Ασκήσεις υποχωρήσεως

Ενάντια στη θρησκεία: μια κριτική αποτίμηση - του Χρ. Γιανναρά

Ο Χρήστος Γιανναράς σαλπίζει την υποχώρηση από παραδοσιακές αντιλήψεις και τελετουργίες, υποβαθμίζοντας τη σημασία της θρησκείας και όλων των συμπαρομαρτούντων που καλλιεργεί ο εκκλησιαστικός μηχανισμός για να εκμαιεύσει υπακοή και εισπράξεις από τους «πιστούς». Αφορμή είναι το νέο βιβλίο του με τίτλο: «Ενάντια στη θρησκεία», στο οποίο εισηγείται τη διαφοροποίηση μεταξύ θρησκευτικότητας και μεταφυσικής αναζήτησης. Η πρώτη είναι, γράφει ο Γιανναράς, ανάγκη ορμέμφυτη, ενστικτώδης, η δεύτερη είναι άθλημα ελευθερίας από αυτήν την αναγκαιότητα. Κατά την άποψή μου, ο Γιανναράς εισηγείται να εγκαταληφθεί η παραδοσιακή θρησκευτικότητα και να καλλιεργηθεί η φιλοσοφία - έστω για τη ζωή και το θάνατο, το πριν και το μετά.

Στο άρθρο της Καθημερινής, το οποίο φαίνεται να είναι αυτούσιο απόσπασμα από το βιβλίο του Γιανναρά, αναφέρεται ότι, ο αντιπροσωπευτικός τύπος του θρησκευτικού ανθρώπου λειτουργεί, σε κάθε πτυχή της ζωής του, με άξονα και κέντρο το άτομό του, το εγώ του. Kι αυτό γιατί η θρησκεία του προσφέρει νόμιμη αιτιολόγηση του εγωκεντρισμού: τον στόχο και το χρέος της ατομικής σωτηρίας. Ο νομικός χαρακτήρας της θρησκευτικής ηθικής επιβάλλει ως αυτονόητη την ατομική εκδοχή της σωτηρίας. Σώζεται όποιος τηρεί τον νόμο, η τήρηση του νόμου είναι ατομικό κατόρθωμα, το άτομο πειθαρχεί στις διατάξεις του νόμου για να έχει αντικειμενικές (βεβαιωμένες, μετρούμενες) προϋποθέσεις σωτηρίας. Άτομο που δεν τηρεί τον νόμο αποκλείεται να σωθεί, όσες μεσολαβήσεις και αν επιχειρηθούν για τη σωτηρία του.

Aντικειμενικές αποδείξεις σωτηρίας είναι τα «καλά έργα»: H ατομική πιστότητα στο γράμμα διατύπωσης των θρησκευτικών δογμάτων, η ατομική συνέπεια στην εφαρμογή των εντολών του ηθικού Nόμου, η τήρηση των λατρευτικών υποχρεώσεων. Xωρίς ατομικό θησαύρισμα τέτοιων «καλών έργων» δεν κερδίζεται ψυχολογική σιγουριά ατομικής σωτηρίας. Kαι όσο πιο βασανιστική η φοβία και ανασφάλεια (συνάρτηση πολλών παραγόντων) τόσο πιο αγχώδης η προσπάθεια για ορατά και μετρητά «καλά έργα».

Aξιόμισθο ατομικό κατόρθωμα η πιστότητα στο γράμμα των δογμάτων, γι’ αυτό και καύχηση (σιγουριά ατομικής θωράκισης) κάθε δογματική «ορθοδοξία». Oμως, η καύχηση (η σιγουριά που τη γεννάει) απαιτεί και ερείσματα αντικειμενικής (αποδεικτικής) τεκμηρίωσης των παραδοχών. Eτσι, η θρησκευτικότητα διαπλέκεται πολύ συχνά με την αξίωση ορθολογικής εγκυρότητας των μεταφυσικών πεποιθήσεων, με την προτεραιότητα νοησιαρχικών μεθόδων κατάδειξης αυτής της εγκυρότητας.

(Καθημερινή, 3/12/2006) 
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)