(του ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗ, ΒΗΜΑ, 7/3/2010)
Η φωτογραφία του άντρα που πέφτει από τον φλεγόμενο Πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου της Νέας Υόρκης στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 δίνει την αφορμή στον Ντον ΝτεΛίλλο (Don DeLillo) να γράψει ένα από τα καλύτερα βιβλία του με θέμα τις πολλαπλές όψεις της ανθρώπινης πτώσης και κατάπτωσης.
Η φωτογραφία επί έναν και πλέον μήνα μετά τη δημοσίευσή της στο περιοδικό Εsquire έκανε τον γύρο του κόσμου, προτού αποσυρθεί έπειτα από τις έντονες διαμαρτυρίες που εκφράστηκαν στις ΗΠΑ: Τραβήχτηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, 9.45 το πρωί. Μόλις πριν από λίγο είχαν χτυπηθεί οι δύο ουρανοξύστες του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου από τα αεροπλάνα που πιλοτάριζαν οι τρομοκράτες τής Αλ Κάιντα.
Στη φωτογραφία από τον φλεγόμενο βόρειο Πύργο ένας άνδρας βουτάει στο κενό με το κεφάλι κάτω. Το πραγματικό του όνομα, παρά τις έρευνες, δεν μαθεύτηκε ποτέ. Αλλωστε 200 άτομα βούτηξαν τότε στο κενό. Τη φωτογραφία τράβηξε ο Ρίτσαρντ Ντριού και ο άνθρωπος εκείνος, ο παρά τη θέλησή του αυτοκτόνος, ονομάστηκε Falling Μan (Ανθρωπος σε πτώση). Αυτό το όνομα έδωσε ο Ντον ΝτεΛίλλο στο προτελευταίο του μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε πρόσφατα από την Εστία.
Πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος είναι ο Κιθ που εργάζεται στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Την 11η Σεπτεμβρίου καταφέρνει να βγει λίγο προτού καταρρεύσουν οι δύο ουρανοξύστες με τα ρούχα του γεμάτα στάχτη, σκόνες και αίματα. Στον δρόμο οι περίοικοι τρέχουν αλλόφρονες να προστατευθούν, ενώ πιο μακριά οι περαστικοί φαίνονται σαν να μην έχουν συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί. Η πρώτη σκέψη του Κιθ είναι να πάει να συναντήσει τη γυναίκα του Λιαν, με την οποία έχει χωρίσει, και τον γιο του Τζάστιν. Η τραγωδία τον φέρνει ξανά κοντά της, αυτό όμως είναι φαινομενικό. Στην πραγματικότητα η σκέψη να επανασυνδεθεί μαζί της λειτουργεί ως αντίδοτο στη μοναξιά και στον φόβο που προκαλούν πάντα μια μεγάλη καταστροφή και τα ψυχολογικά της επακόλουθα.
Στην ιστορία εισέρχονται και άλλοι χαρακτήρες. Η διανοουμένη μητέρα της Λιαν, ονόματι Νίνα, και ο εραστής της Μάρτιν, ο οποίος ασχολείται με αγοραπωλησίες έργων τέχνης και ως εκ τούτου ταξιδεύει συχνά. Οταν ήταν νέος είχε κι εκείνος περάσει από τους τρομοκρατικούς κύκλους (της Δύσης ωστόσο). Η Λιαν ασχολείται με μια ομάδα ασθενών που πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ στο πρώιμο στάδιό της και οι σχετικές σελίδες που αφιερώνει επ' αυτού ο ΝτεΛίλλο είναι από τις ωραιότερες του μυθιστορήματός του. Όσο για το γιο του -όπως και για τα παιδιά γενικώς- το γεγονός μοιάζει σαν μέρος της εικονικής πραγματικότητας μέσω της οποίας «κατανοούν» τον πραγματικό κόσμο. Γι' αυτό και κοιτάζουν τον ουρανό περιμένοντας να εμφανιστούν κι άλλα αεροπλάνα, σαν κι αυτά που χτύπησαν τους Δίδυμους Πύργους.
Ο ΝτεΛίλλο δεν μπαίνει εδώ στον πειρασμό -σε αντίθεση με την πάγια τακτική του- να εισαγάγει πραγματικά πρόσωπα στην αφήγηση. Ακόμη και ο Μοχάμεντ Ατα (αυτός που πιλοτάριζε το αεροπλάνο το οποίο χτύπησε τον βόρειο Πύργο), περνάει σαν σκιά ανάμεσα στις σελίδες του μυθιστορήματος. Υπάρχουν βέβαια δύο άλλοι μουσουλμάνοι, ο Αμίρ και ο Χαμάντ, που μισούν τις ΗΠΑ, την «ασεβή» αυτοκρατορία, την υλιστική και κοσμική κοινωνία με την αχαλίνωτη δύναμη.
Και υπάρχει, ακόμη, ο καλλιτέχνης Ντέιβιντ Τζιάνακ, ο οποίος δίνει παραστάσεις σε ποικίλα κτίρια της Νέας Υόρκης, όπου κατά μίμηση του ανθρώπου ο οποίος πέφτει στη φωτογραφία του Ντριού την 11η Σεπτεμβρίου από τον βόρειο ουρανοξύστη των Δίδυμων Πύργων πέφτει κι αυτός δεμένος με ιμάντα. Οσο για τον Κιθ και τη Λιαν, η επανασύνδεση δεν τους φέρνει κοντά τον έναν στον άλλον. Ζουν μαζί αλλά είναι δύο μοναχικοί κόσμοι που δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Τους χωρίζουν τα ερείπια. Τα πραγματικά (τα συντρίμμια των Δίδυμων Πύργων) και τα ψυχολογικά, που εξακολουθούν να υπάρχουν ανάμεσά τους.
Ο συγγραφέας τού "Μάο ΙΙ" αποφάσισε να δώσει τη δική του μυθιστορηματική εκδοχή όχι μόνο για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου αλλά -και κατ' εξοχήν- για τη ζωή των ανθρώπων σε μια μεγαλούπολη όπως η Νέα Υόρκη τού πριν και του μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, για το εκρηκτικό μείγμα φόβου και απειλής που δηλητηριάζει τον αέρα.
Ο "Άνθρωπος σε πτώση" είναι το δεύτερο σημαντικό επίτευγμα του ΝτεΛίλλο μετά το αριστούργημά του "Υπόγειος κόσμος" (το τρομερό αντι-έπος ή η μαύρη κωμωδία του Ψυχρού Πολέμου) που προστίθεται στα άλλα σπουδαία μυθιστορήματά του: τα "Ονόματα" (η δράση του οποίου εκτυλίσσεται στην Ελλάδα, όπου ο ΝτεΛίλλο έζησε παλαιότερα για μεγάλο διάστημα), τον "Λευκό θόρυβο", τον "Ζυγό" (με θέμα τις μυστικές υπηρεσίες και τη δολοφονία του Τζον Κένεντι) και το "Μάο ΙΙ" που ανοίγει με μια γιγαντιαία φιέστα όπου ο αιδεσιμότατος Σαν Μιουνγκ Μουν παντρεύει 6.500 ζευγάρια στο γήπεδο των Υankees στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης, για να καταλήξει στο δαντικό τοπίο θανάτου της Βηρυτού κατά τη διάρκεια του εξοντωτικού και μακροχρόνιου εμφυλίου πολέμου.
Ο "Άνθρωπος σε πτώση" παραπέμπει και στο "Μάο ΙΙ" και στον "Υπόγειο κόσμο". Στο μεν πρώτο γιατί στην καρδιά του μύθου του βρίσκεται η τρομοκρατία και στο δεύτερο επειδή η πτώση από τους Δίδυμους Πύργους λειτουργεί ως κοσμική μεταφορά της πτώσης στον άλλο κόσμο, την αόρατη επικράτεια του παγκόσμιου τρόμου που είναι μια εκδοχή του βασιλείου των νεκρών. Ποιο είναι λοιπόν το πλανητικό γνώρισμα του 21ου αιώνα; Ο φόβος, όπως και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, που υπήρξε το αγαπημένο θέμα των λαϊκών καλλιτεχνών του δρόμου. Γι' αυτό και ο ΝτεΛίλλο εισάγει στο βιβλίο του έναν φανταστικό ήρωα, έναν άνθρωπο σε πτώση, με άλλα λόγια έναν σύγχρονο σαλτιμπάγκο ο οποίος περιφέρεται στη Νέα Υόρκη, δίνοντας παραστάσεις που μιμούνται την πτώση του ανθρώπου της φωτογραφίας στον βόρειο Πύργο του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου.
