Οι Αρκάδες, με κοιτίδα τους το δυτικό Μαίναλο, οι Αίμονες στα νότια, στο λεκανοπέδιο της Μεγαλόπολης, οι Θεσπρωτοί στα δυτικά, οι Μαινάλιοι γύρο από το Μαίναλο, οι Δάρδανοι στα βόρεια, οι Έλυμοι επίσης στα βόρεια, οι Καύκωνες στα βορειοανατολικά καθώς και οι Κύδωνες και οι Δρύοπες. Κοντά σε αυτούς θεωρήθηκαν επίσης Αρκάδες και διάφοροι επήλυδες που υιοθετήθηκαν πλήρως και θεωρήθηκαν απόγονοι των παιδιών του Λυκάονα. Αυτοί ήσαν: οι Ελάτειοι από τη βόρεια Θεσσαλία, οι Μινύες από τη Θεσσαλία, οι Μινύες από τη Βοιωτία, (από τον Ορχομενό και την Άρνη), οι Αζάνες και οι Αφείδαντες από την Ήπειρο.
Από τους αρκαδικούς λαούς, θα περιοριστούμε στο παρόν άρθρο, στους Δάρδανους, στους Καύκωνες και στους Αζάνες διότι, παρόλο που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί, φαίνεται ότι ανέπτυξαν μιαν αξιοζήλευτη δράση και κινητικότητα, δικαιολογώντας το «κάρτα[1] πολυπλάνητον» των Πελασγών, άγνωστο πότε ακριβώς, που είχε ως συνέπεια να ανακαλύπτουμε τα ίχνη τους κυριολεκτικά στα πέρατα της Οικουμένης, σύμφωνα πάντα με τις μαρτυρίες των αρχαίων συγγραφέων.
Έτσι, οι Δάρδανοι, που είχαν γενάρχη τους τον Δάρδανο του Λυκάονα, είχαν κοιτίδα τους τη βόρεια Αρκαδία. Τους βρίσκουμε στην δυτική Μακεδονία, περιοχή των σημερινών Σκοπίων στη Δαρδανία (Εκδ. Αθ), με τη φήμη των δεινών μεταλλουργών, στη συνέχεια τους βρίσκουμε στη Σαμοθράκη και από εκεί στην Τρωάδα, σε μια νέα Δαρδανία, όπου ονοματοδοτούν τα Δαρδανέλια, είναι σύμμαχοι των Τρώων στον Τρωικό πόλεμο και ο Αινείας, καθαρά αρκαδικό όνομα, ηγούμενος μιας ομάδας ανθρώπων, με τη λήξη του Τρωικού πολέμου αφού περιπλανηθεί, εγκαθίσταται στην Ιταλία. Οι Δάρδανοι συνεχίζουν την πορεία τους προς τα ανατολικά και βρίσκουμε ίχνη τους στο Ισόνιον άκρο και Ισόνιον ποταμό της Μ. Ασίας, κοντά στους Καύκωνες και μετά να φτάνουν στις Ινδίες, στο Δαρδιστάν.
Οι Καύκωνες, με γενάρχη τους τον Καύκωνα του Λυκάονα (Απλδ), ζώντας αρχικά στη δυτική Αρκαδία και κοντά στην Κυλλήνη που τότε ονομαζόταν Καύκασος (ΝΑ) και είχαν για θεούς τους τον Άτλαντα και τον Προμηθέα, μετακινούνται δυτικά, ανατολικά και βόρεια. Στη δύση, εγκαθίστανται στην Ηλεία (Στρ) με έδρα το Λέπρεο, αλλά εκδιώκονται αργότερα από τους Μινύες της Αρκαδίας. Στο βορρά, η αρχαία Δύμη της Αχαΐας, ονομαζόταν Καυκωνίς (Στρ). Άλλοι, με τον Άνθα και Υπέρητο, πηγαίνουν στην Τροιζηνία και ιδρύουν τις πόλεις Άνθεια και Υπέρεια (Παυ), δίνουν στην περιοχή το όνομα Ανθανίς, ονοματίζουν το νησί Πόρος επίσης Ανθανίς. Περνούν στην Αττική την ονομάζουν Τιτανίδα και μεταφέρουν την λατρεία του Προμηθέα (Παυ) και στην Βοιωτία ιδρύουν την Ανθηδόνα και αφήνουν το μύθο της Βοιωτικής Αταλάντης. Ναυσιπλοούντες και περνώντας από το νησί Κέα ονοματίζουν κι εκεί ένα βουνό Καύκασο (ΚΜ). Περνούν το Αιγαίο και στη Χίο ιδρύουν την πόλη Καύκασα (Ηρ). Περνούν στην απέναντι ακτή και την ονοματοδοτούν ως Ασία, από τη μητέρα ή σύζυγο του Προμηθέα. Διατρέχοντας τη Μικρασιατική ακτή φτάνουν στην ΒΔ Ακτή, στη Βιθυνία, στο Βιθύνιον, κτίσμα των Μαντινέων (Παυ). Εκεί, εγκατεστημένοι γύρω από τον ποταμό Παρθένιο, πολεμούν στην Τροία, στο πλευρό των Τρώων. Κάποιοι άλλοι κινούνται ανατολικότερα στην Αία ή Κολχίδα και ονοματίζουν το μεγάλο ορεινό όγκο ως Καύκασο και μεταφέρουν κι εκεί τη λατρεία του Προμηθέα. Ο Στέφανος Βυζάντιος θεωρούσε το Φρίξο ως Καύκωνα. Συνεχίζουν, ανατολικότερα και φτάνουν στις Ινδίες όπου ονοματίζουν ένα άλλο ορεινό συγκρότημα, τον Ινδικό Καύκασο ή Ινδοκούς. Αυτό το «κους» είναι παραφθορά του Καύκασος.
Οι Αζάνες, με γενάρχη τους τον Αζάνα του Λυκάονα, φέρονται να ήρθαν από την Ήπειρο, από την Τράμπυια, τέλεσαν αγώνες στην Ηλεία, πράγμα που υποδηλώνει την Ελληνικότητά τους κι έφεραν μαζί τους τον Οδυσσέα ως ενόδια θεότητα. Εγκαταστάθηκαν στο κομμάτι της Αρκαδίας Αζανία, στο χώρο που παλαιότερα ζούσαν οι Έλυμοι και οι Δάρδανοι και ίδρυσαν την Κλείτορα. Μετά μετακινήθηκαν, όπως και άλλοι Αρκάδες, σε άλλα μέρη του τότε γνωστού κόσμου.
Στην Αττική τους συναντάμε στον δήμο Αζηνίας (ιωνιστί η Αζανία). Στη Φρυγία ίδρυσαν την πόλη Αζανοί ή Αζάνιον, στον ποταμό Ρύνδακο, στα σύνορα με τη Βιθυνία (Στρ). Στη νοτιοδυτική Κασπία βρίσκουμε τον κόλπο του Αζάνος. Στην ανατολική παραλία της Αφρικής, κάτω από την Αιθιοπία, υπήρχε η Αζανία ή Βαρβαρία και το πέλαγος μπροστά από την ακτή αυτή ονομαζόταν Αζάνιον (Περίπλους) ή Βαρβαρικός Κόλπος (Πτολ, ΑΑ). Στην περιοχή βρέθηκαν αρχαιολογικά ευρήματα μυκηναϊκών χρόνων. Τέλος, στο μεγάλο νησί του Ινδικού Ωκεανού, Ταπροβάνη (η σημερινή Σρι Λάνκα), στα νότια δυτικά υπήρχε το ποτάμι του Αζάνος (ΑΑ).
Γενικά, η αρχαία Οικουμένη εμφανιζόταν κατάσπαρτη από ιδρύματα, τοπωνύμια και άλλα ίχνη των Αρκάδων, λαού, για τον οποίο δεν μας διασώθηκαν ιστορικές μαρτυρίες (παρά μόνο κάποιες μυθολογικές) ότι ήταν ιδιαίτερα ναυτικός λαός. Το νησί Κύπρος φέρει ανεξίτηλη σφραγίδα των Αρκάδων μέσα από την Αρκαδοκυπριακή διάλεκτο κι αυτό ακόμα δεν έχει αιτιολογηθεί επαρκώς ιστορικά κι αρχαιολογικά. Φαίνεται ότι το μυστικό βρίσκεται ακόμα κρυμμένο στις αφώτιστες πτυχές της Ιστορίας και περιμένει τους τολμηρούς, επίμονους και τυχερούς σκαπανείς.
Βιβλιογραφία
Αρκαδία Χαίρε, Μ. Γ. Βόμβας, Εφημερίδα Νέα της Μεγαλοπόλεως, Αθήνα 2010
Ηρ: Ηρόδοτος
Παυ: Παυσανίας
Πτολ: Πτολεμαίος
Εκδ. Αθ: Εκδοτική Αθηνών
Απλδ: Απολλόδωρος
Στρ: Στράβων
ΝΑ: Ν. Αλεξόπουλος, Ιστορία Τεγέας – Αρκαδίας
ΚΜ: Κ. Μάνθου, Ιστορία της νήσου Κέας
ΑΑ: Α. Αγγελόπουλος, Προϊστορικές αποικίες των Ελλήνων, Ελεύθερη Σκέψις, Αθήνα 1999.
Γ.Α.Τ.
