Του Δρ. Θόδωρου Κουσουρή, Περιβαλλοντολόγου
Κατά την ελληνική μυθολογία, το κλήμα ανακαλύφθηκε από το θεό Διόνυσο. Πολλοί μύθοι αναφέρονται στις σχέσεις του φυτού αυτού με το θεό του κρασιού. Ο Παυσανίας, αναφέρει ότι στο Ναύπλιο είδε μια βραχογραφία με ένα γάιδαρο. Του είπαν ότι έτσι τιμούσαν εκεί αυτό το ζώο. Καθώς, όταν ήταν δεμένος σε ένα κλήμα έφαγε μερικά κλαριά του. Την άλλη χρονιά το κλήμα έδωσε πολύ περισσότερα σταφύλια. Έτσι, με αυτή την ιστορία, έδειξε στον άνθρωπο ο γάιδαρος, ότι το κλήμα πρέπει να κλαδεύεται κάθε χρόνο για να αποδώσει.
Σε άλλο μύθο, ο Στάφυλος, γιός του Διονύσου ήταν βοσκός του βασιλεία της Αιτωλίας Οινέα. Καθώς έβοσκε τις κατσίκες του, παρατήρησε ότι μια από αυτές τρώγοντας συνέχεια ένα συγκεκριμένο καρπό πάχαινε περισσότερο από τις άλλες. Μάζεψε τότε αρκετούς καρπούς και τους πρόσφερε στον βασιλιά. Εκείνος παρασκεύασε ένα χυμό τον οποίο ονόμασε "οίνο", και στον καρπό έδωσε το όνομα του βοσκού του (σταφύλι).
Καλλιεργείται κυρίως για τον καρπό του, το σταφύλι, το ζυμωμένο χυμό του το κρασί, αλλά και για τα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική για ντολμάδες. Τα σταφύλια μπορούν να καταναλωθούν όπως είναι ωμά. Να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή κρασιού, σταφίδων, άλλων οινοπνευματωδών ποτών (π.χ. τσίπουρο) και οινοπνεύματος. Αλλά, και ξηρές σταφίδες και γλυκίσματα. Για χιλιάδες χρόνια, το σταφύλι μαζεύονταν τόσο για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, όσο και για τη θρεπτική του αξία. Η ιστορία του είναι άρρηκτα συνυφασμένες με την ιστορία του κρασιού.
Η άγρια ποικιλία του είναι ενδημική στην περιοχή της Μεσογείου, της Κεντρικής Ευρώπης, στη νοτιοδυτική Ασία και βορειοδυτική Αφρική. Η εμφάνισή του χρονολογείται από τη Νεολιθική περίοδο (130- 200 εκατομμύρια χρόνια). Κατά την εποχή των παγετώνων εγκλιματίστηκε στις παραμεσόγειες περιοχές και στις περιοχές της Κασπίας θάλασσας. Η σχέση με τον άνθρωπο ξεκινάει περίπου 3500-3000 π.Χ., στη νοτιοδυτική Ασία, Νότιο Καύκασο (Αρμενία και Γεωργία), ή τη Δυτική όχθη Εύξεινου Πόντου (Βουλγαρία). Κουκούτσια από σταφύλια βρέθηκαν σε κατοικίες της εποχής αυτής. Επίσης σε επιγραφές γίνονται αναφορές στην άμπελο, ενώ παραστάσεις σε τοίχους απεικονίζουν ανθρώπους να καλλιεργούν αμπέλια και να μαζεύουν σταφύλια.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, η πρώτη καλλιέργεια αμπελιού έγινε στην Κρήτη, ενώ για κάποιους άλλους στη Θράκη και χρονολογούνται γύρω στο 1.000 π.Χ. Ο Όμηρος αναφέρεται στο αμπέλι και στο κρασί με τις ονομασίες οίνη, oινόη, οινιάδα και άλλα. Στη συνέχεια οι Έλληνες και οι Φοίνικες μετέφεραν αμπέλια στη Σικελία όπου αυτή έγινε κέντρο παραγωγής σταφυλιών. Αργότερα διέδωσαν την καλλιέργεια του αμπελιού στη Γαλλία και την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το αμπέλι φτάνει στη Βρετανία. οι Άραβες προωθούν την καλλιέργεια του αμπελιού στην Ισπανία και Πορτογαλία.
Το αμπέλι ήταν γνωστό σε όλη σχεδόν την Ευρώπη το 17ο αιώνα. Στην συνέχεια μεταφέρθηκαν Ευρωπαϊκά αμπέλια στην Αμερική. Όμως, αυτά καταστράφηκαν από μια μεγάλη επιδημία. Ήταν η φυλλοξήρα, που προσβάλλει κυρίως τις ρίζες του φυτού με αποτέλεσμα να ξεραίνονται. Η λύση δόθηκε με τον εμβολιασμό άγριων αμερικάνικων αμπελιών και τη δημιουργία ανθεκτικών υβριδίων.
Το αμπέλι είναι πολυετές φυτό και αναπτύσσεται γρήγορα. Ο κορμός του έχει πολλές διακλαδώσεις και αρκετά κλαριά και βλαστάρια. Τα βασικά διακριτικά του αμπελιού είναι οι έλικες, με τη βοήθεια των οποίων μπορεί να αναρριχάται. Ο φλοιός των ξυλωδών τμημάτων του κορμού βγαίνει σε λωρίδες. Οι βλαστοί στην πορεία του χρόνου γίνονται ξυλώδεις κλαριά. Είναι, οι κληματόβεργες ή κληματίδες.
Τα φύλλα του αμπελιού είναι μεγάλα και παλαμοειδή. Φυτρώνουν από το βλαστό με ένα μίσχο. Το σχήμα τους είναι χαρακτηριστικό και παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με την ποικιλία και το είδος, όπως διαφορές παρουσιάζει το χρώμα, το χνούδι στην κάτω επιφάνεια και το μέγεθος. Ο καρπός του είναι μούρο, που είναι γνωστός ως σταφύλι. Στα άγρια είδη, είναι διαμέτρου 6 mm και ωριμάζει παίρνοντας σκούρο μωβ μέχρι μαυριδερό χρώμα. Στα φυτά που καλλιεργούνται, οι καρποί είναι συνήθως μέχρι 3 cm μήκος, και μπορεί να είναι πράσινοι, κόκκινοι, ή μοβ και άλλες αποχρώσεις.
Ο πολλαπλασιασμός των κλημάτων γίνεται με τις κληματόβεργες και με δύο τρόπους: με μόσχευμα ή με εμβολιασμό. Το κλάδεμα των αμπελιών είναι απαραίτητο και γίνεται συνήθως το χειμώνα. Υπάρχει και το χλωρό κλάδεμα που γίνεται αργότερα και όταν το κλήμα έχει βλαστήσει. Με τα χλωρά κλαδέματα βελτιώνονται τα χαρακτηριστικά του αμπελιού και επιδιώκονται καλλίτερα καλλιεργητικά αποτελέσματα, η αύξηση της παραγωγής και η βελτίωση της εμφάνισης του κλήματος. Ο τρύγος είναι η τελευταία φάση της δραστηριότητας της αμπελοκομίας και αφορά το μάζεμα των σταφυλιών. Ο καθορισμός του χρόνου του τρυγητού έχει μεγάλη σημασία για την ποιότητα των σταφυλιών.
Υπάρχουν πολλές ποικιλίες αμπελιών. Άλλες, είναι κατάλληλες για παραγωγή κρασιού, για παραγωγή σταφυλιών επιτραπέζιας χρήσης, για παραγωγή ξερής σταφίδας και αυτές που προορίζονται για παραγωγή χυμών και κονσερβών. Στην Ελλάδα οι κυριότερες ποικιλίες είναι για:
- Κόκκινο κρασί: Ροδίτης, Φιλέρι, μαύρο Νεμέας, Καμπερνέ, μαύρο Νάουσας, Λιάτικο, Μαυρορωμαίκο, κα άλλα.
- Επιτραπέζια σταφύλια: Αβγουλάτο, Ροζακί, Καρντινάλ, Φράουλα Μοσχάτο Αμβούργου, και άλλα.
- Σταφίδες: Σουλτανίνα, Κορινθιακή σταφίδα.
