, ενέργεια…). Θα πρέπει να θεσπιστεί "δελτίο" για την αγορά τροφίμων και βενζίνης και περιορισμοί στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος (λίγες ώρες την ημέρα).
7) Για την αντιμετώπιση των τραγικών κοινωνικών επιπτώσεων που θα προκύψουν, η όποια κυβέρνηση έχει την τύχη να διαχειριστεί αυτή την κατάσταση θα αναγκαστεί να πάρει έκτακτα μέτρα, όπως: η απαγόρευση των εξώσεων (ενοικιοστάσιο), η οργάνωση συσσιτίων, ο έλεγχος τιμών…
8) Φυσικά, οι περιορισμοί στις εισαγωγές και η ανυπαρξία μέσων πληρωμής θα προκαλέσουν μεγάλες ελλείψεις προϊόντων και δημιουργία μαύρης αγοράς, που το κράτος θα αδυνατεί να ελέγξει. Το άγχος και ο πανικός αυτών που θα ψάχνουν να βρουν πχ. ένα εισαγώμενο φάρμακο, ένα ανταλλακτικό, λίγα καύσιμα, θα προκαλέσουν ανάφλεξη των τιμών και ανεξέλεγκτο πληθωρισμό.
9) Μέσα σε λίγους μήνες, η οικονομία θα "απο-χρηματιστεί", δηλαδή ελλείψει ρευστού (ούτε ευρώ, ούτε δραχμές), οι συναλλαγές θα γίνονται όλο και περισσότερο με ανταλλαγή προϊόντων ή υπηρεσιών. Αποτέλεσμα: βίαιη πτώση του ΑΕΠ (30 με 50 %) και κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου. Ιδιαίτερα θα υποφέρουν οι ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού (πχ. άποροι, ηλικιωμένοι), που δεν θα έχουν και πολλά πράγματα να ανταλλάξουν.
10) Όταν, επιτέλους, θα γίνουν διαθέσιμα τα νέα χαρτονομίσματα (που η παραγωγή τους θα αργήσει πέραν του αναμενόμενου λόγω της αποδιοργάνωσης του κράτους), οι συναλλαγές θα αρχίσουν να ομαλοποιούνται, αλλά με πολύ αργό ρυθμό. Λόγω του πληθωρισμού, η εμπιστοσύνη προς το νέο νόμισμα θα είναι, αρχικά, πολύ χαμηλή.
Τα νέα χαρτονομίσματα θα χρησιμοποιούνται μόνο εκεί που είναι υποχρεωτικό, όπως για την πληρωμή μισθών και συντάξεων του δημοσίου.
Αντίθετα, οι συναλλαγές μεγάλης αξίας (πχ. ακίνητα) θα συνεχίσουν να γίνονται σε ευρώ, επιβεβαιώνοντας τον Νόμο του Gresham: "Bad money drives out good". [Θυμάμαι παλαιούς φαρμακοποιούς να μου λένε ότι τη δεκαετία του '50 μια άδεια φαρμακείου κόστιζε (και πληρωνόταν) 3.000 χρυσές λίρες - όχι δραχμές]
Εξυπακούεται ότι, μέχρι να τυπωθούν τα νέα χαρτονομίσματα, η δυσπιστία στο νέο νόμισμα θα έχει δημιουργήσει φυγή προς τα εμπρός, δηλαδή πολύ υψηλό πληθωρισμό, με αποτέλεσμα συνεχείς υποτιμήσεις και εξευτελισμό του νομίσματος. Θα ακολουθήσουν άπειρες δικαστικές εμπλοκές για την επιλογή του νομίσματος στο οποίο θα είναι απαιτητό το εξωτερικό χρέος (αφού η μετατροπή των ομολόγων στα πλαίσια του PSI, είναι λογικό να υποθέσουμε, ότι δεν θα έχει ολοκληρωθεί).
Η κατάρρευση του επιπέδου ζωής, θα φέρει με τη σειρά της εκτεταμένη διαφθορά, μπροστά στην οποία η σημερινή κατάσταση θα θυμίζει … Ελβετία. Η εξαγορά μιας άδειας λειτουργίας επιχείρησης ή μιας δικαστικής απόφασης θα είναι ο μόνος τρόπος επιβίωσης των δημοσίων υπαλλήλων, με αποτέλεσμα η επιχειρηματική ζωή να μετατραπεί σε ζούγκλα.
Φυσικά, “κάποια στιγμή”, τα πράγματα θα εξομαλυνθούν, ίσως μάλιστα να δούμε και ωφέλη από τη μείωση του κόστους παραγωγής και την υποκατάσταση των εισαγωγών από την εγχώρια παραγωγή. Απλά, το “κάποια στιγμή” συνήθως χρειάζεται μια γενιά. Εν τω μεταξύ, θα μας έχει μείνει η “εθνική μας υπερηφάνεια” και θα έχουμε αποφύγει την ανάμιξη των “ξένων” στα εσωτερικά μας…
