Ένα αρχαιολογικό εύρημα με ηλικία περίπου 12.000 ετών προκάλεσε μεγάλη εντύπωση στους ερευνητές: ο λεγόμενος «στύλος 18» που εντοπίστηκε κοντά στη σημερινή πόλη Sanliurfa της νοτιοανατολικής Τουρκίας, η μεσανατολική Έδεσσα, αποτελεί έναν από τους πολλούς στύλους ενός νεολιθικού ναού.
Όπως προκύπτει από τις ανάγλυφες επιφάνειες του στύλου, οι άνθρωποι εκείνης της εποχής και περιοχής δεν φαίνεται να ζούσαν από το χέρι στο στόμα και να κυκλοφορούσαν με ρόπαλο στο χέρι. Πρόκειται για μια άγνωστη στους αρχαιολόγους συγκροτημένη κοινωνία, η οποία είχε κατασκευάσει ήδη εμβληματικά κτήρια.
Στον στύλο 18 φαίνεται να απεικονίζεται μια οικογένεια γυπών. Είναι όμως άγνωστο, αν αυτοί οι γύπες ήταν ιερά πτηνά ή περίπου εξημερωμένα ζώα εκείνης τη εποχής. Δεν είναι τυχαίο ότι στην αιγυπτιακή θρησκεία, η οποία έχε επίσης νεολιθική προέλευση, υπήρχε ένα γεράκι ως ιερό πτηνό και τρίτο μέλος της θεϊκής τριάδας. Πτηνό υιοθέτησε και ο χριστιανισμός για τη δική του θεϊκή τριάδα. Στο στύλο φαίνονται επίσης, χαμηλά ένας σκορπιός, κάτω δεξιά ένα ανθρώπινο σώμα, ίσως αποκεφαλισμένο, καθώς επίσης διάφορα διακοσμητικά ή συμβολικα σχέδια.
Οι αιγυπτιολόγοι θεωρούν ότι πιθανόν να πρόκειται για τις πρώιμες παραστάσεις μιας ιερογλυφικής γραφής που δεν εξελίχθηκε ή δεν γνωρίζουμε ακόμα σε όλη της την έκταση. Και η αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή εξελίχθηκε από σύμβολα ζώων, φυτών κτλ., τα οποία σήμαιναν κάτι διαφορετικό από εκείνο που απεικονιζόταν.
Φυσικά, είναι άγνωστο ακόμα πώς και γιατί εγκαταλείφθηκε το συγκεκριμένο κτήριο από τους κατασκευαστές και επισκέπτες του. Πιθανολογείται η εγκατάλειψή του και αποχώρηση των κατοίκων λόγω περιβαλλοντικών αλλαγών -μάλλον ξηρασία- που τους υποχρέωσαν σε μετεγκατάσταση, με την προοπτική μιας επανόδου. Σίγουρο είναι ότι δεν υπέστη καταστροφή το κτίσμα, αλλά θάφτηκε συστηματικά με συσσωρευμένο χώμα, το οποίο έκλεινε προσεκτικά κάθε πιθανό κενό του εσωτερικού του. Έτσι έγινε δυνατόν να απελευθερωθεί στις μέρες μας το οικοδόμημα, στο βαθμό που δεν είχε καταρρεύσει λόγω γεωλογικών μεταβολών μέσα στις χιλιάδες χρόνια που παρήλθαν.
Από γεωφυσικές μετρήσεις με τη βοήθεια δορυφόρου προκύπτει ότι το συγκεκριμένο οικοδόμημα στη μετέπειτα Έδεσσα κάλυπτε περί τις 4.000 τ.μ. Πολλοί από τους στύλους έχουν ήδη εντοπιστεί. Αρκεί τώρα με συστηματικές ανασκαπτικές εργασίες να ελευθερωθεί το κτήριο, το οποίο πιστεύεται ότι θα δώσει νεότερα στοιχεία για τη νεολιθική εποχή και τους ανθρώπους της Μέσης Ανατολής πριν από 12.000 χρόνια.
