Μετά από την αναφορά που έκανε ο blogger
(1944) ανθρώπων που είχαν συμμετάσχει σ' αυτά ή τα είχαν ζήσει παθητικά ή τα είχαν πληροφορηθεί από διηγήσεις και βιβλία (όπως εγώ), τέθηκε στους παλιούς αντάρτες το ερώτημα, πώς θα ήταν η Ελλάδα σήμερα (περίπου 1985), αν είχε επικρατήσει τότε το κομμουνιστικό σύστημα.
Ο Δημητρίου, γνωστός "παρτσαλιδικός" (αναθεωρητής) είπε ότι θα ήμασταν κάτι μεταξύ Βουλγαρίας και Αλβανίας. Ο Βλαντάς, τυπικό κομματόσκυλο, εξερράγη και λέει στον Δημητρίου: "Με αυτά που λες Νικηφόρε, σωστά λένε ότι ήσουν ανέκαθεν πράκτορας των Εγγλέζων". Έπεσε γέλιο βέβαια στην αίθουσα, αλλά η κουβέντα του Βλαντά σε συνθήκες κομμουνιστικού καθεστώτος θα σήμαινε για τον "κατηγορούμενο" θανατική ποινή.
Περίπου αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα περιγράφει στο βιβλίο του ο Δημήτρης Φύσσας. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η οδός Πατησίων έχει μετονομαστεί σε οδό Νίκου Ζαχαριάδη, η πλατεία Ομονοίας σε πλατεία ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και η Συντάγματος σε πλατεία Λένιν, όπως αναφέρεται και στον τίτλο του βιβλίου. Το καθεστώς πέρασε από την ζαχαριαδική (σταλινική) στην παρτσαλιδική (χρουστσωφική) φάση του και βρίσκεται πλέον στη μπρεσνιεφική εκδοχή του με αρχηγό τον Χαρισιάδη (προφανώς ο Χαρίλαος Φλωράκης). Πάντως, επί χούντας Πατακο-Παπαδόπουλου η λεωφόρος Κηφισίας ή ένα τμήμα της είχε μετονομαστεί σε λεωφόρο Μεταξά, μετά άλλαξε όνομα - κρυφά ή φανερά δεν έμαθα ποτέ. Ίδιες οι πρακτικές σε κάθε ολοκληρωτισμό!
Στο βιβλίο του χρησιμοποιεί ο Δ. Φύσσας γνωστά γεγονότα εξεγέρσεων από άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και από την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων εκεί και παραλλάσσει αμιγώς ελληνικά γεγονότα, όπως η εξέγερση του Πολυτεχνείου, ως αντικομμουνιστικό κίνημα. Λογοτεχνικά είναι ολίγον μέτριο το βιβλίο, κάνει κοιλιά σε ορισμένα σημεία, ιδίως κατά τη σημαντικότερη ημέρα της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο, όταν ο Γ.Γ. του ΚΚΕ Χαρισιάδης οργανώνει με τους σοβιετικούς την κατάπνιξη της εξέγερσης, ο αμφισβητίας του καθεστώτος, Μελέτης Γερακιώτης (δεν κατάλαβα ποιο υπαρκτό πρόσωπο μπορεί να υπονοεί), κάνει μια εκδρομή στην Πάρνηθα με μια φοιτήτρια από τα άτομα που συμμετείχαν στην εξέγερση.
Τελικά, σ' αυτόν τον Γερακιώτη φόρτωσε το καθεστώς την "προδοσία" και την ενοχή για την εξέγερση και τον εκτέλεσε, μαζί με όλη την οικογένειά του (καλού κακού, αυτό). Ίσως έπρεπε να βρει ο συγγραφέας κάτι πιο αβανταδόρικο αντί της εκδρομής - εκτός αν έχει υπόψη του κάποια συγκεκριμένα περιστατικά, τα οποία ήταν ακριβώς τόσο πεζά και χωρίς δραματικό περιεχόμενο. Πάντως, με εξαίρεση την εκδρομή, κάπως έτσι θα εξελίσσονταν τα πράγματα με ένα ελληνικό κομμουνιστικό καθεστώς και περίπου όμοια τα είχα φανταστεί ο ίδιος και στις συζητήσεις που έκανα με φίλους.
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
Ο Δημητρίου, γνωστός "παρτσαλιδικός" (αναθεωρητής) είπε ότι θα ήμασταν κάτι μεταξύ Βουλγαρίας και Αλβανίας. Ο Βλαντάς, τυπικό κομματόσκυλο, εξερράγη και λέει στον Δημητρίου: "Με αυτά που λες Νικηφόρε, σωστά λένε ότι ήσουν ανέκαθεν πράκτορας των Εγγλέζων". Έπεσε γέλιο βέβαια στην αίθουσα, αλλά η κουβέντα του Βλαντά σε συνθήκες κομμουνιστικού καθεστώτος θα σήμαινε για τον "κατηγορούμενο" θανατική ποινή.
Περίπου αυτή τη ζοφερή ατμόσφαιρα περιγράφει στο βιβλίο του ο Δημήτρης Φύσσας. Ενδεικτικά αναφέρω ότι η οδός Πατησίων έχει μετονομαστεί σε οδό Νίκου Ζαχαριάδη, η πλατεία Ομονοίας σε πλατεία ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και η Συντάγματος σε πλατεία Λένιν, όπως αναφέρεται και στον τίτλο του βιβλίου. Το καθεστώς πέρασε από την ζαχαριαδική (σταλινική) στην παρτσαλιδική (χρουστσωφική) φάση του και βρίσκεται πλέον στη μπρεσνιεφική εκδοχή του με αρχηγό τον Χαρισιάδη (προφανώς ο Χαρίλαος Φλωράκης). Πάντως, επί χούντας Πατακο-Παπαδόπουλου η λεωφόρος Κηφισίας ή ένα τμήμα της είχε μετονομαστεί σε λεωφόρο Μεταξά, μετά άλλαξε όνομα - κρυφά ή φανερά δεν έμαθα ποτέ. Ίδιες οι πρακτικές σε κάθε ολοκληρωτισμό!
Στο βιβλίο του χρησιμοποιεί ο Δ. Φύσσας γνωστά γεγονότα εξεγέρσεων από άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και από την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων εκεί και παραλλάσσει αμιγώς ελληνικά γεγονότα, όπως η εξέγερση του Πολυτεχνείου, ως αντικομμουνιστικό κίνημα. Λογοτεχνικά είναι ολίγον μέτριο το βιβλίο, κάνει κοιλιά σε ορισμένα σημεία, ιδίως κατά τη σημαντικότερη ημέρα της εξέγερσης στο Πολυτεχνείο, όταν ο Γ.Γ. του ΚΚΕ Χαρισιάδης οργανώνει με τους σοβιετικούς την κατάπνιξη της εξέγερσης, ο αμφισβητίας του καθεστώτος, Μελέτης Γερακιώτης (δεν κατάλαβα ποιο υπαρκτό πρόσωπο μπορεί να υπονοεί), κάνει μια εκδρομή στην Πάρνηθα με μια φοιτήτρια από τα άτομα που συμμετείχαν στην εξέγερση.
Τελικά, σ' αυτόν τον Γερακιώτη φόρτωσε το καθεστώς την "προδοσία" και την ενοχή για την εξέγερση και τον εκτέλεσε, μαζί με όλη την οικογένειά του (καλού κακού, αυτό). Ίσως έπρεπε να βρει ο συγγραφέας κάτι πιο αβανταδόρικο αντί της εκδρομής - εκτός αν έχει υπόψη του κάποια συγκεκριμένα περιστατικά, τα οποία ήταν ακριβώς τόσο πεζά και χωρίς δραματικό περιεχόμενο. Πάντως, με εξαίρεση την εκδρομή, κάπως έτσι θα εξελίσσονταν τα πράγματα με ένα ελληνικό κομμουνιστικό καθεστώς και περίπου όμοια τα είχα φανταστεί ο ίδιος και στις συζητήσεις που έκανα με φίλους.
Κι αν το ’44 νικούσαν οι Κόκκινοι;
Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος, του Δημήτρη Φύσσα
Εκδόσεις Εστία, σελ. 552
του Ηλία Μαγκλίνη, Καθημερινή, 5/3/2006
Στο εξωτερικό υπάρχει μακρά παράδοση, στη χώρα μας όμως δεν υφίσταται καν. O λόγος για ένα πολύ συγκεκριμένο είδος λογοτεχνίας γνωστό ως «πολιτική φαντασία» ή «εναλλακτική πολιτική ιστορία». Ενα λογοτεχνικό είδος συγγενές προς την επιστημονική φαντασία ή ακόμα και παρακλάδι της: μυθοπλαστικά, κατά βάση, έργα όπου το θεμελιώδες στοιχείο τους είναι κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός που ουδέποτε συνέβη στην πραγματικότητα ή συνέβη τελείως διαφορετικά.
Η λέξη «κλειδί» εδώ είναι «ανατροπή»: Αν το 1945 είχαν νικήσει οι Ναζί; Αν το 1962, κατά την κρίση της Κούβας, είχε όντως ξεσπάσει ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος; Αν το 1963 ο πρόεδρος Κένεντι δεν είχε δολοφονηθεί; Αν οι Αμερικανοί δεν είχαν κατασκευάσει πρώτοι την ατομική βόμβα;
Στη χώρα μας δεν έχει βρει το είδος πρόσφορο έδαφος - όπως και η επιστημονική φαντασία γενικότερα. Προσφάτως όμως εμφανίστηκε ένα τέτοιο μυθιστόρημα, όπου τη βασική του αρχή αποτελεί ένα κρίσιμο ερώτημα: αν το 1944 είχε επικρατήσει στη χώρα μας η κομμουνιστική αριστερά; Στο μυθιστόρημα «Πλατεία Λένιν, πρώην Συντάγματος» (Εστία, σελ. 552) του Δημήτρη Φύσσα δεν διεξάγεται ποτέ ο Εμφύλιος ούτε και τα Δεκεμβριανά όπως τα ξέρουμε, καθώς η επικράτηση της Αριστεράς είναι ήδη γεγονός σχεδόν με την αποχώρηση των Γερμανών.
Οι Σοβιετικοί στην Κρήτη!
Ξεκινώντας με αυτό το δεδομένο, ο Δ. Φύσσας τοποθετεί την ιστορία του στην Αθήνα του 1973: και σε αυτό το φανταστικό πολιτικό τοπίο η εξέγερση του Πολυτεχνείου πραγματοποιείται, με την τεράστια διαφορά όμως ότι οι φοιτητές εξεγείρονται κατά μιας κομμουνιστικής δικτατορίας, η οποία και συντρίβει το φοιτητικό κίνημα. Παράλληλα, παρακολουθούμε τις περιπέτειες φανταστικών προσώπων αλλά κι εκείνη ενός πραγματικού, του Κώστα Καραγιώργη, ηγετικού στελέχους του KKE που όμως εξοντώθηκε ως «υπηρέτης του ταξικού εχθρού» από το Κόμμα, για τον οποίο μοιάζει να είναι γραμμένο ολόκληρο το βιβλίο - και για τους διάφορους αφανείς και λησμονημένους «καραγιώργηδες».
Σαν σφήνες στις ιστορίες των χαρακτήρων αυτών και του γενικότερου δράματος του «Πολυτεχνείου» παρεμβάλλονται τρία «ιστορικά» κεφάλαια, τα οποία ο συγγραφέας σημειώνει ότι, εφόσον το επιθυμούν οι αναγνώστες, μπορούν να τα «παραλείψουν στην ψύχρα». Εκεί όμως μαθαίνουμε, μεταξύ των άλλων, τα εξής: η γερμανική αντεπίθεση στις Αρδέννες έχει αιφνιδιάσει τους Συμμάχους και ο Ρούζβελτ δεν επανεκλέγεται το 1944. Κι ενώ οι ναζί καθηλώνουν τους Συμμάχους στον Ρήνο, οι Σοβιετικοί έχουν φτάσει μέχρι την Κρήτη!
Κομμουνιστική Ελλάδα
Η συνθηκολόγηση των δυνάμεων του Αξονα επέρχεται τον Δεκέμβριο του 1945 χωρίς να έχει προηγηθεί καμία ατομική βόμβα. Προηγουμένως, στη χώρα μας, τα Δεκεμβριανά ήταν ένα ξεκαθάρισμα πέντε χιλιάδων συνεργατών των Γερμανών, υπό την επίβλεψη δύο σοβιετικών μεραρχιών. Τον Μάιο του 1945, σε εκλογές, θριαμβεύει το KKE και ο Ζαχαριάδης γίνεται ο Ελληνας «Στάλιν». Το 1947 καταλύεται ο πολυκομματισμός, διαλύεται η Βουλή, η Μακεδονία παραδίδεται στους Σλάβους και τα Δωδεκάνησα καταλαμβάνονται από τους Τούρκους. H Ελλάδα ονομάζεται επισήμως «Σοσιαλιστική Δημοκρατία». Διώκονται όλοι οι διαφωνούντες, οι ομοφυλόφιλοι, όχι όμως και οι ιερείς, καθώς η Ορθόδοξη Εκκλησία συνεργάζεται αθόρυβα αλλά ουσιαστικά με το Κόμμα.
Οι Ελληνες πολιτικοί καταφεύγουν στην Κύπρο (ανεξάρτητη από το 1952, σε ένα ρόλο απέναντι στην Ελλάδα ανάλογο με εκείνο της Ταϊβάν προς την Κίνα). Μάλιστα, το 1961 ο Πρωθυπουργός της Κύπρου Κωνσταντίνος Καραμανλής υπογράφει συμφωνία σύνδεσης της νήσου με την Ε.Ε.
Το 1956, ο Ζαχαριάδης διώκεται (θα αυτοκτονήσει το 1963, ενώ στη φυλακή θα πεθάνει και ο Αρης Βελουχιώτης, έγκλειστος από τους αντισταλινικούς). Το 1968 στέλνεται ελληνική ταξιαρχία στην Πράγα για να συμβάλλει στην πάταξη των επαναστατών Τσεχοσλοβάκων του Ντούμπτσεκ. Το κομμουνιστικό καθεστώς επιβιώνει της φοιτητικής εξέγερσης στο Πολυτεχνείο το 1973, για να καταρρεύσει το 1989 - όχι χωρίς αίμα, καθώς έχει εμφανιστεί «μια ακόμα σκληρότερη γενιά νεαρών κομμουνιστών» (Αλέκα Καραρήγα, Σμαΐλης, Καρπουζώφ, η νεορθόδοξη Χανέλλη κ.ά.) που δεν έχει σκοπό να αφήσει τόσο εύκολα την εξουσία. Ωστόσο, τους παρασύρει όλους η δίνη του τέλους του «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Μεγάλη παράδοση στην ξένη λογοτεχνία
Το μυθιστόρημα του Δ. Φύσσα πατάει σε μια ολόκληρη παράδοση της ξένης λογοτεχνίας. Από τα πλέον τρανταχτά παραδείγματα, ο μεγάλος Φίλιπ Ντικ, ο οποίος, στο «O άνθρωπος στο απόρθητο κάστρο» (εκδ. Parsec) μας μεταφέρει σε μιαν Αμερική ηττημένη το 1945, διαιρεμένη ανάμεσα σε μια γερμανοκρατούμενη ανατολική ακτή και ιαπωνοκρατούμενη δυτική. Ενας απομονωμένος συγγραφέας γράφει μια νουβέλα για μια εναλλακτική πραγματικότητα, στην οποία οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες... έχουν ηττηθεί. Κάτι ανάλογο πράττει ο Ντικ και στο «Ελεύθερη ραδιοφωνία Αλμπεμουθ» (εκδ. Parsec), όπου παρουσιάζει μιαν Αμερική που μετατρέπεται σε φασιστικό κράτος υπό την ηγεσία του προέδρου Φέρις Φρίμοντ, ένα υβρίδιο του Νίξον και του Μακάρθι.
Ο Νίξον ως εφιαλτική φιγούρα ενέπνευσε και έναν άλλο σύγχρονο μεγάλο, τον Φίλιπ Ροθ, ο οποίος στο αμετάφραστο «H συμμορία μας», παρουσιάζει τον πρόεδρο Τρικ Ντίξον, έξαλλο με την απελευθέρωση της πορνογραφίας στη Δανία, να κηρύσσει τον πόλεμο κατά του σκανδιναβικού κράτους! Αλλά και στην πρόσφατη «Συνωμοσία κατά της Αμερικής» (θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πόλις), ο Ροθ παρουσιάζει επίσης μια Αμερική που βρίσκεται στο έλεος του φιλοναζί, αντισημίτη προέδρου Λίντμπεργκ (του θρυλικού αεροπόρου), ο οποίος συντρίβει στις εκλογές του 1940 τον Ρούζβελτ, κρατάει την Αμερική έξω από τον πόλεμο, υπογράφοντας σύμφωνο φιλίας με τους Γερμανούς και διώκει τους Αμερικανοεβραίους. O Ροθ είχε επαναλάβει κάτι ανάλογο με ένα έξοχο διήγημα-δοκίμιο για τον Κάφκα: όπου ο Τσεχοεβραίος υποτίθεται ότι δεν πεθαίνει το 1924 αλλά αποδρά στις ΗΠΑ και γίνεται δάσκαλος εβραϊκών. Ανάμεσα στους μαθητές του ο μικρός... Φίλιπ Ροθ. O Χέρμαν Ροθ, πατέρας του Φίλιπ, προξενεύει τον δρα Κάφκα στην ανύμφευτη κουνιάδα του, κι ενώ στην αρχή όλα πάνε καλά, στη συνέχεια ο λιπόσαρκος Κάφκα κλείνεται σπίτι του βομβαρδίζοντας την χυμώδη Αμερικανοεβραία θεία του Φίλιπ με επιστολές...
Η επικράτηση των ναζί το 1945 αποτελεί πάντως προσφιλές θέμα των συγγραφέων του είδους: παράδειγμα, ο Ρόμπερτ Χάρις με το «Fatherland» (εκδ. Ψυχογιός), ένα πολιτικό θρίλερ που διαδραματίζεται στη Γερμανία του 1964, κατά τη διάρκεια της 20χρονης επετείου του θριάμβου του Γ΄ Ράιχ. Ανάλογη είναι και η ατμόσφαιρα του αμετάφραστου «Through the Night», του Μάικλ Κρόνιν, όπου η Βρετανία έχει δεχτεί εισβολή από τους Ναζί και βρίσκεται υπό κατοχή. Λένε ότι με τα «αν» δεν γράφεται η Ιστορία, κι έτσι είναι. Φαίνεται όμως ότι αυτό το «αν» ιντριγκάρει, και στα χέρια ενός ικανού τεχνίτη και δημιουργού, ο παραμορφωτικός καθρέφτης μπορεί να αποκαλύψει πολλά περισσότερα για την ίδια την πραγματικότητα που μας περιβάλλει.
(Στέλιος Φραγκόπουλος, Stelios Frangopoulos)
