31 October 2007

Δοτικές στην καθομιλουμένη VI

(συνέχεια από προηγούμενο)
του Kώστα Bαλεοντή, προέδρου ΕΛΕΤΟ


ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΟΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΘΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗΣ

(Κ1: Πολύ κοινές λέξεις ή φράσεις, Κ2: Λέξεις ή φράσεις με εμφανή αρχαιοελληνική σύνταξη ή προέλευση, Κ3 Λέξεις ή φράσεις από την Αγία Γραφή (Παλαιά ή Καινή Διαθήκη), Κ4 Λέξεις ή φράσεις από την Θεία Λειτουργία (Κυριακή προσευχή, τροπάρια, κτλ.)))
ΔΟΤΙΚΗ
(λέξη ή μέσα σε φράση)
Σημασία και/ή παράδειγμα χρήσης
Κατηγορία
Έκδ.

πολλώ κάρρονες

= πολύ καλύτεροι

Άμμες δε γ' εσόμεθα πολλώ κάρρονες = εμείς θα γίνουμεπολύ καλύτεροι (το τραγουδούσε η ομάδα των νέων της Σπάρτης).

Κ2

13

πολλώ μάλλον,
τοσούτω μάλλον
πόσω μάλλον

= πολύ περισσότερο (επιτατικό)

Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, πολλώ μάλλονένας νέος υπάλληλος

Κ2

10

πόσω μάλλον
τοσούτω μάλλον ,
πολλώ μάλλον

= πολύ περισσότερο (επιτατικό)

Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, πόσω μάλλονένας νέος υπάλληλος

Κ2

13

πράγματι

= πραγματικά, αλήθεια

Πράγματι, χθες το μεσημέρι πέρασα από το γραφείο του.

Βλέπε και τω όντι, τη αληθεία

Κ1

3

προφάσεις εν αμαρτίαις

= προσχήματα για δικαιολόγηση παραλείψεων ήανεπίτρεπτων ενεργειών (αμαρτία = σφάλμα, παράπτωμα και ιδιαίτερα θρησκευτικό)

Ένα είναι το γεγονός: ότι ο ασθενής αφέθηκε αβοήθητος. Οι όποιες εκτων υστέρων δικαιολογίες είναι προφάσεις εν αμαρτίαις.

Κ3

14

πτωχοί τω πνεύματι

βλέπε τω πνεύματι

Κ3

13

σκοτεινώ τω τρόπω

= με σκοτεινό τρόπο

Λύση δόθηκε στο ζήτημα, αλλά σκοτεινώ τω τρόπω.

Κ2

16

συμφώνως τωνόμω

= σύμφωνα με το νόμο

Κ2

16

συν Αθηνά

= μαζί με την Αθηνά, εκτός από την Αθηνά

Συν Αθηνά και χείρα κίνει = (Εκτός από την Αθηνά κούνακαι τα χέρια σου) = Εκτός από το να επικαλείσαι βοήθεια άνωθεν πρέπει νακαταβάλεις και τις απαιτούμενες προσωπικές προσπάθειες

Κ2

10

συν αυτώ
συν αυτοίς

= μαζί με αυτόν, μαζί με αυτούς
Φράσεις: οι συν αυτώ, οι συν αυτοίς = οιγύρω του (τους), η ακολουθία του (τους), η παρέα του (τους)

Τον πρόεδρο και τους συν αυτώ υποδέχτηκε ο τοπικός άρχοντας.

Κ2

15

συν γυναιξί και τέκνοις

= μαζί με γυναίκες και παιδιά, οικογενειακώς

Ηρθαν οι περισσότεροι συνάδελφοι συνγυναιξίκαιτέκνοις

Κ2

2

συν Θεώ

= με τη βοήθεια του Θεού, Θεού θέλοντος

Εφέτος, συν Θεώ, θα πάμε διακοπές στο εξωτερικό.

Κ2

2

συν τοις άλλοις

= μαζί με όλα τ' άλλα, σε όλα τα άλλα πρόσθεσεότι

Συν τοις άλλοις, είναι καικακός μαθητής

Κ2

2

συν τω χρόνω

= με την πάροδο του χρόνου

Συν τω χρόνω, θα γνωρίσειςκαλύτερα τους νέους συναδέλφους σου

Κ2

2

συναρτήσει

= σε συνάρτηση με, ως προς (σύνηθες στη φυσικήκαι στα μαθηματικά)

Το διάγραμμα της ταχύτητας συναρτήσει του χρόνου.

Κ2

15

συνελόντι ειπείν

= (αφού συμπτύξω να πω), για να τα πω σύντομα,για να μιλήσω με συντομία {συνελών, συνελούσα , συνελόν: μετοχήτου β' αορίστου (συνείλον) του ρ. συναιρώ, ειπείν:απαρέμφατο του β' αορίστου (είπον) του ρ. λέγω}.

Η υπόθεση ήταν ενδιαφέρουσα, η σκηνοθεσία πάρα πολύ καλή, τα σκηνικάπειστικά, συνελόντι ειπείν, η όλη παράσταση ήταν εξαιρετική.

Κ2

15

συνεπεία

= (ως συνέπεια) = λόγω, εξαιτίας

Κ2

16

συνοδεία κιθάρας

= με συνοδεία (ακομπανιαμέντο) κιθάρας

Τραγούδησε συνοδεία κιθάρας = Τραγούδησε συνοδευόμενοςαπό κιθάρα (με ακομπανιαμέντο κιθάρας)

Κ1

14

τα άγια τοις κυσίν,

μαργαρίτας τοις κυσίν

= τα άγια στους σκύλους (μεταφορική χρήση γιαανθρώπους που δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα κάποιου πολύτιμουπράγματος ή θέματος)
= μαργαριτάρια στους σκύλους (ανάλογο με το προηγούμενο, πρβλ. το αγγλικόdon'tcast pearls before swine)

Μη δότε τα άγια τοις κυσίν = Μη δώσετε τα άγια στους σκύλους(από το Ευαγγέλιο).

Κ3

15

ταύρος εν υαλοπωλείω

= (ταύρος σε υαλοπωλείο) = όπως αν μπει ταύροςσε υαλοπωλείο

Τα έκαμε όλα γυαλιά καρφιά, σαν ταύρος εν υαλοπωλείω.

Κ2

11

τη αιτήσει

= με αίτηση

Μετατέθηκε στην επαρχία τη αιτήσει του.

Κ2

16

τη αληθεία

= αλήθεια, αληθινά, πράγματι

Βλέπε και πράγματι, τω όντι.

Κ1

16

τη εμφανίσει

Βλέπε: άμα τη εμφανίσει και επί τηεμφανίσει

Κ2

13

τη τάξει

= στη σειρά, στη διάταξη, στην ιεραρχία

Ο υπουργός παρα τω πρωθυπουργώ είνια ο πρώτος τη τάξει υπουργός.Οπροϊστάμενος τμήματος είναι ο τελευταίος τη τάξει που παίρνειτο επίδομα ευθύνης.

Κ2

11

τη υποδείξει,
τη προτροπή

= με υπόδειξη, με προτροπή

Ο Δημήτρης δεν έχει δική του ανεξάρτητη γνώμη για το θέμα. Όλα όσα υποστηρίζειείναι τη υποδείξει του Γιώργου.

Κ2

15

τίνι τρόπω

= με ποιον τρόπο

Δεν ξέρω τίνι τρόπω θα το επιτύχεις.

Κ2

11

τοις εκατό, τοις χιλίοις, τοις εκατομμυρίοις

= στα εκατό, στα χίλια, στα ένα εκατομμύριο(παρονομαστής 100, 1000, 1000000)

Επιτόκιο πέντε τοις εκατό (5/100 ή 5 %).
Πιθανότητα δύο τοις χιλίοις (2/1000 ή 2 ο/οο)

Κ1

7

τοις κείνων ρήμασι

= στα λόγια εκείνων

Τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι = Βρισκόμαστεεδώ υπακούοντας στα λόγια τους.

Κ2

13

τοις μετρητοίς

= σε μετρητά (αντίθετο: επί πιστώσει)

Αυτός πλήρωσε με πιστωτική κάρτα, ενώ εγώ τοις μετρητοίς.
Αυτό το κατάστημα δεν κάνει πίστωση, πουλάει μόνο τοις μετρητοίς.
Αυτός, φίλε μου, πουλάει τοις μετρητοίς (= είναι ξέγνοιαστος,δεκάραδεν δίνει).
(Βλέπε και «παίρνω τοις μετρητοίς»)

Κ2

9

τοις οφειλέταις
ημών

= (στους οφειλέτες μας) = σ' αυτούς που μαςέκαμαν κακό

ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών = όπως και εμείςσυγχωρούμε αυτούς που μας αδίκησαν.
(Από την Κυριακή προσευχή)

Κ4

14

τοις πάσι γνωστόν,
γνωστόν τοις πάσι

= σε όλους γνωστό, πασίγνωστο (πας, παντός,παντί, πάντα, πας, πάντες, πάντων, πάσι, πάντας, πάντες)

Αυτό που λες είναι γνωστόν τοις πάσι.

Κ2

12

τοσούτω μάλλον ,
πολλώ μάλλον
πόσω μάλλον

= πολύ περισσότερο (επιτατικό)

Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, τοσούτω μάλλονένας νέος υπάλληλος

Κ2

13

τρικυμία εν κρανίω

= σύγχυση φρενών, διανοητική αναστάτωση, φουρτούνατου μυαλού

Δεν μπορείς να συνεννοηθείς μαζί του. Αυτός έχει τρικυμία εν κρανίω.

Κ2

8

τύποις

= (με τύπο, τυπωμένος) = εντύπως, (+γενική)στο τυπογραφείο του

Τύποις Κ. Πετρίδη.

Κ2

11

τύποις

ουσία (αντίθ.)

= ως προς τους τύπους, κατά τους τύπους, τυπικά

= ως προς την ουσία, κατ' ουσίαν, ουσιαστικά

Αυτός που θα αναλάβει ως προϊστάμενος πρέπει να είναι κατάλληλος τύποιςκαιουσία.

Κ2

13

τυφλοίς όμμασι(ν)

= με τυφλή εμπιστοσύνη, με απόλυτη εμπιστοσύνη,με κλειστά μάτια

Τον ακολουθούν όλοι τυφλοίς όμμασιν.

Κ2

8

τύχη αγαθή

= κατά καλή τύχη, ευτυχώς

Τύχη αγαθή, αποφεύχθηκε το μοιραίο.

Κ1

8

τω αγνώστω θεώ

= στον άγνωστο θεό

Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε στήλη με την αφιέρωση «τω αγνώστω θεώ».

Κ2

15

τω αγνώστω στρατιώτη

= στον άγνωστο στρατιώτη

Στην Αρχαία Ελλάδα μετά τη μάχη εκτός από τους τάφους των επώνυμων νεκρώνσυνηθιζόταν και μνημείο αφιερωμένο στουν άγνωστους νεκρούς στρατιώτες:«τω αγνώστω στρατιώτη». Το καθιερωμένο μέχρι σήμερα «μνημείοτου αγνώστου (στρατιώτη)».

Κ2

15

τω καιρώ εκείνω

= τότε στα παλιά τα χρόνια (από τη γνωστή εναρκτήριαφράση του Ευαγγελίου)

Τω καιρώ εκείνω ο δάσκαλος με τη βέργα του ήταν πιο πολύθηριοδαμαστής παρά δάσκαλος

Κ3

7

τω κομιστή

= (εις τον κομίζοντα, εις τον φέροντα) = σ'αυτόν που το κρατά

Γραμμάτιο πληρωτέο τω κομιστή.

Κ2

13

τω όντι, τωόντι και τώντις

= όντως, πράγματι, πραγματικά

Η κατάσταση είναι τωόντι πολύ σοβαρή.

Βλέπε και πράγματι, τη αληθεία.

Κ2

7

τω πνεύματι

= κατά το πνεύμα
πτωχός τω πνεύματι = ταπεινός

Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι = ευτυχισμένοι οι ταπεινοί(από τους «Μακαρισμούς» του Ευαγγελίου)

Κ3

13

υπαιτιότητι

= από υπαιτιότητα, εξαιτίας

Ολα έγιναν υπαιτιότητί μου.

Κ2

2

φύσει

= εκ φύσεως, από τη φύση του, λόγω της φύσηςτου

Είναι φύσει αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο.
Στη γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής συλλαβή με η, ω ή δίφθογγοείναιφύσειμακρά, ενώ συλλαβή μεβραχύ που ακολουθείται από δύο ή περισσότερασύμφωνα ή διπλό σύμφωνο είναι θέσει μακρά.

Κ2

11

φωνή βοώντος εν τη ερήμω

= φωνή κάποιου που φωνάζει στην έρημο, μεταφορικά:δεν ακούει κανένας, δεν υπάρχει καμιά ανταπόκριση

Φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ετοιμάσατε την οδόν του Κυρίου(Κατά Μάρκον 1-3).

Εγώ τα είπα, εγώ τα άκουσα! Φωνή βοώντος εν τη ερήμω!.

Κ3

13

χάριτι Θεία,
Θεία χάριτι

= με Θεία χάρη, με τη χάρη του Θεού, με τηνεύνοια του Θεού

Χάριτι Θεία ξεπεράσαμε τον κίνδυνο.

Κ4

15

ψυχή τε και σώματι

= (με την ψυχή και με το σώμα) = με όλες τιςδυνάμεις, ολοκληρωτικά

Αφοσιώθηκε σ' αυτόν το σκοπό ψυχή τε και σώματι.

Κ2

11

ως εν ονείρω

εν ονείρω

= σαν σε όνειρο, μακριά από την πραγματικότητα,αχνά και απροσδιόριστα
= σε όνειρο, μέσα σε όνειρο

Ένοιωσε σαν υπνωτισμένος, πέρασαν μπροστά από τα μάτια του σκηνές αχνέςκι ασύνδετες, ως εν ονείρω.
όνειρο εν ονείρω = κατάσταση στην οποία βλέπει κανέναςόνειρο μέσα σε όνειρο.

Κ2

16

ως εν ουρανώ

= όπως στον ουρανό (Από την Κυριακή προσευχή)

ως εν ουρανώ και επί της γης = όπως στον ουρανό έτσι καιπάνω στη γη.

Κ4

14

ως εν παρόδω ελέχθη

= όπως ελέχθη παρενθετικά

Βλέπε εν παρόδω.

Κ2

16

ΤΕΛΟΣ