Το άγμα

από το "Ορόγραμμα", τεύχος 117, της ΕΛΕΤΟ

Ένας φθόγγος της ελληνικής που δεν συμβολίζεται με δικό του γράμμα

Κάθε αναγνώστης του «Ο» που έχει εκφέρει, κάποια στιγμή, τη λέξη άγχος θα παρατήρησε ότι εκείνο το γάμα <γ> στη γραφή της λέξης δεν αντιπροσωπεύει τον φθόγγο [γ] όπως αυτός ακούγεται π.χ. στη λέξη <γάτα> ή στη λέξη <γεφύρι>, αλλά συμβολίζει εκείνον τον ρινικό φθόγγο ο οποίος σχηματίζεται στο πίσω μέρος του ουρανίσκου (στη μαλακή υπερώα) και ο οποίος δεν ακούγεται σαν [γ], αλλά πλησιάζει προς τον φθόγγο [n] (<ν>) με τη διαφορά ότι ο φθόγγος [n] σχηματίζεται στο μπροστινό μέρος του στόματος (γλωσσοφατνιακό). 

Αυτός, λοιπόν, ο φθόγγος, αυτό το ουρανικό (μαλακοϋπερωικό) νι – που, στη γραφή, συμβολίζεται με το γράμμα γάμα – είναι το άγμα (παράγωγο του αρχαίου ἂγνυμι = θραύω) που συμβολίζεται με το σύμβολο ŋ στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο. Άγμα, όμως, λέγεται και το ίδιο το σύμβολο αυτό. Τα αγγλικά ισοδύναμα (βλέπε ορισμούς παρακάτω) είναι:

άγμα -> agma, angma, eng

agma, n.

1.    (in Latin and Greek) the velar nasal consonant sound, esp. in those forms where it was represented by the letter g or by gamma.

2.    eng.

[> LGk; Gk: fracture]

eng, n.

the symbol, ŋ, that, in the International Phonetic Alphabet and in the pronunciation alphabets of some dictionaries, represents the voiced velar nasal consonant indicated in this dictionary by (ng), as in the pronunciations of cling (kling) and clink (klingk).

Also called agma, angma.

[1955–60; by analogy with the names of m and n]

(Webster’s Random House Dictionary)

Το άγμα, όμως, δεν είναι καθόλου σπάνιο στα ελληνικά. Μερικές ελληνικές λέξεις με άγμα, δίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Λέξη	Προφορά	Λέξη	Προφορά
αγχος	[áŋχos]	άγγαρία	[aŋgaría]
αγχόνη	[aŋχóni]	σφίγγα	[sfíŋga]
έγχορδο	[éŋχorδo]	αγκάθι	[aŋgáθi]
έγγραφο	[éŋγrafo]	έγκατα	[éŋgata]
εγγενής	[eŋjenís]	πάγκος	[páŋgos]
συγγραφέας	[siŋγraféas]	σπόγγος	[spóŋgos]
άτεγκτος	[áteŋktos]	σάλπιγγα	[sálpiŋga]
ελέγχω	[eléŋχo]	σαλπιγκτής	[salpiŋktís]
έλεγξα	[éleŋksa]	πλαγκτόν	[plaŋktón]

Κ.Β.

Αυτό ακριβώς το άγμα υπάρχει και στην εκφορά του δικού μου επωνύμου και γι' αυτό το Φραγκ- γραφόταν παλιά (από το Υπ. Εξωτερικών) ως Frang-. Δυστυχώς ένας καραγκιόζης υπάλληλος του ελληνικού κράτους έβαλε κάτω τα ονόματα και τα προσάρμοσε κατά το γούστο του και τελικά το επώνυμό μου έγινε Fragk-, με αποτέλεσμα να έχω δύο διαφορετικά επώνυμα στο εξωτερικό. Ο ελεγκτής διαβατηρίων που δεν ξέρει ελληνικά δεν προσέχει στο όνομα αυτή τη διαφορά και θεωρεί το όνομα ίδιο, είτε με ng είτε με gk. Αλλά ο υπολογιστής τα ξεχωρίζει σαφέστατα...