Όξινη βροχή προκάλεσε τη μαζική καταστροφή της Περμίου περιόδου

της Λαλίνας Φαφούτη, ΒΗΜΑ, 28/11/2013

Πριν από περίπου 252 εκατομμύρια χρόνια, στο τέλος της Περμίου περιόδου, ένα «Μεγάλο Θανατικό» όπως το αποκαλούν οι επιστήμονες ενέσκυψε στη Γη εξολοθρεύοντας το μεγαλύτερο μέρος των ειδών που ζούσαν τότε σε αυτήν. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την αιτία που μπορεί να προκάλεσε αυτή τη μαζική εξαφάνιση των ειδών, τη μεγαλύτερη από όσες γνωρίζουμε να έχουν σημειωθεί στον πλανήτη μας Τώρα μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι την περίοδο εκείνη ο ουρανός έβρεχε… λεμονάδα.

Τα «Σκαλιά της Σιβηρίας»

Στη λεγόμενη –πιο επίσημα– Πέρμια-Τριασική εξαφάνιση υπολογίζεται ότι εξαλείφθηκε περισσότερο από το 90% των θαλάσσιων και το 70% των χερσαίων ειδών, «ανοίγοντας» τον δρόμο για την επικράτηση των δεινοσαύρων. Η αιτία της δεν έχει εξακριβωθεί ως τώρα. Μια από τις επικρατέστερες ερμηνείες όμως είναι ότι προκλήθηκε από μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις.

Υπέρ αυτής της άποψης συνηγορεί το γεγονός ότι, όπως δείχνουν οι γεωλογικές χρονολογήσεις, στο «όριο» της Περμίου και της Τριασικής περιόδου, πριν από 250-251 εκατομμύρια χρόνια, σημειώθηκε ένα από τα μεγαλύτερα ηφαιστειακά «γεγονότα» των τελευταίων 500 εκατομμυρίων ετών στη γεωλογική ιστορία της Γης. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα υπολογίζεται ότι διήρκεσε περίπόυ ένα εκατομμύριο χρόνια και οδήγησε στον σχηματισμό των «Σκαλιών της Σιβηρίας», μιας τεράστιας περιοχής ηφαιστειογενών πετρωμάτων  που απλώνεται σε έκταση 2 εκατ. τ.χλμ. (περίπου όσο η Δυτική Ευρώπη) στον βορρά της Ρωσίας.

Όξινη βροχή σαν το λεμόνι

Οι επιστήμονες από διάφορα αμερικανικά ερευνητικά κέντρα με επικεφαλής τον Μπέντζαμιν Μπλακ του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), χρησιμοποιώντας τρισδιάστατα υπολογιστικά μοντέλα που ανέπτυξαν, δημιούργησαν μια προσομοίωση των συνθηκών κατά το τέλος της Περμίου προκειμένου να διαπιστώσουν τις επιπτώσεις που θα είχε στην ατμόσφαιρα η έκλυση αερίων από τα «Σκαλιά της Σιβηρίας».

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης τους, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Geology», η έκλυση τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου θα πρέπει να είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εξαιρετικά όξινης βροχής. Η βροχή αυτή (η οποία είχε όπως υπολόγισαν pH ως και 2, όσο ο αδιάλυτος χυμός του λεμονιού) μόλυνε το έδαφος προκαλώντας τεράστιες βλάβες στα φυτά και στους ευάλωτους χερσαίους οργανισμούς. Επίσης οι ερευνητές είδαν ότι από την ηφαιστειακή δραστηριότητα θα πρέπει να εκλύονταν επίσης σε τεράστιες ποσότητες μεθυλοχλωρίδιο (ή φρέον 40) και άλλες αλογονωμένες ενώσεις προκαλώντας κατάρρευση του στρώματος του όζοντος της ατμόσφαιρας.

Εφιαλτικό περιβάλλον

Οι επιστήμονες υπολογίζουν ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις δεν ήταν συνεχείς αλλά «επεισοδιακές», προκαλώντας κύματα όξινης βροχής και εξαφάνισης του όζοντος από την ατμόσφαιρα. Ωστόσο θεωρούν βέβαιο ότι οι τεράστιες διακυμάνσεις του pΗ της βροχής και της υπεριώδους ακτινοβολίας «στρεσάρισαν» σε τεράστιο βαθμό τη ζωή που υπήρχε τότε στη Γη συμβάλλοντας σημαντικά στην εξαφάνιση πολλών ειδών.

«Τα φυτά και τα ζώα δεν θα είχαν χρόνο να προσαρμοστούν ςε αυτές τις μεταβολές στο pH της βροχής. Νομίζω ότι αυτό συνέβαλε οπωσδήποτε στο περιβαλλοντικό στρες που έκανε δύσκολη την επιβίωσή τους» δήλωσε ο δρ. Μπλακ στην ιστοσελίδα του ΜΙΤ «Και δεν ήταν μόνο αυτό το δυσάρεστο. Ένα σωρό πραγματικά άσχημες ατμοσφαιρικές και περιβαλλοντικές συνθήκες είχαν δημιουργηθεί ταυτόχρονα. Τα αποτελέσματα αυτά με έκαναν πραγματικά να λυπηθώ τους οργανισμούς του τέλους της Περμίου».

Οι θεωρίες για το Μεγάλο Θανατικό

Οι επιστήμονες ονομάζουν την εξαφάνιση της Περμίου-Τριασικής περιόδου «Μεγάλο Θανατικό» γιατί είναι η μεγαλύτερη εξαφάνιση ειδών που γνωρίζουμε στην ιστορία της Γης. Σε μεγάλο βαθμό όλοι συμφωνούν ότι αυτή επήλθε σε τρεις φάσεις, εξ αιτίας του συνδυασμού της σταδιακής υποβάθμισης του περιβάλλοντος και ενός καταστροφικού γεγονότος.

Ως πιθανά «υποψήφια» καταστροφικά γεγονότα εκτός από τις ηφαιστειακές εκρήξεις που δημιούργησαν τα «Σκαλιά της Σιβηρίας» έχουν επίσης προταθεί η απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων υδρίτη μεθανίου από τον βυθό της θάλασσας ή η πρόσκρουση ενός τεράστιου μετεωρίτη. Άλλες θεωρίες θέλουν υπεύθυνη την υποξία (έλλειψη οξυγόνου) των νερών των ωκεανών και την έκλυση υδρόθειου από τον βυθό τους, Καθώς κάτι τέτοιο αποτελεί συνέπεια της ανόδου των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, η ερμηνεία αυτή θεωρείται ότι «δένει» με εκείνη των ηφαιστειακών εκρήξεων στη Σιβηρία.

 

Στo κέντρο o άνθρωπος

του Στέφανου Κασιμάτη, Καθημερινή, 28/11/2013

Περιέργως, θα έλεγα από συνήθεια. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είναι καθόλου περίεργο ότι δεν είδα να δημοσιεύονται στον ελληνικό Τύπο τίποτε αφιερώματα ή έστω μια απλή μνεία στον φοβερό λιμό της Ουκρανίας (ουκρανικά: Голодомор), που κόστισε τη ζωή 3,3 εκατομμυρίων ανθρώπων πριν από 80 χρόνια. Κάτι τέτοιο θα εθεωρείτο αντικομμουνισμός, το οποίο στην Ελλάδα θεωρείται πολύ κακό πράγμα. Επειδή όμως του χρόνου τέτοια εποχή μπορεί να έχουμε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ενδέχεται οι αναφορές στα εγκλήματα του κομμουνισμού να διώκονται βάσει του αντιρατσιστικού, ας προλάβω να θυμίσω τι ήταν αυτή η τρομερή υπόθεση...

 

Οι αιτίες εντοπίζονται στο δεύτερο κύμα της κολεκτιβοποίησης των αγροτικών καλλιεργειών στην Ουκρανία το 1931. Η απειλή του εκτοπισμού και η υπερβολική φορολόγηση των αντιδρώντων οδήγησαν διά της βίας τους ιδιοκτήτες γης στις κολεκτίβες. Στις τελευταίες, ο Στάλιν παραχώρησε καταχρηστική εξουσία πάνω σε όσους επέμεναν να διατηρούν τη γη τους. Επόμενο ήταν η σοδειά της χρονιάς εκείνης να είναι χαμηλή και η προοπτική λιμού να είναι πλέον πιθανή. Για τον Στάλιν, όμως, προτεραιότητα είχε να μη μειωθούν οι εξαγωγές. Ετσι επέβαλε στις κολεκτίβες την επίτευξη των στόχων του πρώτου πενταετούς προγράμματος, ακόμη και με παράδοση στο κράτος του σπόρου που είχαν φυλαγμένο για την επόμενη χρονιά.

 

Το επόμενο βήμα του Στάλιν για την «επιτυχία» της κολεκτιβοποίησης ήταν να πείσει την Πολωνία να υπογράψει σύμφωνο μη επίθεσης με τη Σοβιετία, ώστε οι αγρότες της Ουκρανίας να μην προσβλέπουν στην αρωγή των Πολωνών. Οταν αυτό έγινε, τον Ιούλιο του 1932, η Ουκρανία -ο σιτοβολώνας της Ευρώπης- ήταν πλέον μια τεράστια φυλακή και οι αγρότες της στο έλεος του Στάλιν. Πύργοι παρακολούθησης (όπως αυτοί των στρατοπέδων συγκέντρωσης) διεσπάρησαν στους αγρούς για τον έλεγχο των αγροτών, ενώ μπριγάδες φανατικών ακτιβιστών ανέλαβαν να ανακαλύπτουν με κάθε μέσο τα δημητριακά που έκρυβαν οι αγρότες για την επιβίωσή τους.

 

Η καμπή στη συμπεριφορά του Στάλιν προς την απόλυτη παράνοια ήλθε με την αυτοκτονία της πρώτης συζύγου του, στις 8 Νοεμβρίου 1932, την επομένη του εορτασμού της 15ης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το γεγονός αρχικά τον κλόνισε και το ξεπέρασε γινόμενος περισσότερο σκληρός. Αποφάσισε και επέβαλε ως επίσημη γραμμή του κόμματος ότι ο λιμός στην Ουκρανία ήταν ένας μύθος, οφειλόμενος στους εχθρούς του σοσιαλισμού: η αντίσταση των τελευταίων εντεινόταν όσο μεγαλύτερη ήταν η επιτυχία του σοσιαλισμού, καθώς οι εχθροί του λαού δεν άντεχαν την προοπτική της τελικής ήττας τους. Οι νεαροί κομμουνιστές στο Κίεβο διδάσκονταν ότι οι σκελετωμένοι άνθρωποι στην επαρχία «διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να πλήξουν την αισιοδοξία μας».

 

Οι κατασχέσεις σιτηρών συνεχίστηκαν ακόμη και αφού ο στόχος του 1932 είχε πια επιτευχθεί στα τέλη Ιανουαρίου του 1933. Το ανθρώπινο κόστος της σταλινικής πολιτικής ήταν ασύλληπτο. Την άνοιξη του 1933, στο απόγειο του λιμού, έχει υπολογισθεί ότι 10.000 άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα στην Ουκρανία από ασιτία. Τουλάχιστον 2.505 άνθρωποι καταδικάστηκαν για κανιβαλισμό τα έτη 1932 και 1933, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι τα κρούσματα ήσαν πολύ περισσότερα. Το σύνολο των θυμάτων υπολογίζεται σήμερα από τους ιστορικούς στα 3,3 εκατομμύρια. Αποτέλεσμα των πολιτικών της συγκεκριμένης περιόδου ήταν ότι, από την απογραφή του 1937, το σύνολο του σοβιετικού πληθυσμού βρέθηκε μειωμένο κατά 8 εκατομμύρια εν σχέσει με τις προβλέψεις. Φυσικά, το «εσφαλμένο» αποτέλεσμα διορθώθηκε και οι υπεύθυνοι της απογραφής εκτελέσθηκαν. (Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο «Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin», του καθηγητή Ιστορίας στο Γιέιλ Τίμοθι Σνάιντερ.)

 

Σημείωσα τα παραπάνω όχι μόνον λόγω της επικαιρότητας (η 25η Νοεμβρίου έχει ορισθεί ως ημέρα μνήμης του μεγάλου λιμού της Ουκρανίας), αλλά και με την ειλικρινή πρόθεση να βοηθήσω κάπως τον πρόεδρο Αλέξη. Κατ’ αρχάς, για να έχει τη στοιχειώδη αίσθηση του μέτρου όταν μιλά για ανθρωπιστική κρίση στην Ελλάδα του Μνημονίου και, επίσης, για να συμβάλω στην κάλυψη ορισμένων κενών στις γνώσεις του. Διότι, αυτός δεν ήταν που είπε κάποτε σε μια συνέντευξή του ότι «μπορεί τα κομμουνιστικά καθεστώτα να είχαν αυτό το τεράστιο έλλειμμα ελευθερίας, αλλά τουλάχιστον είχαν στο κέντρο της σκέψης τους τον άνθρωπο»; Σωστά, τον άνθρωπο ως αφηρημένη έννοια· και αυτό ακριβώς ήταν η ρίζα του κακού...

 

Βλέπε επίσης: http://en.wikipedia.org/wiki/Holodomor
 

Πιο κοντά στο τεχνητό ήπαρ

της Θεοδώρας Τσιώλη, ΒΗΜΑ, 24/11/2013

Ο μύθος του Προμηθέα του οποίου το συκώτι αναγεννιόταν κάθε νύχτα, κρύβει μια μεγάλη επιστημονική αλήθεια. Οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον ότι το ήπαρ μπορεί να αναγεννηθεί αν αφαιρεθεί ένα τμήμα του.

Μακρός ο δρόμος από τη θεωρία στην πράξη

Ωστόσο πέρα από τη θεωρία, στην πράξη ο δρόμος είναι μακρός: οι ερευνητές που έχουν μέχρι σήμερα προσπαθήσει να εκμεταλλευθούν την αναγεννητική ικανότητα του ήπατος με στόχο να δημιουργήσουν ηπατικό ιστό εργαστηρίου έχουν αποτύχει επανειλημμένως. Και αυτό διότι τα ώριμα ηπατικά κύτταρα χάνουν γρήγορα τη φυσιολογική λειτουργία τους όταν απομακρυνθούν από τον οργανισμό.

«Το γεγονός αυτό είναι παράδοξο καθώς γνωρίζουμε ότι τα ηπατικά κύτταρα είναι ικανά να αναπτύσσονται και να πολλαπλασιάζονται, ωστόσο δεν μπορούμε να τα κάνουμε να αναπτυχθούν εκτός του σώματος» αναφέρει η καθηγήτρια Επιστημών Υγείας και Τεχνολογίας καθώς και της Επιστήμης των Υπολογιστών στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) δρ. Σανγκίτα Μπατία.

Οι ουσίες-«κλειδιά»

Τώρα η δρ Μπατία και οι συνεργάτες της από το ΜΙΤ μαζί με ειδικούς από το Ινστιτούτο Broad, την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ καθώς και το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν έκαναν ένα σημαντικό βήμα προς τον στόχο της αναγέννησης του ήπατος. Όπως ανέφεραν με δημοσίευσή τους στην επιθεώρηση «Nature Chemical Biology», εντόπισαν περισσότερες από δέκα χημικές ουσίες οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν τα ηπατικά κύτταρα να διατηρήσουν τη φυσιολογική λειτουργία τους μέσα στο εργαστήριο αλλά και να πολλαπλασιαστούν ώστε να παραγάγουν νέο ιστό.

Κύτταρα που θα αναπτύσσονται με τέτοιον τρόπο εντός του εργαστηρίου θα μπορούν να βοηθήσουν τους επιστήμονες να δημιουργούν ιστούς, ικανούς να θεραπεύσουν πολλά από τα τουλάχιστον 500 εκατομμύρια άτομα που πάσχουν σήμερα παγκοσμίως από ηπατικές νόσους, όπως η ηπατίτιδα C, σημειώνουν οι ερευνητές.

Ανάμειξη με ινοβλάστες

Η δρ. Μπατία είχε αναπτύξει στο παρελθόν μια μέθοδο ώστε να διατηρεί παροδικά τη φυσιολογική λειτουργία των ηπατικών κυττάρων μετά την απομάκρυνσή τους από το σώμα αναμειγνύοντάς τα με ινοβλάστες ποντικών. Τώρα στο πλαίσιο της νέας μελέτης η ερευνητική ομάδα προσάρμοσε αυτή τη μέθοδο ώστε τα ηπατικά κύτταρα να αναπτύσσονται σε στρώματα μαζί με τους ινοβλάστες. Με τον τρόπο αυτό οι ερευνητές κατάφεραν να διεξαγάγουν πειράματα σε μαζική κλίμακα προκειμένου να ανακαλύψουν πώς 12.500 διαφορετικά χημικά επιδρούν στη λειτουργία και στην ανάπτυξη των ηπατικών κυττάρων.

Έχοντας «σαρώσει» χιλιάδες ηπατικά κύτταρα που είχαν ληφθεί από οκτώ διαφορετικούς δότες ιστού, οι ερευνητές κατέληξαν τελικώς σε 12 ουσίες που φάνηκε ότι βοηθούσαν τα κύτταρα είτε να διατηρούν τη φυσιολογική λειτουργία τους είτε να προάγουν τον πολλαπλασιασμό τους, είτε και τα δύο.

Μελέτη και σε κύτταρα «γεννημένα» από iPS

Δύο από τις ουσίες που εντόπισαν μάλιστα οι ειδικοί φάνηκε να είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματικές σε κύτταρα που είχαν ληφθεί από νεότερους δότες. Έτσι οι επιστήμονες διερεύνησαν τη δράση αυτών των δύο ουσιών σε ηπατικά κύτταρα τα οποία είχαν δημιουργηθεί από κύτταρα iPS (induced pluripotent stem cells, κύτταρα με τις πολυδύναμες ιδιότητες των εμβρυϊκών βλαστικών που προκύπτουν από τον επαναπρογραμματισμό ενηλίκων κυττάρων). Επιστήμονες είχαν προσπαθήσει να δημιουργήσουν ηπατικά κύτταρα από iPS και στο παρελθόν, δεν κατάφερναν όμως να τα οδηγήσουν σε ένα πλήρως ώριμο στάδιο. Ωστόσο με τη νέα τεχνική και την προσθήκη των δύο παραγόντων, τα κύτταρα έφθασαν σε πιο πλήρες στάδιο ωρίμανσης.

Η δρ Μπατία και οι συνεργάτες της ελπίζουν ότι οι ουσίες που ανακάλυψαν θα μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για ένα «οικουμενικό» πρόγραμμα ωρίμανσης κυττάρων το οποίο θα αφορά πολλούς και διαφορετικούς κυτταρικούς τύπους. Άλλες ερευνητικές ομάδες μελετούν μάλιστα αυτές τις ουσίες σε ποικίλους κυτταρικούς τύπους που δημιουργούνται από κύτταρα iPS.

Εμφύτευση «καλουπιών» με τα κύτταρα σε ποντίκια

Μελλοντικά η ομάδα από το ΜΙΤ και τα υπόλοιπα κέντρα σχεδιάζει να τοποθετήσει τα ηπατικά κύτταρα τα οποία θα έχουν υποστεί επεξεργασία με τους παράγοντες σε «καλούπια» από πολυμερές τα οποία και θα εμφυτεύσει στον οργανισμό ποντικών. Σκοπός αυτών των πειραμάτων θα είναι να αποδειχθεί αν οι ιστοί που θα προκύψουν θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως «ανταλλακτικά» πασχόντων ηπατικών ιστών.

Ένα άλλο σενάριο είναι η ανάπτυξη των ουσιών που εντοπίστηκαν σε μορφή φαρμάκων τα οποία θα λαμβάνονται από τους ασθενείς και θα βοηθούν στην αναγέννηση του ηπατικού ιστού τους.

Ξεπεράστηκε ο «σκόπελος» των αιμοφόρων αγγείων

Η δρ. Μπατία και η ομάδα της έκαναν παράλληλα προσφάτως άλλο ένα σημαντικό βήμα σε ό,τι αφορά τη δημιουργία ηπατικού ιστού, ξεπερνώντας τον σκόπελο που αφορά στην ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων στο σώμα του λήπτη τα οποία είναι ζωτικής σημασίας  ώστε να παρέχουν στον ηπατικό ιστό οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Απρίλιο στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences» η καθηγήτρια σε συνεργασία με τον Κρίστοφερ Τσεν από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, έδειξαν ότι αν στον ιστό ενσωματωθούν «κορδόνια» ενδοθηλιακών κυττάρων, αυτά δημιουργούν γρήγορα ομάδες αιμοφόρων αγγείων. Για να δημιουργηθούν αυτά τα «κορδόνια» οι ερευνητές σχεδίασαν ένα νέο σύστημα που επιτρέπει τη δημιουργία τρισδιάστατων τμημάτων ιστών. Η ανάπτυξη του συστήματος παρουσιάστηκε σε ξεχωριστή μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications» τον περασμένο μήνα.

«Όλες αυτές οι δημοσιεύσεις σε συνδυασμό προσφέρουν ένα μονοπάτι που οδηγεί προς την αναγέννηση του ηπατικού ιστού – προς την ανάπτυξη μεγάλου αριθμού ηπατικών κυττάρων εκτός του οργανισμού και στη συνέχεια τη μεταμόσχευσή τους στον λήπτη» κατέληξε η δρ. Μπατία.

 

Ρόζα Δελλατόλα, μία μικρή ηρωίδα στην Τήνο

Βιβλία, βιβλία

του Νίκου Βατόπουλου, Καθημερινή, 16/11/2013

Δεν φανταζόμουν ότι θα διάβαζα ένα βιβλίο περιπέτειας και μυστηρίου για παιδιά και εφήβους και θα το διασκέδαζα τόσο. Με την «Υπόθεση Laurus», η Λώρη Κέζα μας συστήνει τη Ρόζα Δελλατόλα, ένα τετραπέρατο κορίτσι που είναι μια νέα ηρωίδα στην ιστορία της ελληνικής νεανικής λογοτεχνίας. Την καλωσορίζουμε με τη μορφή της εντυπωμένη στο μυαλό μας από την ευρηματική εικαστική της απόδοση, σε μαύρο - άσπρο, διά χειρός Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου.

Η Ρόζα Δελλατόλα μάς παρασύρει στην Τήνο και μας κάνει μετόχους και συνενόχους σε μία ιστορία μυστηρίου με άξονα τη θρυλική Σχολή και Μονή των Ουρσουλίνων. Η Ρόζα, σε εκείνη την άγουρη αλλά ευλύγιστη ηλικία μεταξύ παιδιού και εφήβου, ζει στην Τήνο μαζί με τους γονείς και τον αδελφό της. Γύρω τους στροβιλίζονται και εξακτινώνεται πλήθος δευτερευόντων καλά δουλεμένων χαρακτήρων, από τον κτηνίατρο ή την ηγουμένη και από τον Αλβανό εργάτη ώς τον χρυσαυγίτη σε ένα γαλαξία δράσης και χιούμορ

Για έναν ενήλικο αναγνώστη, αναδύεται τροπαιούχος η ίδια η Τήνος, που πρωταγωνιστεί με τα όμορφα χωριά της, τη συναρπαστική Φύση της, τους περιστεριώνες, τη χωνεμένη ιστορία και το ιδιαίτερο «κοίτασμά» της. Η Μονή των Ουρσουλίνων φέρνει μπροστά την καθολική κουλτούρα του νησιού, την Τήνο με τη λατινική παράδοση, μιαν άλλη, γοητευτική Ελλάδα, που συχνά αγνοούμε.

Μαζί με τα σύγχρονα θέματα της οικολογίας, της ανάπτυξης, του ρατσισμού, η ιστορία της Λώρης Κέζα μας φέρνει κατά κύριο λόγο μία ατμόσφαιρα χιουμοριστικά «γοτθική» και «αγγλοσαξονικά» αιγαιοπελαγίτικη. Με μαύρο χιούμορ, λιτό ύφος και υποδόριο «δηλητήριο», η Λώρη Κέζα μας ανοίγει ένα δρόμο για τη Ρόζα Δελλατόλα και αιμοδοτεί την ελληνική αγορά της νεανικής λογοτεχνίας με μία «εξαγώγιμη» ηρωίδα, που θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει σε πολλές περιπέτειες. Τα εικαστικά σχέδια του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου συμπλέουν στο ίδιο ύφος σάτιρας, χιούμορ και ευρηματικής απόδοσης.

​​Λώρη Κέζα: Τα κατορθώματα της Ρόζας Δελλατόλα - Υπόθεση Laurus, σελ. 120,  Εκδόσεις Διόπτρα.

Δεν έχει στρατηγική, επειδή δεν την χρειάζεται

του Στέφανου Κασιμάτη, Καθημερινή, 15/11/2013

Είμαι βέβαιος ότι αυτό που θα σας πω τώρα το είχατε υποψιαστεί: και στη δημοσιογραφία ισχύει ο περίφημος νόμος του Πάρκινσον, που ορίζει ότι «μία δουλειά επεκτείνεται όσο χρειάζεται για να καλύψει τον διαθέσιμο χρόνο για την ολοκλήρωσή της». Με άλλα λόγια, γιατί να ξεμπερδέψουμε ένα θέμα με πέντε κουβέντες, όπως θα έπρεπε αν περιοριζόμασταν στα στοιχεία που έχουμε και στις θεμιτές υποθέσεις εργασίας, όταν μπορούμε θαυμάσια να το τραβήξουμε για μερικές μέρες;

Θυμήθηκα τον νόμο του Πάρκινσον, εξαιτίας της μακράς συζήτησης στα ΜΜΕ γύρω από τη στρατηγική του ΣΥΡΙΖΑ, με αφορμή την πρόταση μομφής στη Βουλή. Πολύ απλά, η δική μου προσέγγιση στο εν λόγω πολυσυζητημένο θέμα συμπυκνώνεται στις εξής έξι λέξεις: ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει καμία στρατηγική. Τακτικές φθοράς της κυβέρνησης, συστηματικής παρενόχλησης, για να εκφοβίζει επίδοξους επενδυτές, για να εμποδίζει την εφαρμογή του προγράμματος και την ανάκαμψη, έχει. Oλα αυτά όμως συναθροιζόμενα δεν συνιστούν σοβαρή στρατηγική. Ψηλαφεί στα σκοτεινά και ό,τι του κάτσει.

Είναι τόσες οι παράμετροι που πρέπει να συνυπολογιστούν και οι οποίες, στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργούν ανταγωνιστικά μεταξύ τους, ώστε με λίγη καλή θέληση ο καθένας θα μπορούσε να αποδείξει σχεδόν οτιδήποτε θελήσει για τον ΣΥΡΙΖΑ. Εξίσου καλά μπορείς να τεκμηριώσεις ότι ακολουθεί στρατηγική για την έξοδο της χώρας από την Ευρώπη και τη δημιουργία συνθηκών για ένα νεοκομμουνιστικό πείραμα, όπως επίσης και το αντίθετο: ότι σκοπός της στρατηγικής τους δεν είναι να μας βγάλουν από την Ευρώπη, αλλά να την αναγκάσουν να πληρώνει τα ελλείμματα που θα συνεχίσουμε να παράγουμε.

Oλα αυτά είναι λίγο ώς πολύ γνωστά. Το καινούργιο που τολμώ να ισχυριστώ ότι θα μπορούσα να προσθέσω (κι ας μου συγχωρεθεί η οίηση...), είναι ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει στρατηγική, επειδή απλούστατα δεν χρειάζεται να έχει στρατηγική. Τα στοιχεία από τα οποία αντλώ την τεκμηρίωση του παράδοξου ισχυρισμού μου μπορεί να τα βρει ο καθένας στο σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, δημοσίευμα της τελευταίας εβδομάδας στον Τύπο: την ανταπόκριση του Νίκου Χρυσολωρά από τις Βρυξέλλες, στην «Καθημερινή» της περασμένης Κυριακής. Εκεί, ο καθένας μας μπορεί να διαβάσει τους απολύτως δεσμευτικούς κανόνες, υπό τους οποίους η χώρα θα είναι υποχρεωμένη για πολλά χρόνια ακόμη (δεκαετίες...) να ακολουθεί αυστηρή πολιτική, με στόχο το πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά και να υφίσταται ασφυκτική εποπτεία στην τήρηση του προϋπολογισμού της.

Αυτό το θεσμικό πλαίσιο διαμορφώνεται από τα εξής δύο: πρώτον, από τη Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση στην ΟΝΕ, την οποία η χώρα έχει υπογράψει και ήδη ισχύει από τις αρχές του χρόνου. Βάσει αυτής, χώρες με χρέος μεγαλύτερο του 60% του ΑΕΠ τους έχουν αναλάβει την υποχρέωση να το μειώνουν κάθε χρόνο κατά το 1/20. Παράβαση του κανόνα συνεπάγεται την παραπομπή της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο μπορεί να επιβάλει πρόστιμο ανάλογο με το 0,1% του ΑΕΠ. Η αλλαγή της συνθήκης δεν είναι πρακτικά δυνατή, καθώς προϋποθέτει ομοφωνία κρατών-μελών της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης. Δηλαδή, ή μέσα υπ’ αυτούς τους όρους ή έξω.

Δεύτερον, διαμορφώνεται από τους όρους καταβολής των ευρωπαϊκών κονδυλίων (ΕΣΠΑ κ.λπ.) για την περίοδο 2014-2020, οι οποίοι εγκρίθηκαν μόλις την 31η Οκτωβρίου και θα ισχύουν από πρώτης του νέου έτους. Η περιφρόνηση των τιθέμενων στο πλαίσιο της ενιαίας οικονομικής διακυβέρνησης στόχων θα επισύρει την αναστολή της καταβολής των κονδυλίων, τα οποία για την Ελλάδα υπολογίζονται συνολικά κατά την εν λόγω περίοδο στα 33,89 δισ. Επομένως, ποιος μπορεί να μιλά για οφέλη από την επιστροφή στο εθνικό νόμισμα; Μόνον όποιος υποκριτής, άσχετος ή αναίσχυντος θέτει (δήθεν...) «τον άνθρωπο πάνω από τους αριθμούς».

Αυτό το θεσμικό πλαίσιο μας δίνει, επίσης, τους όρους υπό τους οποίους διαμορφώνεται η στρατηγική ενός κόμματος απέναντι στην κρίση. Το ΚΚΕ, λ.χ., γνωρίζει αυτά τα ζητήματα, τα έχει εξετάσει και έχει δώσει την απάντησή του: «έξω από την Ευρώπη». Ο ΣΥΡΙΖΑ, όμως, δεν τα αντιμετωπίζει ευθέως. Αποδεικνύεται από τις φοιτητικού επιπέδου εσωτερικές συγκρούσεις που κλυδωνίζουν το κόμμα τελευταίως. Να, λοιπόν, γιατί ο ΣΥΡΙΖΑ δεν χρειάζεται στρατηγική. Γιατί στις τάξεις του επικρατεί η πολιτική κουλτούρα της ανωριμότητας των φοιτητικών παρατάξεων. Oλα γίνονται μέσα σε ένα πλαίσιο που θεωρείται δεδομένο, σταθερό και ασφαλές, οπότε κανείς δεν τους εμποδίζει να ονειρεύονται με ανοικτά τα μάτια. Eτσι, ο ΣΥΡΙΖΑ διεκδικεί την εξουσία από συνήθεια και μόνον. (Eξις δευτέρα φύσις - στην Ελλάδα, ισχύει και για την αντιπολίτευση). Τι να την κάνει, λοιπόν, τη στρατηγική; Αν του κάτσει η κυβέρνηση από ατύχημα ή από τα λάθη και τις φοβίες της κυβέρνησης, τότε θα δει. Oμως, τότε θα είναι πολύ αργά για να γλιτώσουμε από ακόμη χειρότερα ατυχήματα και πολύ μεγαλύτερα λάθη...

 

Αχμαντινετζάντ: Ο Τσάβες θα αναστηθεί ...

μαζί με τον Ιησού και τον ιμάμη Μαχντί.

Για τον ιμάμη Μαχντί έγινε και παλαιότερα εδώ κουβέντα: είναι ο ιμάμης που κατά το 10ο αιώνα, βλέποντας ότι ένας μετά τον άλλον οι προκάτοχοί του έπεφταν θύματα δολοφονίας, κρύφτηκε κάπου στην επαρχία της Περσίας και κάποια στιγμή πέθανε εν ειρήνη, απαρατήρητος από εχθρούς και φίλους. Οι Σιίτες μουσουλμάνοι θεωρούν όμως ότι ο Μαχντί κάπως αναλήφθηκε στους ουρανούς —μιλάμε για παντοδύναμο Αλλάχ, έτσι;— και κάποια στιγμή θα επανέλθει να δικάσει τους αμετανόητους αμαρτωλούς, κάτι σαν την β' παρουσία του Χριστάκη στους χριστιανούς...

 

Τώρα μαθαίνουμε όμως ότι ο αναληφθείς Μαχντί απέκτησε και βοηθό, τον Τσάβες. Γράφει το Έθνος στις 11/11/2013:

 

Την βεβαιότητα ότι ο Τσάβες θα… αναστηθεί μαζί με τον Ιησού και τον ιμάμη Μαχντί (την πιο σεβαστή μορφή για τους σιίτες), εξέφρασε σε επιστολή του προς τους πολίτες της Βενεζουέλας, ο τέως πρόεδρος του Ιράν, Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.

 

«Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι (ο Τσάβες) θα επανέλθει στη Γη, με όλους τους ενάρετους ανθρώπους και τον Προφήτη Ιησού και τον μόνο διάδοχο της γενιάς των ενάρετων, τον τέλειο άνθρωπο (τον ιμάμη Μαχντί) για να φέρει ειρήνη, δικαιοσύνη και καλοσύνη (στον κόσμο)» ανέφερε σε επιστολή του προς τον λαό της Βενεζουέλας, ο Ιρανός πρόεδρος, συντασσόμενος με θεωρίες συνωμοσίας που χαρακτηρίζουν «ύποπτο» τον θάνατο του Τσάβες.

 

 

Όσα φέρνει... κι όσα παίρνει ο άνεμος

Οι Έλληνες της καρδιάς μας

της Ισμήνης

 

Σαν αποδημητικά πουλιά κάποια στιγμή μάζεψαν τα πράγματά τους  για να πάνε σε άλλη γη, σε άλλα  μέρη, όπως λέει και το τραγούδι. Δεν έφυγαν  για τουρισμό, έφυγαν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Ξενιτεύτηκαν.

Άλλος για δουλειά, άλλος για μια καλύτερη τύχη, άλλος γιατί είχε το μικρόβιο της περιπέτειας μέσα του, άλλος κατατρεγμένος από τα δεινά της πατρίδας του ή τα χρέη που είχε άμυαλα συσσωρεύσει.

Και τα κορίτσια; γιατί έφυγαν; πολλές έπρεπε να ακολουθήσουν την οικογένεια, άλλες για να ξεφύγουν από την μιζέρια μιας επαρχιακής πόλης ή ενός χωριού που, αν ήτανε νησί, δεν πάταγε άνθρωπος. Άλλες  για να μπούνε στη δούλεψη του ήδη εγκατεστημένου μακρινού συγγενή  που τώρα πια είχε πιάσει την καλή και η κυρά του δεν καταδεχότανε να κάνει μόνη της τις δουλειές και η πιο εύκολη λύση ήτανε η πρόσκληση στον κακόμοιρο τον 3^ο ξάδελφο που, ναι μεν  είχε 8 παιδιά,  αλλά δεν είχε στον ήλιο μοίρα.

Τελευταία έρχονταν οι νύφες  που πήγαιναν να συναντήσουνε τον άγνωστο γαμπρό  που τον είχαν δει  σε μια παλιά ξεθωριασμένη φωτογραφία, αλλά η προξενήτρα τον στόλισε με όλα τα καλά του Αβραάμ και του Ισαάκ και παίνευε την ομορφιά του,  σα να ήτανε αντίγραφο του Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου! Μπρος γκρεμός  και πίσω ρέμα,  σκεφτότανε ο γονιός που έστελνε την κόρη στα ξένα. Μπρος ήτανε η τυφλή αποκατάσταση της κόρης και πίσω η πείνα και  το ράφι της  γεροντοκόρης  για να  το στολίσει με τα αχρησιμοποίητα προικιά  που μάταια περιμένανε να λειώσουν από τη χρήση  μέσα στην σκαλιστή κασέλα, μοσχομύριστα με λεβάντα!

Όχι δεν φύγανε τώρα, φύγανε τότε  στα δύσκολα χρόνια που πάντα περνούσε η Ελλάδα!

Αμέρικα, Αυστραλία, Μαδαγασκάρη, Γερμανία, Βέλγιο, Νότιος Αφρική, Αίγυπτος, Σουδάν και ένα σωρό άλλα μέρη γνωστά και άγνωστα! Και άφησαν πίσω την πατρίδα. Έκλεισαν μια πόρτα και τρύπωσαν από ένα παράθυρο. Πήραν τον ήλιο μαζί τους, την αλμύρα της θάλασσας, κάποιες φωτογραφίες από το χαγιάτι με τις γλάστρες.

Έκλεισαν στην καρδιά τους τις θύμισες τη νοσταλγία και πορεύτηκαν με το σήμερα. Χώρες μακρινές, που τα πολυήμερα ταξίδια και  οι αποστάσεις τις κάνανε ακόμα πιο  απρόσιτες  και άγνωστες.

Κάθε χρόνο οι σειρήνες της  νοσταλγίας τους καλούσαν πίσω, άλλοι ενέδωσαν αποκαμωμένοι από τη δυσκολία και την προσπάθεια, άλλοι έκλεισαν τα αυτιά τους και πεισματικά παρέμειναν , αλλά άνοιξαν περισσότερο την καρδιά τους  για να χωρέσει μέσα όλη η Ελλάδα, με τα καλά της και τα κακά της.

Κάθε νέο από την πατρίδα  κάθε προφορικός ή γραπτός λόγος ήταν  βάλσαμο στο σαράκι της ξενιτιάς, μια γλυκιά αναπόληση και προσμονή της επανόδου .

Με την πάροδο του χρόνου τα άσχημα ξεχάστηκαν  και όλα τα καλά στέφθηκαν με χρυσό στεφάνι και φεγγοβολούσαν νύχτα μέρα.

Η Ελλάδα έγινε εικόνισμα, έγινε αγία, έγινε σκοπός επιβίωσης  και ατέλειωτης  αγάπης. Έγινε η μάννα που δεν αποχωρίζεται τα παιδιά της και αυτά γυρνάνε πίσω  να χωθούνε στην αγκαλιά της έστω για λίγο.

Και  αυτά πάντα γυρνούσαν, δεν την ξεχάσανε, πότε δεν την κατηγορήσανε και σκύβανε να την βοηθήσουνε όσο  και όταν μπορούσανε.

Ευχαριστούμε αυτούς του Έλληνες της καρδιάς μας που πάντα μας αγαπάτε και  μας θυμίζετε ότι πρέπει να αγαπάμε τη μάνα Ελλάδα ότι και να γίνει.

 

Νομοθετική πρωτοβουλία για αποτεφρωτήρια

του Κωστα Ονισενκο, Καθημερινή, 9/11/2013

Στην προσπάθεια αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου προσανατολίζονται οργανώσεις και πολίτες που υπερασπίζονται το δικαίωμα στην αποτέφρωση νεκρών και στη δημιουργία αποτεφρωτηρίου νεκρών στην Ελλάδα. Οπως υποστηρίζουν, ενώ νομοθετικά είχε δοθεί λύση, επιτρέποντας τη δημιουργία τέτοιων χώρων, οι αυστηροί περιορισμοί του συγκεκριμένου νόμου τον κατέστησαν στην πράξη μη εφαρμόσιμο. «Η προσπάθεια εφαρμογής του νόμου για χωροθέτηση αποτεφρωτηρίου εντός υφιστάμενου κοιμητηρίου απέδειξε ότι στην πράξη αυτό δεν είναι εφικτό.

 

 

Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχουν επαρκείς χώροι και όπου υπάρχουν, έγινε παρέμβαση τοπικών ιεραρχών, με αποτέλεσμα να αποτραπεί η δημιουργία του», αναφέρει στην «Κ» ο Αντώνης Αλακιώτης, πρόεδρος της Επιτροπής για το Δικαίωμα της Αποτέφρωσης των Νεκρών στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον κ. Αλακιώτη, νομοθετική πρωτοβουλία που κατετέθη με τη μορφή τροπολογίας από τον ΣΥΡΙΖΑ για τη δυνατότητα χωροθέτησης αποτεφρωτηρίων και εκτός κοιμητηρίου, σε ζώνες μεσαίας και υψηλής όχλησης, δεν έγινε δεκτό από τον αρμόδιο υπουργό Γιάννη Μανιάτη. Ο κ. Μανιάτης φέρεται να υποσχέθηκε ότι το θέμα θα λυνόταν με την κατάθεση σχετικής ρύθμισης από το ΥΠΕΧΩΔΕ, κάτι που ωστόσο καθυστερεί ανησυχητικά. «Τόσο ο κ. Μανιάτης όσο και ο αναπληρωτής υπουργός Στ. Καλαφάτης τηρούν προς το παρόν σιγήν ιχθύος. Ευελπιστούμε ότι θα τηρήσουν τη δέσμευσή τους και δεν θα προτάξουν το πολιτικό κόστος όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα», προσθέτει ο κ. Αλακιώτης.

Η Επιτροπή έχει στα χέρια της έτοιμη τροπολογία, που «διορθώνει» το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, δίνοντας τη δυνατότητα να προχωρήσει το ζήτημα. Για την πρόταση της τροπολογίας εργάστηκε αφιλοκερδώς το δικηγορικό γραφείο του κ. Νίκου Αλεβιζάτου και το κείμενο θεωρείται ολοκληρωμένο από νομικής άποψης. «Προσπαθούμε να προωθήσουμε την πρόταση για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Εχουμε ένα νόμο και ένα διάταγμα που προσπάθησαν να ρυθμίσουν τα σχετικά ζητήματα με βασικό στόχο να μην εφαρμοστούν ποτέ. Εκτιμώ ότι οι εμπνευστές του αυτό επεδίωκαν εξαρχής», σχολιάζει στην «Κ» η Λούση Κιουσοπούλου, συντάκτρια της τροπολογίας που προτείνει η Επιτροπή. «Σε ζητήματα για τα οποία είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις, ο νόμος δεν πρέπει να αφήνει περιθώρια μη εφαρμογής του», συμπληρώνει.

Μέχρι σήμερα όλες οι προσπάθειες να γίνει αποτεφρωτήριο εντός ορίων κοιμητηρίου, όπως προβλέπει ο νόμος, έχουν βαλτώσει:

— Μαρκόπουλο: Αρχικά το δημοτικό συμβούλιο είχε αποφασίσει ομόφωνα τη δημιουργία αποτεφρωτηρίου. Οι 30 παρευρισκόμενοι έγιναν 22 στη δεύτερη συνεδρίαση, αφού προηγήθηκε συλλογή υπογραφών με πρωτοβουλία τοπικού ιεράρχη που καταδίκαζε την κατασκευή αποτεφρωτηρίου για λόγους... περιβαλλοντικούς.
— Ζωγράφου: Ελήφθη απόφαση κατά πλειοψηφία του δημοτικού συμβουλίου για την κατασκευή αποτεφρωτηρίου. Ανατέθηκε μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η οποία εγκρίθηκε από το ΥΠΕΚΑ. Εγκρίθηκε και η αρχιτεκτονική προμελέτη. Η διαδικασία πάγωσε, καθώς ο δήμος δεν έχει υποβάλει τα σχετικά έγγραφα για την τακτοποίηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος του κοιμητηρίου.
— Σχιστό: Η διοίκηση του Κοιμητηρίου, κατά πληροφορίες, δεν απέστειλε καν στους Δήμους Περάματος και Κερατσινίου αίτημα για να της γνωστοποιήσουν εάν συμφωνούν ή όχι με τη δημιουργία αποτεφρωτηρίου, όπως προβλέπει ο νόμος. Επιπλέον, καθυστέρησε μέχρι «παγώματος» την ανάθεση μελετών.
— Πυλαία Θεσσαλονίκης: Η απόφαση για την κατασκευή αποτεφρωτηρίου ελήφθη μετά την πρόταση του αντιδημάρχου αρμοδίου για τα νεκροταφεία αντί της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής –όπως έπρεπε– και απορρίφθηκε από την Περιφέρεια. Η διαδικασία δεν επαναλήφθηκε με τον σωστό τρόπο, όπως θα μπορούσε να είχε γίνει.
— Βόλος: Κατατέθηκε αίτημα για χωροθέτηση αποτεφρωτηρίου σε ένα χώρο που προοριζόταν για οστεοφυλάκιο και δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο.

Στέλνουν τους νεκρούς στη Βουλγαρία

Σε περισσότερα από 3.000 υπολογίζονται ετησίως τα άτομα στην Ελλάδα που εκδηλώνουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους την επιθυμία μετά θάνατον να αποτεφρωθούν. Συνήθως οι οικείοι τους μεταφέρουν τις σορούς τους στο εξωτερικό, όπου λειτουργούν οργανωμένα αποτεφρωτήρια νεκρών. Σύμφωνα με γραφεία κηδειών που παρέχουν τη συγκεκριμένη υπηρεσία, εκτός από ένα μικρό ποσοστό νεκρών που μεταφέρεται στη Γερμανία ή σε άλλες χώρες όπου ενδέχεται να υπάρχουν συγγενείς του νεκρού, η συντριπτική πλειονότητα μεταφέρεται οδικώς στη Βουλγαρία. Πρόκειται για μια ολόκληρη «βιομηχανία» που έχει στηθεί στη γείτονα, καθώς η διαδικασία κοστίζει 1.900 - 2.000 ευρώ για τον κάθε νεκρό. Η ζήτηση είναι τόσο μεγάλη, που αποτεφρωτήριο νεκρών της Βουλγαρίας έχει στείλει στην Ελλάδα μόνιμο αντιπρόσωπο, ο οποίος μεσολαβεί για τη ρύθμιση όλων των λεπτομερειών. Οι συγγενείς των νεκρών συνήθως ταξιδεύουν αεροπορικώς για να παρευρεθούν στην τελετή, ενώ σπανιότερα, απλώς παραλαμβάνουν αργότερα την τέφρα από το συνεργαζόμενο γραφείο κηδειών στην Ελλάδα.

 

Ήξερε ο Καβάφης ελληνικά;

Ο Καβάφης δεν μπορούσε να υποτάξει τις καλλιτεχνικές-ποιητικές εκφραστικές του ανάγκες σε ένα «γλωσσικό μοντέλο»

του καθηγητή Γιώργου Βελουδή, ΤΟ ΒΗΜΑ, 13/4/2003

Το ερώτημα: «ήξερε ο Καβάφης ελληνικά;» το προκάλεσε η διαβόητη για το δογματισμό της απόφανση του Σεφέρη για τους «τρεις ποιητές μας», Σολωμό, Κάλβο και Καβάφη, που «δεν ήξεραν ελληνικά».

Σε μια πρόσφατη μελέτη μου για τη γλώσσα του Σολωμού παρατηρούσα ότι η προκλητική αυτή παρέμβαση του Σεφέρη συνεξέφραζε, την ιστορική εκείνη στιγμή (1936/37), «τη νέα προσπάθεια για την επίσημη, εκ των άνω, επιβολή της νέας, "δημοτικής", "εθνικής" κοινής με τη Νεοελληνική Γραμματική (1941) του Μ. Τριανταφυλλίδη, της οποίας προπαγανδιστής και πάτρωνας ήταν ακριβώς ο ανώτατος πολιτικός προϊστάμενος (και) του Σεφέρη: ο Ι. Μεταξάς».

Ο Καβάφης και οι άλλοι δύο συγκατηγορούμενοί του στο έκτακτο γλωσσοδικείο του Σεφέρη είχαν, παρά τις μεγάλες διαφορές μεταξύ τους, ένα κοινό γνώρισμα: ήταν και οι τρεις Έλληνες της Διασποράς, που είχαν περάσει όλη τη ζωή τους, όπως π.χ. και ο Κοραής, έξω από την Ελλάδα, σ' ένα πολυγλωσσικό περιβάλλον, ήταν και οι τρεις πολύγλωσσοι και είχαν την εξαιρετική τύχη να μην πάνε ποτέ σ' ελληνικό σχολείο - και επομένως δεν ήταν καθόλου προδιατεθειμένοι να ξαπλώσουν, μετά θάνατον και παρά τη θέλησή τους, στη «δημοτικιστική» κλίνη του Μεταξά, του Σεφέρη, του Τριανταφυλλίδη ή οποιουδήποτε άλλου Προκρούστη της γλωσσικής «εθνικής ενότητας».

Θα συνοψίσω εδώ, προκαταβολικά, τα πορίσματα μιας συστηματικότερης μελέτης για τη γλώσσα (της ποίησης) του Καβάφη:

α) Το γλωσσικό μίγμα των ελλήνων εμπόρων της Διασποράς αποτελούσε τη βάση της γλώσσας του Καβάφη.

β) Η ποιητική γλώσσα του Καβάφη αποτελεί ένα μίγμα, του οποίου βασικό υλικό είναι η μητρική του γλώσσα και η γλώσσα που μιλιόταν στο άμεσο κοινωνικό του περιβάλλον· σ' αυτό έχουν προσμιχθεί γλωσσικά στοιχεία που έχουν αντληθεί από τους αρχαίους και τους μεσαιωνικούς έλληνες συγγραφείς, που διάβαζε ο Καβάφης.

γ) Το γλωσσικό αυτό μίγμα υποστηρίζεται θεωρητικά από την αντίληψη του Καβάφη για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας - μια αντίληψη που εκτείνεται σ' ολόκληρη την ελληνική ιστορία.

δ) Ο Καβάφης έμεινε συνειδητά αμέτοχος στο «γλωσσικό αγώνα» που πυροδότησε το Ταξίδι (1888) του Ψυχάρη - σ' αντίθεση με τους Ελληνες της «εμπορικής» Διασποράς Π. Βλαστό και Α. Πάλλη· ταυτόχρονα, δεν πήρε μέρος στους (ψευτο-)εθνικούς αγώνες, που συγκλόνισαν την Ελλάδα της εποχής του: ο Καβάφης ήταν και στα «εθνικά» ζητήματα, όπως και στην ποίησή του, ένας «κριτικός ρεαλιστής».

ε) Ο Καβάφης δεν μπορούσε να υποτάξει τις καλλιτεχνικές-ποιητικές εκφραστικές του ανάγκες σε ένα «γλωσσικό μοντέλο» - ούτε του Κοραή, του Κόντου ή του Ψυχάρη.

Ένα υποτιθέμενο γλωσσικό «λάθος», η χρήση του «λανθασμένου» λαϊκού τύπου της προστακτικής επέστρεφε στο ομότιτλο ποιητικό μικρογράφημα του Καβάφη (1904/1909/1912), που προξένησε τόση αμηχανία στους μελετητές του, μπορεί να ερμηνευτεί ως ένα αριστοτεχνικό εκφραστικό μέσο της ποιητικής του: Ο Καβάφης ήξερε, βέβαια, και τον ορθό τύπο της προστακτικής επίστρεφε, επέλεξε όμως, μ' εξαιρετική ποιητική ευφυΐα, το λαϊκό επέστρεφε, για να εκφράσει, και «φωνητικά», την έννοια της «επανάληψης». Η κεντρική για το συντομότατο αυτό ποίημά του έννοια αυτή εκφράζεται όχι μόνο με πολλούς γλωσσικούς δείκτες (συχνά, πάλι, όταν... όταν), αλλά και με την επανάληψη, και μάλιστα το διπλασιασμό, των τεσσάρων φωνηέντων (ε) του τίτλου στο «εσωτερικό» του ποιήματος: επέστρεφε και παίρνε με.

Ο Καβάφης ήξερε την (αρχαία, μεσαιωνική και νέα) ελληνική γλώσσα, όπως άλλωστε και τη μετρική, πολύ καλύτερα από το Σεφέρη και τους άλλους πτυχιούχους της Νομικής: σαν επιστήμονας γλωσσολόγος.

 

Τα γλωσσικά ενδιαφέροντά του επέδειξε ο Καβάφης με την κριτική του παρέμβαση στο έργο δύο (νεο)ελληνιστών, του άγγλου J. Blackie (1891) και του γάλλου Η. Pernot (1918), ενώ τη γλωσσολογική του ιδιοφυΐα απέδειξε μ' ένα μικρό αλλά πρωτότυπο «ετυμολογικό» άρθρο του για την ορθογράφηση του ονόματος «Χρίστος» (Χρίστος και όχι Χρήστος, 1901): Ο Καβάφης τεκμηριώνει, πειστικά και οριστικά, την ορθή γραφή του ονόματος «Χρίστος», ετυμολογώντας το από το αρχαίο επίθετο «Χριστός». Τα ερμηνευτικά του επιχειρήματα τα αντλεί ο Καβάφης με εκπληκτική ευστροφία από αρχαία και νεότερα παραδείγματα, για να καταλήξει στο διπλό συμπέρασμα ότι ο παρατονισμός του ονόματος (Χρίστος>χριστός) εξηγείται πρώτον μεν από τον κανόνα μετακίνησης του τόνου από τη λήγουσα στην παραλήγουσα, σε αρχαία επίθετα, όταν γίνονται κύρια ονόματα, «και δεύτερον με την ευσεβή συνήθειαν να διαφέρη κατά τύπον από του θείου επιθέτου».

Με τη δεύτερη αυτή παρατήρησή του ο Καβάφης υποδεικνύει, χάρη στις μαρτυρημένες ανθρωπολογικές του μελέτες, ένα γλωσσικό φαινόμενο άγνωστο ακόμα και σε πολλούς - πανεπιστημιακούς - γλωσσολόγους: την ανάγκη για τη διάκριση ανάμεσα στο «βέβηλο» και τον «ιερό» τύπο μιας λέξης. Στα «ονοματολογικά» παραδείγματα του Καβάφη μπορούμε να προσθέσουμε την αντιπαράθεση του «βέβηλου» Σταύρος στο «ιερό» σταυρός.

Πάνω στην ίδια διάκριση «ιερό» vs. «βέβηλο» στηρίζονται όχι μόνο οι χριστιανικές λέξεις-ταμπού ύδωρ-νερό, άρτος-ψωμί, οίνος-κρασί κ.ά., αλλά και η αρχαία, «ειδωλολατρική», απαγόρευση της ονοματοθεσίας των θνητών με τα ονόματα των θεών τους. Η μεταγενέστερη παραλαβή των πρώην «ιερών» αυτών ονομάτων (Ερμής, Άρτεμις, Αθηνά, Αφροδίτη κ.ά.) από τους χριστιανούς σήμαινε, εννοείται, και τη «βεβήλωση», την αποϊέρωση, των αρχαίων θεϊκών ονομάτων.