W. A. Mozart, 1756-1791

Ποιος ήταν αυτός ο Mozart;

Ο Melchior Grimm, συγγραφέας και διπλωμάτης (1723-1807), δημοσίευε για σαράντα χρόνια, μεταξύ 1753 και 1793, σε άρθρα στο περιοδικό του "Βιβλιογραφική, Φιλοσοφική και Κριτική Αλληλογραφία" εντυπώσεις από την επιστημονική, καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή του Παρισιού, όπου ζούσε. Την 1η Δεκεμβρίου 1763 έγραψε ένα άρθρο με το εξής περιεχόμενο:
 «Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί να μιλάει κανείς γι' αυτά, μόνο όταν έχει ζήσει ένα. Ένας επαγγελματίας μουσικός από το Salzburg με το όνομα Mozart έφτασε πρόσφατα εδώ με δύο πολύ γλυκά παιδιά. Η ενδεκάχρονη κόρη του παίζει εντυπωσιακά πιάνο. Αντιμετωπίζει τα μεγαλύτερα και δυσκολότερα κομμάτια με αξιοθαύμαστη ευχέρεια. Ο αδελφός της που θα γίνει τον επόμενο Φεβρουάριο 7 ετών, είναι ένα τόσο ασυνήθιστο παιδί θαύμα, ώστε δεν μπορεί να πιστέψει κανείς αυτά που βλέπουν τα μάτια του κι αυτά που ακούν τα αυτιά του. Αυτό το παιδί δεν δυσκολεύεται να παίξει με απόλυτη ευχέρεια τα δυσκολότερα κομμάτια, με χέρια που μόλις καλύπτουν μία έκτη (σημ.: έξι πλήκτρα). Είναι τελείως απίστευτο να τον βλέπεις να παίζει για μία ολόκληρη ώρα από μνήμης και να αφήνεται στην έμπνευση της ιδιοφυΐας του και σε ένα πλήθος γοητευτικών ιδεών, τις οποίες επιπλέον ξέρει να παρουσιάζει με γούστο και στη σωστή σειρά. (...) Διαβάζει άνετα όλες τις παρτιτούρες που του δίνουν. Συνθέτει με αξιοθαύμαστη ευχέρεια, χωρίς να χρειάζεται να πάει στο πιάνο για να αναζητήσει τις συγχορδίες του. Του έδωσα ένα μενουέτο και τον παρακάλεσα να γράψει από κάτω το μπάσο. Το παιδί πήρε την πέννα και έβαλε, χωρίς να πάει στο πιάνο, το μπάσο κάτω από τις νότες μου (...) Αυτό το παιδί σίγουρα θα με τρελάνει, αν συνεχίσω να το ακούω...» 

---

Στην εφημερίδα του Innsbruck, "Montaegige Ordinari Zeitung", δημοσιεύτηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1769 η ακόλουθη είδηση: «Την Παρασκευή, 14. τ.έ., έφτασε στο ξενοδοχείο "Zum Weissen Kreuz" (σημ.: το ξενοδοχείο υπάρχει ακόμα) ο κύριος Leopold Mozart, διευθυντής ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Salzburg, μαζί με το γιο του κύριο Wolfgang Mozart, ήδη διευθυντή συναυλιών της ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Salzburg, ο οποίος εξαιτίας της εξαιρετικής μουσικής τέχνης του, έχει γίνει διάσημος ήδη από το έκτο έτος της ηλικίας του, τόσο στην Υψηλότατη Αυτοκρατορική Αυλή (σημ.: εννοεί της Αυστρίας), όσο και στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και σ' όλο το ρωμαϊκό κράτος (σημ.: εννοεί την Ιταλία). Ο ίδιος προσκλήθηκε χθές σ' ένα κοντσέρτο, το οποίο διοργάνωσαν υψηλότατοι ευγενείς, όπου έδωσε δείγματα της ιδιαίτερης επιδεξιότητάς του. Αυτός ο νεαρός μουσικός που είναι ήδη 13 ετών, προσέδωσε και μ' αυτή την ευκαιρία νέα λάμψη στη δόξα του και πέτυχε να ενωθεί η φωνή όλων των μουσικόφιλων για τον έπαινό του. Αύριο θα συνεχίσουν το ταξίδι τους για την Ιταλία».

---

Στις 28 Οκτωβρίου 1787 δόθηκε στην Πράγα η παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας "Don Giovanni" του Mozart. Σε ένα από τα φύλλα των επόμενων ημερών της εφημερίδας "Prager Oberpostzeitung" γράφτηκε το ακόλουθο σχόλιο:  «Φιλόμουσοι και επαγγελματίες μουσικοί δηλώνουν ότι δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί στην Πράγα όμοιο έργο. Ο κ. Mozart διηύθυνε αυτοπροσώπως και μόλις παρουσιάστηκε στην ορχήστρα, δέχθηκε παρατεταμένο χειροκρότημα. Αν και αυτή η όπερα εκτελείται ιδιαίτερα δύσκολα, όλοι θαύμασαν την καλή παράσταση μετά από τόσο μικρό χρόνο προετοιμασίας. 'Ολοι, θέατρο και ορχήστρα προσέφεραν κάθε δύναμη για να ανταμείψουν τον Mozart με μία καλή εκτέλεση. Το μεγάλο πλήθος των θεατών εξασφάλισε το θερμό χειροκρότημα».

---

Στις 6 Δεκεμβρίου 1791 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Wiener Zeitung" η ακόλουθη είδηση: «Τη νύχτα της 4ης προς την 5η τρέχοντος μηνός πέθανε στην πόλη μας ο αυτοκρατορικός-βασιλικός αυλικός συνθέτης Wolfgang Mozart. Από παιδικής ηλικίας γνωστός σ' όλη την Ευρώπη λόγω του σπανιότατου μουσικού ταλέντου του, ανέβηκε, με την ευτυχή ανάπτυξη των εξαίρετων φυσικών προσόντων του και με πεισματικά επίμονη εργασία, στη βαθμίδα των μεγαλύτερων δημιουργών. Γι' αυτό μαρτυρούν τα αγαπητά και απ' όλους θαυμαζόμενα έργα του και ακριβώς αυτά δίνουν το μέτρο της αναντικατάστατης απώλειας, την οποία υφίσταται με το θάνατό του η ευγενής τέχνη της μουσικής».

---

Στο λεξικό Gerbers δημοσιεύτηκε το 1813, 22 χρόνια μετά το θάνατο του Mozart το ακόλουθο λήμμα για το μεγάλο συνθέτη: «Τα προσόντα του Mozart οφείλονταν κατά ένα μέρος στην ακραία ευερέθιστη αισθηματικότητά του και κατά ένα άλλο στο έμφυτο, εξαιρετικό μουσικό ταλέντο του. Με τη βοήθεια αυτών των φυσικών δώρων και με την ασταμάτητη μελέτη στο πιάνο και στο θρανίο, δημιουργήθηκε με το χρόνο μία μεγάλη και αστείρευτη δύναμη της φαντασίας του, έχοντας αποκτήσει παράλληλα μία δεξιότητα, για την οποία δεν υπήρχε πια καμία δυσκολία. 'Ετσι δημιουργήθηκε η τόλμη, με την οποία έπλεκε σπάνιες μελωδίες, δημιουργούσε νέες αρμονίες και διασκόρπιζε τέτοια μαγεία με τη μουσική του, ώστε φαίνεται ότι επιτάχυνε μέσα σε λίγα χρόνια την πρόοδο του μουσικού γούστου για περισσότερο από πενήντα χρόνια. Το πλούσιο σε ιδέες πνεύμα του καθρεφτιζόταν χαριτωμένα στη λάμψη και στην ανθισμένη ζωντάνια των ενόργανων και των φωνητικών συνθέσεων, στις οποίες η μουσική του ήταν πάντα μελετημένη και χαρακτηριστική».

---

Αλήθεια, ποιος ήταν αυτός ο Mozart, για τον οποίο γράφονταν σχόλια σε τόσο υψηλούς τόνους, ήδη από τα μικρά του χρόνια μέχρι που πέθανε και γράφονται μέχρι σήμερα συνεχώς -δύο αιώνες μετά- και θα γράφονται και στο μέλλον, όσο υπάρχουν άνθρωποι που είναι σε θέση να ακούν μουσική; Ποιος ήταν αυτός ο Mozart που, όσο ζούσε, έψαχνε για δανεικά και αφού πέθανε, γράφτηκαν γι' αυτόν χιλιάδες βιβλία και η μουσική του κυκλοφορεί σε εκατομμύρια δίσκους και ταινίες; Ποιος ήταν αυτός ο Mozart, του οποίου η παρουσία στη γη και το έργο του προβλημάτισε τους μελετητές για το βιολογικό και κοινωνικό φαινόμενο της ανθρώπινης ευφυΐας, για τον οποίο όμως δεν βρέθηκε ούτε ένας συνάνθρωπος να βάλει κάποιο σημάδι στον τάφο που τοποθετήθηκε το λείψανό του; 

Ήταν ο Mozart η πλέον εξέχουσα μουσική ιδιοφυΐα όλων των εποχών ή ήταν ένας σημαντικός μεν αλλά μέσα στο πλήθος άλλων μεγάλων μουσικών; Ήταν ένας ανανεωτής της μουσικής ζωής ή ήταν ένας καθυστερημένος εκφραστής του μπαρόκ; Μήπως ήταν ένας καλλιτέχνης που προηγήθηκε της εποχής του, ένας δημιουργός που συνέθετε μουσική για την αιωνιότητα και γι' αυτό παρεξηγήθηκε από τους σύγχρονούς του ή μήπως ήταν ένας πνευματικός εργάτης που κυνηγούσε τον επιούσιο και έγραφε για το σήμερα και το αύριο; Ήταν ο Mozart ένας ιδιοφυής περιθωριακός ή ήταν ένα τρέχον προϊόν της κοινωνίας, o οποίος έμαθε να αξιοποιεί σωστά τις περιστάσεις; Ήταν ένα αιώνιο παιδί με μεγαλοφυές μυαλό ή ήταν μία εκπαιδευμένη μαϊμού που αποστήθιζε παρτιτούρες και μουσικά μοτίβα; Μήπως ήταν ένας καλλιτέχνης που αναπτύχθηκε και ολοκλήρωσε πρώιμα  τον κύκλο του και πέθανε νωρίς, επειδή δεν είχε να προσφέρει τίποτα πια ή μήπως ήταν απλώς θύμα των κακουχιών της εποχής ή και κάποιων εγκληματικών ενεργειών, με αποτέλεσμα να στερηθεί ο πολιτισμός μας δημιουργίες ακόμα πιο σπουδαίες από τις ήδη γνωστές, ασύλληπτες για τον ανθρώπινο νου; Αυτοί και πολλοί άλλοι  χαρακτηρισμοί έχουν δοθεί από ένα πλήθος συγγραφέων, ιστορικών, ψυχολόγων, μουσικών, μουσικολόγων, μελετητών και ερασιτεχνών, θαυμαστών του μεγάλου συνθέτη στην προσπάθειά τους να απαντήσουν στο ερώτημα, ποιος ήταν ο Mozart. 

Πράγματι, ποιος ήταν αυτός ο Mozart; Περισσότερο γνωστά και εύκολο να περιγραφούν είναι τα πεζά, ανθρώπινα χαρακτηριστικά του: Μικρό ανάστημα, πρόσωπο χλωμό με βλογιοκομμένα μάγουλα,  ίσια μαλλιά. Η εμφάνισή του δεν είχε το επιβλητικό και μεγαλοπρεπές παρουσιαστικό ενός Beethoven - του έλειπαν το μεγάλο μέτωπο, και το βλοσυρό, διαπεραστικό βλέμμα. Δεν είχε το μειλίχιο, σοφό ύφος ενός Bach - δεν πλησίασε καν τη μεγάλη ηλικία του. Δεν είχε το υπομονετικό και καλοκάγαθο πρόσωπο ενός Haydn - βρισκόταν πάντα στο κυνήγι για την επόμενη δουλειά. 

Ήταν μία συνήθης και μάλλον αδιάφορη παρουσία. Ξενυχτούσε σε γλέντια, ήταν πότης και λέγεται ότι έχανε χρήματα σε τυχερά παιχνίδια. Σίγουρο είναι ότι γινόταν συχνά ενοχλητικός χωρατατζής - εκτός αν έπαιζε πιάνο ή διηύθυνε στην ορχήστρα τα έργα του, οπότε μαγνήτιζε το ακροατήριο. Αν ζούσε ανάμεσά μας, πιθανόν να αποφεύγαμε την παρέα του για να μη μας εκθέσει με τις σαχλαμάρες του. Κατά βάθος δεν θα τον είχαμε καν σε εκτίμηση, γιατί η μουσική του δεν θα ταίριαζε με την επικρατούσα αισθητική των τσιφτετελιών και της καψούρας ... Το πιθανότερο είναι ότι μετά τον αναπάντεχο θάνατό του θα αναρωτιόμασταν έκπληκτοι: Τελικά, ποιος ήταν αυτός ο Mozart;

Σύντομο Βιογραφικό

Ο Wolfgang Amadeus Mozart που γεννήθηκε στις 27-1-1756 στο Salzburg, και πέθανε στις 5-12-1791 στη Βιέννη, είναι ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες μουσικής που παρουσιάστηκαν στην ιστορία αυτής της τέχνης. Μαζί με τον Joseph  Haydn και τον Ludwig van Beethoven αποτελούν τους σημαντικότερους εκπροσώπους του λεγόμενου "βιενέζικου κλασικισμού". Ο Mozart διδάχθηκε από τον πατέρα του Leopold από το τέταρτο έτος της ηλικίας του (αρχικά μουσική, αργότερα και άλλα μαθήματα) και παρουσιάστηκε στο κοινό, μαζί με την αδελφή του Maria Anna, σαν ένα "παιδί θαύμα" (για πρώτη φορά το 1761 στο Salzburg).

Το πρώτο ταξίδι για συναυλίες του νεαρού Mozart τον οδήγησε τον Ιανουάριο 1762 στο Μόναχο, ένα νεώτερο από το Σεπτέμβριο μέχρι το Δεκέμβριο του 1762 μέσω Passau και Linz στη Βιέννη. Εκεί έπαιξε μπροστά στην αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία, στην οποία και ανακοίνωσε ότι όταν μεγαλώσει θα την παντρευτεί! Η αυτοκράτειρα του χάρησε ένα παιδικό κουστούμι, με το οποίο αποθανατίστηκε στο διπλανό πίνακα.  Από τον Ιούνιο 1763 έδωσε ο Mozart συναυλίες στο Παρίσι και στο Λονδίνο, καθώς και ως προσκεκλημένος πολλών γερμανών ηγεμόνων. 'Ενα ακόμα ταξίδι στο Παρίσι πραγματοποιήθηκε από Νοέμβριο μέχρι Απρίλιο του 1764 και από τον Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο του 1765 βρισκόταν και πάλι στο Λονδίνο. Αυτά τα ταξίδια έδωσαν την ευκαιρία να συναντηθεί ο Mοzart με σημαντικούς μουσικούς της εποχής του. Ο σπουδαιότερος από αυτούς ήταν στο Λονδίνο ο Johann Christian Bach, ένας από τους γιους του μεγάλου Johann Sebastian Bach, o οποίος και επηρέασε σημαντικά τον Mozart στη σταδιοδρομία του. Στο Παρίσι τυπώθηκαν τα πρώτα έργα (σονάτες) του Mozart. Η ιδιαίτερη επιτυχία αυτού του ταξιδιού στο Παρίσι δεν έγινε δυνατόν να επαναληφθεί σε νεώτερα ταξίδια του.

Ο Mozart είχε εντατικοποιήσει ήδη κατά το τελευταίο ταξίδι συναυλιών τις εργασίες του στη σύνθεση και προσπάθησε να παρέμβει και στη μουσική ζωή της γεννέτειράς του: Συνέθεσε για το Πανεπιστήμιο την όπερα "Apollo und Hyacinthus" και την πρώτη πράξη του ορατόριου "Die Schuldigkeit des ersten Gebots". Κατά τη διάρκεια της δεύτερης μεγάλης επίσκεψής του στη Βιέννη (Σεπτ. 1767 μέχρι Ιαν. 1769) διηύθηνε μεν ο Mozart με επιτυχία μία "Λειτουργία για το Ορφανοτροφείο" και παρουσίασε την όπερα "Bastien und Bastienne" στη βίλα του γιατρού F. A. Mesmer, δεν βρήκε όμως ανταπόκριση στην αυτοκρατορική Αυλή. Επίσης η όπερά του "La finta semplice" δεν έγινε δεκτό να ανέβει στην Αυλή, αν και την υποστήριξε ο C.W.Gluck (αυτή η όπερα παρουσιάστηκε το 1769 στο Salzburg).

Μετά από σχεδόν ετήσια παραμονή στο Salzburg ξεκίνησαν πατέρας και γιος Mozart για την Ιταλία. Ο νεαρός Mozart ήταν ήδη από τον Οκτώβριο 1769 διευθυντής συναυλίας στην ορχήστρα του αρχιεπισκόπου στο Salzburg. Δεν επρόκειτο βέβαια πια για περιοδεία ενός εντυπωσιακού παιδιού αλλά για υλοποίηση μιας συνήθειας των μουσικών της εποχής: Σε κάθε μεγάλη πόλη δίνονταν συναυλίες, μετά από πρόσκληση ευγενών, με την ελπίδα να εισπραχθούν δώρα και αναθέσεις ειδικών συνθέσεων, έναντι αμοιβής φυσικά. Ο Mozart συνάντησε σ'αυτό το ταξίδι τους γνωστούς μουσικούς της εποχής N. Piccini, G.B. Sammartini και τον πατέρα G.B. Martini (στον οποίο έδωσε κατά την επιστροφή του εξετάσεις) και τους διάσημους καστράτους C. Farinelli και G. Manzuoli. Στη Ρώμη απονεμήθηκε στο νεαρό συνθέτη από τον Πάπα ένα παράσημο και έγινε δεκτός σε τάγμα ιπποτών (στον Gluck απονεμήθηκε το ίδιο παράσημο, αλλά έγινε δεκτός στο τάγμα με ένα βαθμό χαμηλότερα). Τον Οκτώβριο του 1770 παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο Μιλάνο η όπερα "Μιθριδάτης, βασιλιάς του Πόντου" (21 επαναλήψεις). Το Μάρτιο του 1771 ολοκληρώθηκε το πρώτο ταξίδι στην Ιταλία. Στον Mozart είχαν δοθεί στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού μερικές παραγγελίες για συνθέσεις (για την Πάδοβα, το Μιλάνο και τη Βενετία) και έτσι υπήρχε λόγος να ετοιμαστεί το δεύτερο ταξίδι του. Περίπου 5 μήνες αργότερα ξεκινάει πάλι από το Salzburg για την Ιταλία, όπου έμεινε μέχρι το Δεκέμβριο του 1771. Αυτή την εποχή δημιουργήθηκαν το ορατόριο "La betulia liberata" (για την Πάδοβα) και η σερενάτα "Ascanio in Alba" (για το Μιλάνο). Από τον Οκτώβριο 1772 μέχρι το Μάρτιο 1773 πραγματοποιήθηκε το τρίτο ταξίδι του Mozart στην Ιταλία, κατά τη διάρκεια του οποίου παρουσιάστηκε η όπερα "Lucio Silla" στο Μιλάνο.

Λίγο μετά την επιστροφή πατέρα και γιού από το δεύτερο ταξίδι στην Ιταλία πέθανε ο επίσκοπος- πρίγκηπας του Salzburg, Sigismund von Schrattenbach. Ο νέος εργοδότης της οικογένειας Mozart, Hieronymus Graf Colloredo, για του οποίου την ενθρόνηση ο νεαρός συνθέτης έγραψε το έργο "Il sogno di Scipione", δεν ήταν ένας πρίγκηπας με νοοτροπία του μπαρόκ, όπως ο Schrattenbach, αλλά εκπρόσωπος του διαφωτισμού, με κλίση προς τις ανανεωτικές ιδέες του ζοζεφινισμού (από το όνομα του αυτοκράτορα Josef).

Η επόμενη παραμονή του Mozart στο Salzburg διακόπηκε μόνο από ταξίδια στη Βιέννη και στο Μόναχο. Αυτή την εποχή ανέπτυξε ο συνθέτης ακόμα περισσότερο την συνθετική τεχνική του, πράγμα που ενισχύθηκε από τη συνάντηση και γνωριμία του με τον Joseph  Haydn στη Βιέννη. Αυτή η γνωριμία έμελλε να μετουσιωθεί μουσικά σε έργα που απετέλεσαν την πρώιμη περίοδο του βιενέζικου κλασικισμού. Αυτή την εποχή απέκτησε η ενόργανη μουσική του Mozart (συμφωνίες, κοντσέρτα, σερενάτες) μεγαλύτερη σημασία, δίπλα στην εκκλησιαστική μουσική του που προέκυπτε από την υπαλληλική σχέση του στην αρχιεπισκοπή του Salzburg.

Ενα νεότερο ταξίδι του Mozart στο Παρίσι (Σεπτ. 1777 μέχρι Ιαν. 1779), το τελευταίο μεγάλο ταξίδι συναυλιών του συνθέτη, αφενός σκιάστηκε από το θάνατο της μητέρας του στις 3-7-1778, η οποία τον συνόδευε, αφετέρου δεν απετέλεσε μία καλλιτεχνική επιτυχία, η οποία θα συνοδευόταν από τον περιπόθητο διορισμό σε κάποια Αυλή. Αντίθετα, έχασε και τη θέση του στο Salzburg, μετά από αντιδικία με τον αρχιεπίσκοπο. Ο συνθέτης επαναπροσλήφθηκε μεν μετά από παρέμβαση του πατέρα του, αλλά η επόμενη σύγκρουση ήταν θέμα χρόνου. O Mozart δεν είχε σκοπό να υποταχτεί στο πρωτόκολο της Αυλής, το οποίο βέβαια δεν προέβλεπε ρυθμίσεις για μία μουσική ιδιοφυΐα! Λίγο πριν από την αναχώρηση για τη Βιέννη ολοκληρώθηκε η όπερα "Idomeneo" (1780-81) που προοριζόταν για το Μόναχο. Από τον Μάρτιο 1781 βρισκόταν ο Mozart στη Βιέννη, όπου κορυφώθηκε η σύγκρουσή του με τον αρχιεπίσκοπο, κατάληξη της οποίας ήταν στις αρχές Ιουνίου η παραίτηση/απόλυσή του.

Το ξεκίνημα του Mozart στη Βιέννη ήταν ελπιδοφόρο. Σ' ένα από τα πολλά γράμματα στον πατέρα του έγραφε ότι εδώ είναι το σωστό πεδίο δράσης γι' αυτόν και μπορεί να βρει όσους μαθητές ήθελε για διδασκαλία. Ο Mozart άρχισε να συνθέτει μανιωδώς - περίπου τα μισά από τα έργα του γράφτηκαν στα 10 χρόνια της παραμονής του στη Βιέννη. Σύντομα παρουσιάστηκε σαν διοργανωτής συναυλιών, σαν βιρτουόζος πιανίστας αλλά και σαν μέλος ορχήστρας σε ιδιωτικές συναυλίες (ακαδημίες) σαν μαέστρος σαν σημαντικός συνθέτης. 'Ενα σημαντικό βήμα του Mozart για την αποδοχή του από την αυτοκρατορική Αυλή απετέλεσε η επιτυχία του με την όπερα "Η απαγωγή από το σεράι" τον Ιούλιο του 1782. Το ίδιο έτος παντρεύτηκε με την Konstanze Weber, νεώτερη αδελφή της νεανικής αγάπης του Aloysia. Αυτός ο γάμος δεν βελτίωσε τη σχέση με τον πατέρα του, ο οποίος ήταν πικραμένος από την εποχή της συγκρούσεως του γιου του με τον αρχιεπίσκοπο. Μέχρι το 1785 συνέθετε ο Mozart κυρίως έργα για πιάνο και μουσική δωματίου (μεταξύ άλλων τα 6 κουαρτέτα εγχόρδων που αφιέρωσε στον Joseph Haydn). Ιδιαίτερα τα κοντσέρτα για πιάνο του Mozart βρήκαν σημαντική ανταπόκριση στο βιενέζικο κοινό και αποτελούν μέχρι σήμερα κορυφαίες δημιουργίες, τόσο του ίδιου του συνθέτη, όσο και του μουσικού αυτού είδους γενικότερα

Η συνεργασία του Mozart με τον Lorenzo da Ponte, περίπου από το 1784/85, μετατοπίζει το κέντρο βάρους των συνθετικών δραστηριοτήτων του μεγάλου συνθέτη προς όφελος του δραματικού μουσικού είδους. Αυτή η μεταστροφή ήταν πολύ παρακινδυνευμένη για την καριέρα του Mozart, δεδομένου ότι ο da Ponte απάντησε στον αυτοκράτορα Ιωσήφ, όταν ρωτήθηκε πόσα σενάρια για όπερες είχε γράψει μέχρι τότε, αποστομωτικά: «Κανένα, Μεγαλειότατε!»  Το 1785/86 ανέβηκε η όπερα "Οι γάμοι του Φίγκαρο", το 1787 "Ο Don Giovanni". Το δεύτερο έργο ανέβηκε για πρώτη φορά με μεγάλη επιτυχία στην Πράγα. Το 1787 διορίστηκε επιτέλους ο Mozart ως αυλικός συνθέτης από τον Ιωσήφ, αλλά οι εποχές είχαν αλλάξει λόγω του πολέμου με τους Τούρκους και η μουσική ζωή της Βιέννης βρισκόταν σε παρακμή. Την ίδια περίπου εποχή με τις όπερες του da Ponte δημιουργήθηκαν μερικές από τις γνωστές συμφωνίες, διάφορα έργα για πιάνο (κοντσέρτα και σονάτες), καθώς και έργα για μουσική δωματίου.

Και τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του Mozart (1789-91) ήταν καλλιτεχνικά και οικονομικά επιτυχημένα. Το γεγονός ότι συσσωρεύονταν χρέη οφείλονται κατά κάποιο μέρος στην κακή διαχείριση του συνθέτη, στις συνεχείς ασθένειες της γυναίκας του, αλλά και σε κάποια ροπή για συμμετοχή του σε τυχερά παιχνίδια. Μετά από ένα ταξίδι του Mozart ως συνοδός του πρίγκηπα Lichnowsky, παρουσιάστηκε η τελευταία από τις 3 όπερες του da Ponte, "Cosi fan tutte ('Ετσι κάνουν όλες)". Με την τιμητική ανάθεση της πανηγυρικής όπερας, λόγω της στέψης στην Πράγα του Leopold II, βρήκε ευκαιρία να συνδέσει ο Mozart την παραδοσιακή όπερα του μπαρόκ με τα σύγχρονα ρεύματα - μία προσπάθεια που δεν αναγνωρίστηκε από την αυτοκρατορική Αυλή. Αντίθετα, η όπερα "Μαγικός Αυλός" που ανέβηκε περίπου παράλληλα υπήρξε μεγάλη επιτυχία.

Ο Mozart ήταν ασθενής ήδη από το τέλος του καλοκαιριού 1791, αλλά στις αρχές Δεκεμβρίου παροέκυψε μία δραματική επιδείνωση, η οποία και τον οδήγησε στο θάνατο. Το Requiem, μία παραγγελία του κόμητα F. Walsegg- Stuppach, έμεινε ημιτελές. Με εντολή της χήρας Konstanze ανέλαβαν να το ολοκληρώσουν, αρχικά ο J. Eybler και στη συνέχεια ο F. X. Suessmayer. Αυτή η μορφή του έργου εκτελείται συνήθως μέχρι σήμερα.

Ο Mozart άφησε, εκτός από τη χήρα του, δύο παιδιά: Τον Karl (1784-1858), ο οποίος όρισε το Mozarteum του Salzburg ως γενικό κληρονόμο του, και τον Wolfgang (1791-1844), συνθέτη, πιανίστα και μαέστρο περιορισμένου βεληνεκούς. Ο μεγάλος συνθέτης W.A. Mozart κηδεύτηκε φτωχικά σε ένα μαζικό τάφο στο νεκροταφείο του 'Αγιου Marx. Ο τάφος του δεν εντοπίστηκε ποτέ με ακρίβεια, γι' αυτό ο επίσημος τάφος στην πτέρυγα τιμωμένων του κεντρικού νεκροταφείου της Βιέννης (Zentralfriedhof) είναι κενοτάφιο.

Ηδη στην παιδική του ηλικία έδειξε ο Mozart ότι διέθετε σημαντικές μουσικές ικανότητες, οι οποίες υποστηρίχθηκαν συστηματικά από τον πατέρα του, ένα από τους καλύτερους παιδαγωγούς μουσικής της εποχής του. Ιδιαίτερα τα ταξίδια σε χώρους με υψηλή μουσική καλλιέργεια έδωσαν σημαντική ώθηση στη συνθετική δρατηριότητα του μεγάλου συνθέτη και βοήθησαν στη δημιουργία ενός χαρακτηριστικού προσωπικού στιλ. Αντίθετα, αμελήθηκε σημαντικά η εκμάθηση διαφόρων τεχνικών της συνθέσεως, με αποτέλεσμα να έχει ο Mozart διαρκώς ορισμένα προβλήματα π.χ. με την αντίστιξη. Μόνο στα χρόνια της Βιέννης κατάφερε, μέσω της επαφής του με τον Joseph Haydn και το φιλόμουσο ευγενή G. van Swieten, αλλά κυρίως λόγω της ενασχολήσεώς του με τα ορατόρια του Friedrich Haendel, να διορθώσει τις παιδικές παραλείψεις. 'Οπως και πολλοί άλλοι συνθέτες εκείνης της εποχής, συνέθετε ο Mozart τα έργα του σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η φήμη όμως ότι συνέγραφε τις συμφωνίες χωρίς προετοιμασία "από το μυαλό", αποτελεί  μάλλον καλοπροαίρετη υπερβολή.

Γνωρίζατε ότι...

Περί τα μέσα Απριλίου 1789 βρέθηκε ο Mozart για λίγο καιρό στη Δρέσδη, όπου επισκεπτόταν συχνά το σπίτι του υψηλόβαθμου υπαλλήλου της Σαξωνίας Christian Koerner, o oποίος σημειωτέον ήταν και στενός φίλος του ποιητή Schiller. Η νύφη του Koerner, Doris Stock, φιλοτέχνησε με αυτή την ευκαιρία το διπλανό πορτραίτο του Mozart που έμελλε να αποτελέσει την τελευταία αυθεντική αποτύπωση της μορφής του. Το Δεκέμβριο του 1791 πέθανε ο μεγάλος συνθέτης στη Βιέννη σε ηλικία 35 ετών.

Ο Franz Niemetschek (1766-1820), δέκα χρόνια νεώτερος του Mozart, γνώρισε το μεγάλο συνθέτη το 1787 στο σπίτι της τραγουδίστριας Josepha Duschek κατά την πρεμιέρα της όπερας Don Giovanni. Το 1798, επτά χρόνια μετά το θάνατο του Mozart και καθηγητής των Λατινικών πλέον στο Πανεπιστήμιο της Πράγας o Niemetschek, τον περιέγραψε σε δημοσίευμά του ως εξής:        «Η σωματική διάπλαση αυτού του εξαίρετου ανθρώπου δεν είχε κάτι το αξιοθαύμαστο. 'Ηταν κοντός και η εμφάνισή του, με εξαίρεση τα μεγάλα αστραφτερά μάτια του, δεν δήλωνε το μέγεθος της ιδιοφυΐας του. Το βλέμμα του ήταν ασταθές και αφηρημένο, εκτός αν καθόταν στο πιάνο. Τότε άλλαζε όλο του το πρόσωπο! Τα μάτια του ηρεμούσαν, σοβαρός και συγκεντρωμένος. Με κάθε κίνηση των μυών του εκδηλωνόταν η ευαισθησία που ήθελε να εκφράσει με το παίξιμό του και μπορούσε να ξυπνήσει τόσο δυνατά στον ακροατή του.

        Είχε μικρά, όμορφα χέρια. Παίζοντας πιάνο μπορούσε να τα κινεί πάνω στα πλήκτρα τόσο απαλά και με τόσο φυσικό τρόπο, ώστε η απόλαυση των ματιών δεν ήταν μικρότερη από αυτή που είχαν τα αυτιά με τον ήχο. Είναι αξιοθαύμαστο, πώς μπορούσε να πιάσει τόσες νότες, ιδιαίτερα στα μπάσα. Αυτό το γεγονός πρέπει να είναι συνέπεια της αποδοτικής εξάσκησης, η οποία οφείλεται, σύμφωνα με την ομολογία του, στην επιμελή σπουδή των έργων του Bach (...)

        Το μέγεθος και η έκταση της ιδιοφυΐας του προκύπτει από την τόσο πρώιμη, τόσο γρήγορη και χωρίς προηγούμενο εξέλιξή του και από το υψηλό επίπεδο ολοκληρώσεως, στο οποίο ανέβηκε στην τέχνη του. Ποτέ δεν μπόρεσε να καλύψει ένας συνθέτης, εκτός του Mozart, τόσο ευρύ πεδίο της τέχνης του και να λάμψει σε κάθε κλάδο της: Από τη δημιουργία μίας όπερας, μέχρι ένα απλό τραγούδι. Από την ανωτερότητα μιας συμφωνίας, μέχρι το ελαφρό χορευτικό κομμάτι, φέρουν τα έργα του παντού τη σφραγίδα της πιο πλούσιας φαντασίας, της πιο διεισδυτικής ευαισθησίας, του πιο λεπτού γούστου. 'Εχουν νεωτερισμό και πρωτοτυπία που αποτελεί επιβεβαίωση της ιδιοφυΐας του. Ακόμα κι εκείνο που του προσάπτουν ως σφάλμα, αποδεικνύει τη δύναμη του ελεύθερου πνεύματός του που προχωράει σε νέους δρόμους. Επιπλέον να σκεφτούμε την ευκολία, με την οποία έγραψε τα περισσότερα από τα έργα του και την πληρότητα που πέτυχε ταυτόχρονα στο παίξιμο του πιάνου (...)». (Franz Niemetschek: W.A. Mozarts Leben nach Originalquellen, Taussig, Prag 1906)

... η σύνθεση μουσικής είναι για μένα λιγότερο κουραστική από την ανάπαυση.

Ο Mozart βρισκόταν σχεδόν το ένα τρίτο της ζωής του σε ταξίδια, αρχικά ως παιδί θαύμα, αργότερα ως βιρτουόζος πιανίστας και συνθέτης. Οι μετακινήσεις του γίνονταν τόσο με άμαξες, όσο και με πλοία, π.χ. ήδη το 1762 στο Δούναβη, από το Passau στη Βιέννη. Τα ταξίδια εκείνη την εποχή απαιτούσαν χρήματα και χρόνο. Στην Ευρώπη λειτουργούσε ένα εκτεταμένο σύστημα ταχυδρομικής επικοινωνίας, στου οποίου τις καθόλου αναπαυτικές άμαξες έβρισκαν θέση οι ταξιδιώτες. Το ταξίδι γινόταν από τον ταχυδρομικό σταθμό της μίας πόλης σ' αυτόν της επόμενης, όπου ήταν απαραίτητη η αντικατάσταση των αλόγων. 'Ενας μοναχικός ταξιδιώτης ήταν λοιπόν υποχρεωμένος να συνταξιδεύει στριμωγμένος ανάμεσα σε διάφορους άγνωστους συμπολίτες. Γι' αυτό οι περισσότερο εύποροι προτιμούσαν να ταξιδεύουν με παρέα, οπότε νοίκιαζαν μία άμαξα με οδηγό ή, οι ακόμα ευπορότεροι, ταξίδευαν με πολλές ιδιόκτητες άμαξες συνοδευόμενοι από υπηρετικό προσωπικό κτλ.
Τα ταξίδια της οικογένειας Mozart ή μερικών μόνο από τα μέλη της, ήταν πολλές φορές μακροχρόνια και γι' αυτό τα παιδιά συχνά αρρώσταιναν, πέρα από τις φοβερές επιδημίες που ενέσκυπταν κατά καιρούς στην κεντρική Ευρώπη. Παρ' όλα αυτά, ο Mozart δεν θεωρούσε αυτές τις ταλαιπωρίες κάτι εξαιρετικό, γιατί το ταξίδι ανήκε αναπόσπαστα στη ζωή του μουσικού εκείνης της εποχής. Σ' ένα γράμμα του εξηγεί ο ίδιος την ανάγκη για τα ταξίδια: «Χωρίς ταξίδια, τουλάχιστον για ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης, είσαι ένα φτωχικό πλάσμα». Σε αντίθεση με τον  Haydn που άρχισε τα ταξίδια σε μεγάλη ηλικία, ο Mozart συνέλεγε τις εμπειρίες του στα μουσικά κέντρα της εποχής ήδη από μικρή ηλικία.

Ο (πατέρας) Leopold Mozart προγραμμάτιζε τη μουσική ανάπτυξη των παιδιών του συστηματικά. 'Υστερα από επισκέψεις στο Μόναχο και στη Βιέννη, οργάνωσε ένα τριετές ταξίδι στο Παρίσι και στο Λονδίνο και οδήγησε τον τετράχρονο γιό του στο κύριο μουσικό κέντρο της εποχής, την Ιταλία. Συνολικά πραγματοποίησε ο Mozart, μέχρι την εγκατάλειψη του Salzburg και την εγκατάστασή του στη Βιέννη, ένδεκα ταξίδια, αρχικά με όλη την οικογένεια, αργότερα με τη μητέρα ή τον πατέρα του και τελικά μόνος. Σ' αυτά τα ταξίδια παρουσιάστηκαν πάμπολλα προβλήματα, τα οποία είναι γνωστά από εγγραφές στο ημερολόγιο της αδελφής (Nannerl) και από επιστολές. Σίγουρα, ήταν πολύ ενοχλητικό να σπάσει ένας τροχός της άμαξας, λίγες μόλις ημέρες μετά την εκκίνηση για ένα μεγάλο οικογενειακό ταξίδι με υπηρέτες. Δραματική τροπή πήρε όμως ένα ταξίδι στο Παρίσι το 1778, όπου πέθανε η μητέρα Mozart σε ηλικία 58 ετών.

... έχω συνθέσει ήδη τα πάντα, μόνο δεν τα έχω γράψει ακόμα.

Είναι παροιμιώδης η αγωνία του Mozart (και του πατέρα του, όσο ζούσε) να βρει μία μόνιμη θέση σε κάποια Αυλή. Κίνητρο γι' αυτή την αναζήτηση ήταν αρχικά ο στόχος του να ελευθερωθεί από τις υπηρεσίες του πρίγκηπα-επισκόπου του Salzburg και αργότερα, όταν είχε ήδη φύγει και διέμενε μόνιμα στη Βιέννη, η αγωνία του να αποκτήσει σταθερό εισόδημα. Αυτή η προσπάθεια για μόνιμη θέση ευοδώθηκε τελικά λίγο πριν πεθάνει, οπότε διορίστηκε αυλικός συνθέτης στο παλάτι του αυτοκράτορα - μία θέση περισσότερο τιμητική και λιγότερο ουσιαστική, λόγω της κρίσης που περνούσε η αυτοκρατορική αυλή εκείνη την εποχή.
Το Σεπτέμβριο 1777 είχε τσακωθεί ο Mozart για άλλη μια φορά με τον επίσκοπο του Salzburg και ήλπιζε να πάρει μία θέση στο Μόναχο, όπου ήταν ήδη γνωστός από την παρουσίαση της όπεράς του la finta giardiniera. Στις 29 Σεπτεμβρίου στήθηκε στο παλάτι από το φίλο του αυλικό Wotschicka σε σημείο που θα πέρναγε ο μουσικόφιλος ηγεμόνας Max Joseph III. O Mozart περιγράφει σε επιστολή του ως εξής τη συνάντηση και τη συζήτηση που ακολούθησε:

«... στις 10 με οδήγησε ο κ. Wotschicka σε ένα στενό δωματιάκι, απ' όπου θα πέρναγε η Μεγαλειότητά του για να πάει από το κυνήγι στη Λειτουργία. Ο κόμης Seau (σημ.: διευθυντής της όπερας του Μονάχου) πήγαινε μπροστά και όταν με είδε, με χαιρέτησε πολύ φιλικά και φώναξε:

-Στις διαταγές σας φίλτατε Mozart!

Από πίσω ερχόταν ο ηγεμόνας, στον οποίο είπα:

-Να μου επιτρέψει η Μεγαλειότητά σας να πέσω στα πόδια της και να της προσφέρω τις υπηρεσίες μου.

Μου λέει:

-Τελείωσες με το Salzburg;

-Μάλιστα Μεγαλειότατε, τελείωσα!

-Γιατί έφυγες, τσακωθήκατε; (σημ.: εννοεί τις αντιδικίες του Mozart με τον επίσκοπο)

-Ναι, δυστυχώς μεγαλειότατε, ζήτησα μία άδεια για ταξίδι και μου την απέρριψε, οπότε ήμουν αναγκασμένος να κάνω αυτό το πράγμα, αν και είχα από καιρό σκοπό να ακολουθήσω αυτό το δρόμο. Το Salzburg δεν είναι μέρος για μένα, σίγουρα δεν είναι!

Λέει ο ηγεμόνας:

-Αχ θεέ μου, ένας νέος άνθρωπος! Αλλά ο πατέρας είναι ακόμα εκεί;
-Μάλιστα Μεγαλειότατε, πέφτει στα πόδια σας! 'Ημουν 3 φορές στην Ιταλία, έχω συνθέσει 3 όπερες, είμαι μέλος της Ακαδημίας της Μπολόνια, πέρασα μία δοκιμασία σε μία ώρα, για την οποία πολλοί μαέστροι εργάστηκαν και ίδρωσαν 4 με 5 ώρες. Αυτά αρκούν για να βεβαιωθείτε ότι μπορώ να υπηρετήσω σε κάθε Αυλή. Μοναδική επιθυμία μου όμως είναι να υπηρετήσω εσάς Μεγαλειότατε που είστε ο ίδιος ένας μεγάλος ...

- Αχ, αγαπητό μου παιδί, δεν υπάρχει κάποιο κενό (keine vacatur), λυπάμαι, αν υπήρχε κάποιο κενό ...

- Σας βεβαιώνω Μεγαλειότατε θα τιμήσω σίγουρα το Μόναχο...

- Ναι αλλά δεν έχουν νόημα αυτά, εφόσον δεν υπάρχει κενό.

Τα τελευταία τα είπε περπατώντας, οπότε αποχαιρέτησα με τον απαιτούμενο σεβασμό ...»

Φυσικά ο Max Joseph δεν ήθελε να έρθει σε σύγκρουση με τον επίσκοπο του Salzburg, αλλά και δεν μπορούσε να υποπτευθεί ότι είχε μπροστά του τη μουσική ιδιοφυΐα της χιλιετίας. Αν είχε προσλάβει τον Mozart στις υπηρεσίες του, θα μετέτρεπε το Μόναχο σε μουσικό κέντρο και τον εαυτό του σε σημαντικότερο χορηγό της εποχής του.

Τα ίδια περίπου συμβαίνουν λίγο αργότερα στο Mannheim, μία πόλη περί τα 80 km νότια της Φραγκφούρτης, την οποία ο φιλόμουσος ηγεμόνας και μετέπειτα βασιλιάς της Βαυαρίας, Karl Theodor, είχε μετατρέψει σε ένα σημαντικό για την εποχή και για τη μετέπειτα εξέλιξη μουσικό κέντρο. Ο Mozart είχε ζητήσει τότε τις παρεμβάσεις του κόμητα Savioli και του διευθυντή της ορχήστρας Christian Cannabich για να πειστεί ο ηγεμόνας, ο οποίος ποτέ δεν τσιγκουνευόταν για έξοδα σχετικά με την ορχήστρα και τη μουσική παρουσία της πόλης του, να τον τοποθετήσει σε μία μόνιμη θέση μουσικού.

Όμως, τόσο ο Savioli όσο και ο Cannabich ελάχιστα ενδιαφέρθηκαν για τo μόνιμο διορισμό του Mozart, πιθανόν επειδή ο Cannabich φοβόταν την αντιπαλότητα με το μεγάλο συνθέτη. Το μόνο που προέκυψε ήταν η δυνατότητα να ξεχειμωνιάσει o Mozart στο Mannheim, διδάσκοντας μουσική στα παιδιά του ηγεμόνα. 'Ολη αυτή η κατάσταση επιδείνωνε τα οικονομικά του Mozart, ο οποίος εισέπραττε συχνά, ύστερα από μουσικές εκδηλώσεις μόνο δώρα αντί για χρήματα. Γράφει στον πατέρα του για μία εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 1777:

«... συνέβη τελικά αυτό που φοβόμουν, καθόλου λεφτά παρά μόνο ένα ωραίο χρυσό ρολόι. Αυτή τη στιγμή θα προτιμούσα βέβαια 10 καολίνια παρά αυτό το ρολόι, το οποίο με τις αλυσσίδες του εκτιμάται στα 20 καολίνια. Στα ταξίδια χρειάζονται όμως λεφτά, αλλά εγώ έχω ήδη 5 ρολόγια. Σκέπτομαι να βάλω σε κάθε παντελόνι μου μία τσεπούλα για ρολόγια και όταν πηγαίνω σε κάποιο υψηλό κύριο, να φοράω ταυτόχρονα 2 ρολόγια, όπως το κάνουν μερικοί για λόγους μόδας, ώστε να μη σκεφτεί κάποιος την επόμενη φορά να μου ξαναχαρίσει ρολόι ...»

... και σας βεβαιώνω, χωρίς ταξίδια, τουλάχιστον για ανθρώπους της τέχνης και της επιστήμης, είσαι ένα φτωχικό πλάσμα.

Στα προηγούμενα παρατέθηκε απόσπασμα επιστολής του Mozart στον πατέρα του, όπου εξιστορείται η συζήτησή του με τον ηγεμόνα της Βαυαρίας Max Joseph III. Στη συζήτηση αυτή αναφέρει ο Mozart ότι είναι μέλος της Ακαδημίας της Μπολόνια. Πρόκειται για την εξής ενδιαφέρουσα ιστορία: Την άνοιξη και το φθινόπωρο του έτους 1771 βρίσκεται ο Mozart μαζί με τον πατέρα του στη Μπολόνια, σε ένα από τα ταξίδια τους στην Ιταλία. Εκεί παίρνει ο 15-χρονος μουσικός μαθήματα εκκλησιαστικής μουσικής και αντίστιξης από τον κληρικό Giambattista Martini. Σκοπός αυτών των μαθημάτων είναι να προετοιμαστεί ο Mozart για εισαγωγή στη διάσημη την εποχή εκείνη Accademia Filarmonica της Μπολόνια. Oι εξετάσεις για την εισαγωγή ήταν αυστηρές. Στον υποψήφιο δινόταν ένα κομμάτι γρηγοριανού ψαλμού και αυτός έπρεπε υπό επιτήρηση να συνθέσει τρεις φωνές σε αυστηρό ύφος, in stile osservato.

Στον Mozart δόθηκε μία αντιφωνική μελωδία. Ο ιδιοφυής συνθέτης απέτυχε παταγωδώς! 'Ολες οι μεταγενέστερες διηγήσεις του πατέρα Mozart και του ίδιου για τη λαμπρή επίλυση του προβλήματος αποδείχθηκαν υπερβολικές. Στα αρχεία της Accademia Filarmonica και του Liceo Musicale της Μπολόνια βρέθηκαν και τα τρία σχετικά στοιχεία: Η εργασία του Mozart, οι διορθώσεις του Martini και το γραπτό που ετοίμασε (παράτυπα) ο Mozart με βάση τις διορθώσεις. Αυτό το γραπτό παρουσιάστηκε και στην εξεταστική επιτροπή. Η αξιολόγηση, διπλωματικά διατυπωμένη, είναι μόνο λόγω σκόπιμης επιείκιας θετική: «Μετά από μία περίπου ώρα (σημ.: ο Leopold διέδιδε αργότερα ότι ο γιος του τελείωσε την άσκηση σε μισή ώρα) παρέδωσε o Signor Mozart την εργασία του, η οποία εκρίθη επαρκής, παίρνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες» Πρόκειται για μία κρίση με διορατικότητα, δεδομένου ότι ο Mozart δικαίωσε με την μετέπειτα πορεία του την απόφαση της εξεταστικής επιτροπής. Ακόμα και σήμερα τονίζεται στα έντυπα της Accademia Filarmonica ότι από τους σπουδαιότερους μαθητές που πέρασαν το κατώφλι της, ήταν ακριβώς ο Wolfgang Mozart, τον οποίο φιλοξένησε κάποτε η Ακαδημία χατιρικά ...

Από μια επιστολή του W.A. Mozart στον πατέρα του, το έτος 1778:
 «Με άφησαν να περιμένω μισή ώρα σε ένα μεγάλο δωμάτιο χωρίς θέρμανση και τζάκι. Τελικά η δούκισσα του Σαμπό ήλθε και, με τη μεγαλύτερη ευγένεια, με παρακάλεσε να της κάνω τη χάρη να παίξω σε ένα πιάνο που ήταν εκεί και να το δοκιμάσω, γιατί κανένας από τους δικούς της δεν ήταν σε θέση. Της είπα ότι θα έπαιζα ευχαρίστως, αλλά ήταν αδύνατον, γιατί δεν ένιωθα πια τα δάχτυλά μου από το κρύο· και την παρακάλεσα να με οδηγήσει σε ένα δωμάτιο που να έχει αναμμένο τζάκι. "Μα ναι, κύριε, έχετε δίκιο". Αυτή ήταν όλη και όλη η απάντησή της.

Μετά κάθισε και άρχισε να σχεδιάζει επί μία ολόκληρη ώρα με άλλους κυρίους, όλοι καθισμένοι σε έναν κύκλο γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι. Είχα λοιπόν την τιμή να περιμένω μία ολόκληρη ώρα, με τα παράθυρα και τις πόρτες ανοιχτές. Δεν κρύωνα πια μόνο στα χέρια αλλά σε όλο μου το σώμα και στα πόδια, και το κεφάλι μου άρχισε να με πονάει. Δεν ήξερα πια τι να κάνω, τόση ώρα με αυτό το κρύο, αυτόν τον πονοκέφαλο και αυτή την πλήξη. Πολλές φορές είπα μέσα μου ότι αν δεν ήταν για χάρη του κ. Γκριμ, θα είχα φύγει στη στιγμή.

Τελικά, για να συντομεύω, άρχισα να παίζω στο άθλιο και απεχθές πιανοφόρτε. Το πιο προσβλητικό ήταν ότι η κυρία και αυτοί οι κύριοι δεν διέκοψαν ούτε για μία στιγμή το σχέδιό τους, αλλά συνέχισαν, έτσι που αναγκάστηκα να παίζω για τις καρέκλες, τα τραπέζια και τους τοίχους. Σε τέτοιες συνθήκες, έχασα την υπομονή μου. Έχοντας αρχίσει τις "Παραλλαγές Φίσερ", έπαιξα τις μισές και σηκώθηκα.

Αμέσως άρχισε ένας κατακλυσμός από φιλοφρονήσεις. Είπα όμως αυτό που είχα να πω, βασικά ότι δεν μπορούσα να παίξω καθόλου σε ένα τέτοιο όργανο και ότι θα ήμουν πολύ ευτυχής αν ερχόμουν μια άλλη μέρα, υπό τον όρο πως θα υπήρχε ένα καλύτερο πιάνο. H δούκισσα δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να με αφήσει να φύγω προτού έλθει ο σύζυγός της. Αυτός κάθισε δίπλα μου και με άκουσε με όλη του την προσοχή. Και εγώ... ξέχασα το κρύο, τον πονοκέφαλο και όλα τα άλλα. Και παρά το απεχθές αυτό πιάνο άρχισα να παίζω όπως ακριβώς παίζω όταν είμαι στην καλύτερη φόρμα του κόσμου.

Δώστε μου τα καλύτερα πιάνα της Ευρώπης, αλλά αν με ακούνε άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν τίποτε ή δεν θέλουν να καταλάβουν τίποτε και δεν συναισθάνονται μαζί μου αυτό που παίζω, τότε θα χάσω όλη τη χαρά μου». 

Βιβλία - Συγγράμματα για τον W.A. Mozart (επιλογή)

·   M.Paronti: Mozart, Ο αγαπημένος των θεών, Εκδόσεις Δεληθανάση, 1992
·   Γ. Δρόσος: Β. Α. Μότσαρτ, τόμος 1 - Η ζωή, Το έργο, Η εποχή του, Ο κατάλογος Κέχελ, ΜΟΥΣΙΚΗ 5, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1989,

·   Γ. Δρόσος: Β. Α. Μότσαρτ, τόμος 2 - Δον Τζιοβάννι, Μαγικός Αυλός, ΜΟΥΣΙΚΗ 6, εκδόσεις Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1989,

·   Γ.Βασιλιάδη: Mozart, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1991
·   Paul Bekker: Η ορχήστρα - Ένα χρονικό της ανθρώπινης συλλογικότητας, Εκδόσεις Νεφέλη, 1963,
·   Richard Baker, Mozart, Εκδόσεις Libro, 1991,
·   W.A.Mozart: Αλληλογραφία, Εκδόσεις Ερατώ
·   W.A.Mozart: Γράμματα, Εκδόσεις Μεγάλης Μουσικής,
·   K.Tomson: Mozart: Ο Τεκτονικός μύθος στο έργο του, Εκδόσεις Γκοβόστη
·   Rodolfo Venditti: Μικρός οδηγός στη μεγάλη μουσική, A' τόμος, Εκδόσεις Στάχυ, 1994
·   Marcel Brion: Η καθημερινή ζωή στη Βιέννη την εποχή του Μότσαρτ και του Σούμπερτ, Εκδόσεις Παπαδήμας, 1994.

Mozart's Works and Writings

·   Anderson, Emily, ed. The Letters of Mozart and His Family. New York, 1985,

·   Rosenthal, Albi, and Tyson, Alan, eds. Mozart's Thematic Catalogue: A Facsimile. Ithaca, New York, 1990.

Reference

·   Giegling, Weinmann and Sievers, eds. Chronologisch-thematisches Verzeichnis samtlicher Tonwerke Wolfgang Amadeus Mozarts. 6th edition. Wiesbaden 1964,
·   Sadie, Stanley. The New Grove Mozart, New York 1983,
·   Zaslaw, Neal, and Cowdery, William, eds. The Compleat Mozart, New York 1990.

Biography

·   Braunbehrens, Volkmar. Mozart in Vienna, New York 1990,
·   Deutsch, Otto Erich. Mozart: A Documentary Biography, Stanford 1965,
·   Einstein, Alfred. Mozart, His Character, His Work, New York 1962,
·   Elias, Norbert. Mozart: Portrait of a Genius, Berkeley 1993,
·   Hildesheimer, Wolfgang. Mozart, New York 1982,
·   Landon, H.C. Robbins. Mozart: The Golden Years, New York 1989,
·   Landon, H.C. Robbins. Mozart and Vienna, New York 1991,
·   Landon, H.C. Robbins. 1791: Mozart's Last Year, New York 1988,
·   Solomon, Maynard. Mozart: A Life, New York 1995.

Medical History, Death and Burial

·   Neumayr, Anton. Music & Medicine: Haydn, Mozart, Beethoven, Schubert. Bloomington, Ill. 1994,
·   Stafford, William. The Mozart Myths: A Critical Reassessment, Stanford 1991.

Surveys and Overviews

·   Biancolli, Louis Leopold, ed. The Mozart Handbook. Westport, Conn. 1975.
·   Einstein, Alfred. Mozart, His Character, His Work, New York 1962,
·   Landon, H.C. Robbins, ed. The Mozart Companion, New York 1969,
·   Landon, H.C. Robbins, ed. The Mozart Compendium, New York 1990,
·   Landon, H.C. Robbins, The Mozart Essays, New York 1995,
·   Lang, Paul Henry. The Creative World of Mozart, New York 1963,
·   Rosen, Charles. The Classical Style: Haydn, Mozart, Beethoven, New York 1971.

Concertos

·   Hutchings, Arthur. A Companion to Mozart's Piano Concertos, Oxford 1948.

Requiem

·   Wolff, Christoph. Mozart's Requiem, Berkeley 1994.

Symphonies

·   Zaslaw, Neal. Mozart's Symphonies, Oxford 1989.

Opera

·   Bauman, Thomas. W.A. Mozart: Die Entfuehrung aus dem Serail, Cambridge 1987,
·   Brophy, Brigid. Mozart the Dramatist, New York 1964,
·   Dent, Edward J. Mozart's Operas, New York, London 1947,
·   Hughes, Spike. Famous Mozart Operas, New York 1972,
·   Kaiser, Joachim. Who's Who in Mozart's Operas: From Alfonso to Zerlina, New York 1987,
·   Mann, William. The Operas of Mozart, New York 1977,
·   Osborne, Charles. The Complete Operas of Mozart, New York 1983,
·   Till, Nicholas. Mozart and the Enlightenment: Truth, Virtue and Beauty in Mozart's Operas, New York 1992.

Research

·   Tyson, Alan. Mozart: Studies of the Autograph Scores. Cambridge, Mass. 1987.

Other

·   Burgess, Anthony. On Mozart: A Paean for Wolfgang, New York 1991,
·   Honolka, Kurt. Papageno: Emanuel Schikaneder, Portland, Oregon 1990.

Allgmeines·   R. Angermueller - O. Schneider: Mozart-Bibliographie (bis 1970), in: Mozart-Jahrbuch, 1975,
·   R. Angermueller - O. Schneider: Mozart-Bibliographie (1971-1975), Kassel 1978,
·   R. Angermueller - O. Schneider: Mozart-Bibliographie (1976-1980), Kassel 1982,
·   Mozarteums-Mitteilungen, Rudolf Lewicki (Hrsg.), 1919 ff.,
·   Mozart-Jahrbuch des Zentralinstituts fuer Mozartforschun der ISM, Salzburg, 1950 ff.

Werke-Briefe

·   W.A.Mozart: Neue Ausgabe saemtlicher Werke, In Verbindung mit den Mozart-Staedten Augsburg, Salzburg und Wien, herausgegeben von der Internationalen Stiftung Mozarteum, Salzburg.

·   W.A.Mozart: Briefe und Aufzeichnungen, Gesamtausgabe herausgegeben von der Internationalen Stiftung Mozarteum, Salzburg, gesammelt und erlaeutert von Otto Erich Deutsch, Bd. I-IV (Texte), Bd. V-VI (Kommentar, bearb. von Joseph Heinz Eibl), Bd. VII (Register), Kassel 1962-75,
·   W.A.Mozart: Verzeichnis aller meiner Werke und Leopold Mozart: Verzeichnis der Jugendwerke W.A.Mozarts, herausgegeben von E.H.Mueller von Assow, Wien/Wiesbaden 1956,
·   Ludwig R. von Koechel: Chronologisch-thematisches Verzeichnis saemtlicher Tonwerke W.A.Mozarts, 7. unveraenderte Auflage, bearb. von Franz Gieling, Alexander Weinmann und Gerd Sievers, Wiesbaden 1965.

Opern

·   W.A.Mozart: Die Entfuehrung aus dem Serail, Texte, Materialien, Kommentare, Herausgegeben von Attila Csampai und Dietmar Holland, rororo 7757, Reinbeck 1983,
·   W.A.Mozart: Die Hochzeit des Figaro, Texte, Materialien, Kommentare, Herausgegeben von Attila Csampai und Dietmar Holland, rororo 7667, Reinbeck 1982,
·   W.A.Mozart: Don Giovanni, Texte, Materialien, Kommentare, Herausgegeben von Attila Csampai und Dietmar Holland, rororo 7329, Reinbeck 1981,
·   W.A.Mozart: Cosi fan tutte, Texte, Materialien, Kommentare, Herausgegeben von Attila Csampai und Dietmar Holland, rororo 7823, Reinbeck 1984,
·   W.A.Mozart: Die Zauberfloete, Texte, Materialien, Kommentare, Herausgegeben von Attila Csampai und Dietmar Holland, rororo 7476, Reinbeck 1982,
·   W.A.Mozart: Le nozze di Figaro, Wortgetreue deutsche Uebersetzung von Walter Duerr, Kassel 1978 (ISM Salzburg, Uebersetzung 5),
·   W.A.Mozart: Don Giovanni, Wortgetreue deutsche Uebersetzung von Walter Duerr, Kassel 1977 (ISM Salzburg, Uebersetzung 4),
·   W.A.Mozart: La clemenza di Tito, Wortgetreue deutsche Uebersetzung von Erna Neunteufel, Kassel 1976 (ISM Salzburg, Uebersetzung 2).

Biographien

·   Josef Heinz Eibl: Wolfgang Amadeus Mozart - Chronik seines Lebens, Neuausgabe, Muenchen 1977 (dtv 1267),
·   Alfred Einstein: Mozart, Sein Charakter, Sein Werk, Neuausgabe, Frankfurt 1968,
·   Wolfgang Hildesheimer: Mozart, Frankfurt 1977,
·   Arthur Hutchings: Mozart, der Mensch, Baarn (NL) 1976,
·   Arthur Hutchings: Mozart, der Musiker, Baarn (NL) 1976,
·   Michael Levey: Leben und Sterben des W.A.Mozart, aus dem englischen von Christian Spiel, Muenchen 1971,
·   Franz Xaver Niemetschek: Ich kannte Mozart, Die einzige Mozart-Biographie von einem Augenzeugen, Herausgegeben und kommentiert von Jost Perfahl (Erstausgabe 1798), Muenchen 1984,
·   Bernhard Paumgartner: Mozart, Muenchen 1991,
·   Volkmar Braunbehrens: Mozart in Wien, Muenchen 1991,
·   Gernot Gruber: Mozart und die Nachwelt, Muenchen 1988,
·   Gernot Gruber: Mozart, Leben und Werk in Bildern und Texten, Frankfurt 1995,
·   N.Medici di Marignano - R. Hughes: Eine Wallfahrt zu Mozart, Die Reisetagebuecher von Vincent and Mary Novello aus dem Jahre 1829,  Boosey & Hawkes, Bonn 1959.