Πριν από περίπου δυόμιση χρόνια είχα χαρακτηρίσει τον Μίκη Θεοδωράκη ανεμοδούρα. Ο αναμφισβήτητα μεγαλύτερος Νεοέλληνας μουσικοσυνθέτης -τον οποίο η συντηρητική παράταξη όλων των εκδοχών είχε στείλει επανειλημμένα σε τόπους εξορίας-, έκανε τώρα άλλη μια στροφή και ανέλαβε να ηγηθεί του πατριδοκάπηλου και εθνικιστικού κόσμου, του ίδιου που απαγόρευε παλαιότερα τα τραγούδια του και τον έστελνε στην εξορία. Δικαίωμά του, φυσικά, αυτό ακριβώς τον χαρακτηρίζει όμως ως "ανεμοδούρα".
Τελευταία, λοιπόν, επετέθη κατά της Γ.Γ. του ΥΠΕΠΘ Θ. Δραγώνα, η οποία έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά άρθρα για το θέμα της εθνογένεσης στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ειδικότερα. Και δεν απευθύνεται ο Μίκης σ' αυτήν με επιστημονικά επιχειρήματα και βιβλιογραφικές αναφορές, το οποίο θα μπορούσε να κάνει σε οποιοδήποτε επιστημονικό περιοδικό και σε σχετικά επιστημονικά συνέδρια, αλλά με ένα εθνοπατριωτικό σχολικό παραλήρημα, στο οποίο εμπλέκει όλη τη νεότερη ιστορία και όλα τα πρόσωπα που γνωρίζει ο Μίκης (δεν ξέρω αν πήρε την άδεια όσων ζουν να τους κατονομάσει στο κείμενό του), ενώ η Δραγώνα του είχε στείλει μια επιστολή, στην οποία εφιστούσε την προσοχή του ότι δεν ευσταθούν αυτά που την κατηγορούν οι εθνικιστικοί ακροδεξιοί και ακροαριστεροί κύκλοι.
Σιγά τα δύσκολα! Ο Μίκης άρχισε να κατεβάζει Κολοκοτρώνηδες και Μακρυγιάννηδες, ΕΠΟΝ, ΕΛΑΣ και ό,τι άλλο συνάντησε στη σχολική του εκπαίδευση και στην προσωπική του πορεία και όλα αυτά τα ερμηνεύει ότι καταρρίπτουν τις επιστημονικές απόψεις της Δραγώνα. Για τη δράση του Μίκη στα Δεκεμβριανά του 1944 έχω γράψει παλαιότερα εδώ!
Προσωπικά δεν έχω άποψη για τις επιστημονικές θέσεις της Θ. Δραγώνα. Ξέρω ότι το θέμα της εθνογένεσης συζητιέται συχνά και με ένταση στα επιστημονικά συνέδρια και υπάρχουν "σωστές" και "λανθασμένες" απόψεις σε όλες τις πλευρές, οι οποίες πλευρές δεν είναι δύο αλλά πολύ περισσότερες. Βέβαια, οι παρ' ημίν Ελληναράδες που έχουν μοναδικό εφόδιο το μάθημα της σχολικής ιστορίας, έχουν την εντύπωση ότι όλα αυτά αφορούν αποκλειστικά τους Έλληνες, την Ελλάδα και τους ίδιους προσωπικά και ότι αυτά υπερκαλύπτουν την όποια επιστημονική άποψη και μεθοδολογία.
Ούτε υποψιάζονται τι προβλήματα και αμφισβητήσεις υπάρχουν στη γειτονική Ιταλία μεταξύ των ελληνικής, αραβικής, νορμανδικής, κέλτικης και και και... προελεύσεως νότιους, αφενός, και των ετρούσκικης καταγωγής και των γερμανικής και κέλτικης προελεύσεως βόρειους Ιταλούς (οι Λαγοβάρδοι και οι Βένετοι ήταν παλαιογερμανικά φύλα) αφετέρου. Πώς και πότε προέκυψε εκεί το αίσθημα για "ιταλικό έθνος" και οδήγησε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στο ιταλικό κράτος με το κίνημα του Γαριβάλδη; Δεν αμφιβάλλω ότι κι εκεί θα υπάρχουν οι Ιταλαράδες που βλέπουν μια συνεχή γραμμή από τον Ιούλιο Καίσαρα στον εαυτό τους. Γι' αυτό εξ άλλου η ιταλική Λίγκα του Βορρά θέλει να δημιουργήσει ανεξάρτητο κράτος της βόρειας Ιταλίας, την Παδανία (από τον Πάδο, υποθέτω).
"Τι δουλειά έχουμε εμείς" λέει μια φίλη μου από το Μιλάνο, "που είμαστε ξανθοί και γαλανομάτες" (δλδ. Γερμανοί, της λέω εγώ), "με τους κοντούς, μελαχρινούς μαφιόζους του Νότου;" Έλα ντε! Και τι δουλειά έχω εγώ με τους συμπατριώτες αρβανίτικης καταγωγής και δισύλλαβα επώνυμα, θα μπορούσα να αντιπαραθέσω, οι οποίοι κάποια εποχή ίσως και να υπερίσχυαν αριθμητικά εν Ελλάδι, έστω να ήμασταν μισοί-μισοί;
Μια απλή ερμηνεία που δεν έρχεται στο μυαλό πολλών είναι ότι, κάποτε βρεθήκαμε στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, την ίδια ιστορική εποχή και ομογενοποιηθήκαμε υπό την επιβολή ενός κράτους που δημιουργήθηκε από τις "ξένες δυνάμεις" μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου... σιγά τα δύσκολα! Κάπως έτσι αποδεχόμαστε εμείς (οι γνήσιοι Έλληνες, ντε!) τους βουνίσιους Αρκάδες και τους πεδινούς Ροδίτες!!
Επίσης, να μην επεκταθούμε εδώ σε θέματα εθνογένεσης στη Γερμανία και στη Γαλλία (και στις δύο χώρες φυλές επί φυλών μέχρι σήμερα), στο σλαβικό χώρο (χαμός γίνεται και με αυτούς!) ή στο χώρο της Μικράς Ασίας, άσε τα βρετανικά νησιά με 3-4 βασικούς λαούς και πολλούς άλλους παρείσακτους. Ούτε να επεκταθώ στη Νότια Αμερική όπου υπάρχει σχεδόν παντού μια τριμερής ισορροπία Ινδιάνων, Ισπανών/Πορτογάλων και Ιταλών. Οι δε Βραζιλιάνοι είναι μισοί μισοί ευρωπαϊκής και αφρικάνικης καταγωγής, πάρα πολλοί εξ αυτών βέβαια βιολογικά ανακατεμένοι... Πώς έγινε "εθνικά υπερήφανος" ο Περουβιανός και βλέπει διαφορετικά τον επίσης "εθνικά υπερήφανο" Ουρουγουανό; Κι όποιος νομίζει ότι λήγουν τα προβλήματα, ας σκεφτεί τι γίνεται με τους πολυπληθέστερους ημών Μογγολο-κινέζους και τους Γιαπωνο-κορεάτες, τους Ινδονήσιους και τους Βιετναμέζους, τους Ταϊλανδούς και τους Βιρμανούς, οι οποίοι σε μας μπορεί να φαίνονται όλοι ίδιοι, αλλά καθένας απ' αυτούς ξέρει πολύ καλά σε ποιον ηρωικό προπάτορα είναι ορκισμένος.
Κάθε σύγχρονο κράτος επέλεγε με τους διανοούμενούς του μια ιστορία που βόλευε και την επέβαλε στους ιθαγενείς ως αναμφισβήτητη αλήθεια. Βλέπουμε τι γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες στα Σκόπια που "ανακάλυψαν" καταγωγή από τον Φίλιππο και τον Μεγαλέξανδρο! Όσοι αμφισβητούν την κρατική αλήθεια, πηγαίνουν σε εποχές δικτατορίας εξορία και σε εποχές δημοκρατίας -όταν πληρώνει η Ε.Ε. και δεν μπορεί να κάνει το χρεωμένο κράτος σκέρτσα- συκοφαντούνται και υβρίζονται οι αμφισβητίες. Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα εδώ με την Θ. Δραγώνα. Σ' αυτή τη μεθόδευση παίζουν δε σημαντικό ρόλο, πέρα από τους επαγγελματίες ελληνομέτρες, και διάφοροι αυτόκλητοι που ως μόνο εφόδιο διαθέτουν την αποστήθιση του βιβλίου της σχολικής ιστορίας και εκπλήσσονται όταν διαπιστώνουν ότι κάποιοι αμφισβητούν τη δική τους "σωστή εθνική άποψη". Ούτε που τους περνάει από το μυαλό ότι στο σχολείο μπορεί να τους είχαν διδάξει "χρήσιμα ψεύδη"!
Δεν είναι εύκολο να διαβάσει κάποιος όλο το κείμενο του Μίκη, αφενός λόγω της τεράστιας έκτασής του, αφετέρου λόγω του αλλοπρόσαλλου και του ετερόκλητου των επιχειρημάτων• ούτε και τους εθνοπατριωτικούς λόγους στα σχολεία ή στις δημόσιες υπηρεσίες προσέχαμε (μερικοί με υποχρεωτική προσέλευση)! Μετά από ένα μισάωρο τελείωνε ο ρήτωρ και όλοι χειροκροτούσαμε ξαλαφρωμένοι. Ο Μίκης δεν έχει όμως όρια! Ξέρουμε όλοι ότι, αν τον αφήσεις, μπορεί να μιλάει συνεχώς επί 2 και 3 ώρες. Στον ρητορικό τομέα είναι μια παραλλαγή του Φιντέλ Κάστρο... Αυτό δεν είναι κατ' αρχάς κακό! Το δυσάρεστο είναι ότι κάθε φορά ή κάθε μήνα ο Μίκης σκέφτεται και λέει διαφορετικά πράγματα.
Έτσι, στην τρέχουσα εκδοχή των απόψεών του, βάζει σε ένα καζάνι όλους που "έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα" και τους ορίζει ως θεμέλιο αυτής της πατρίδας. Μαζί οι φιλότουρκοι επίσκοποι και ο καταπιεσμένος λαός, μαζί ο Αδ. Κοραής και ο Αθαν. Πάριος, μαζί ο Τρικούπης και ο Δηλιγιάννης, μαζί ο Βενιζέλος και οι δράστες της μικρασιατικής ήττας που εξάλειψαν τον εκεί Ελληνισμό μετά από 3.000 χρόνια συνεχούς παρουσίας, μαζί ο αντάρτης Άρης Βελουχιώτης και ο χίτης Γ. Γρίβας, μαζί ο Σάκης Καράγιωργας και ο Παπαδόπουλος, μαζί ο Θεοδωράκης και ο Παττακός, μαζί ο Παναγούλης και ο Ιωαννίδης... Όλοι "για την πατρίδα" αγωνίστηκαν και, μερικοί, πέθαναν... Σε ποιον να αρνηθείς ότι αγαπούσε την πατρίδα, ακόμα κι αν υπήρχε ιδιοτέλεια, ακόμα κι αν την έβλαψε;
Εγώ αναρωτιέμαι, γιατί δεν τα είχε πει όλα αυτά ο Μίκης στη δεκαετία του '60, χρειαζόταν την Θ. Δραγώνα για να του βγουν; Θα έμπαινε με τις απόψεις του ήδη από το '67 στην κυβέρνηση της χούντας, όπως μπήκε αργότερα στην κυβέρνηση του Μητσοτάκη. Φυσικά, μετά από μερικούς μήνες θα αποχωρούσε, θα τους έβριζε και θα έλεγε άλλα, αλλά τι να κάνουμε; Μίκης είναι αυτός...
Τελευταία, λοιπόν, επετέθη κατά της Γ.Γ. του ΥΠΕΠΘ Θ. Δραγώνα, η οποία έχει δημοσιεύσει σε επιστημονικά περιοδικά άρθρα για το θέμα της εθνογένεσης στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ειδικότερα. Και δεν απευθύνεται ο Μίκης σ' αυτήν με επιστημονικά επιχειρήματα και βιβλιογραφικές αναφορές, το οποίο θα μπορούσε να κάνει σε οποιοδήποτε επιστημονικό περιοδικό και σε σχετικά επιστημονικά συνέδρια, αλλά με ένα εθνοπατριωτικό σχολικό παραλήρημα, στο οποίο εμπλέκει όλη τη νεότερη ιστορία και όλα τα πρόσωπα που γνωρίζει ο Μίκης (δεν ξέρω αν πήρε την άδεια όσων ζουν να τους κατονομάσει στο κείμενό του), ενώ η Δραγώνα του είχε στείλει μια επιστολή, στην οποία εφιστούσε την προσοχή του ότι δεν ευσταθούν αυτά που την κατηγορούν οι εθνικιστικοί ακροδεξιοί και ακροαριστεροί κύκλοι.
Σιγά τα δύσκολα! Ο Μίκης άρχισε να κατεβάζει Κολοκοτρώνηδες και Μακρυγιάννηδες, ΕΠΟΝ, ΕΛΑΣ και ό,τι άλλο συνάντησε στη σχολική του εκπαίδευση και στην προσωπική του πορεία και όλα αυτά τα ερμηνεύει ότι καταρρίπτουν τις επιστημονικές απόψεις της Δραγώνα. Για τη δράση του Μίκη στα Δεκεμβριανά του 1944 έχω γράψει παλαιότερα εδώ!
Προσωπικά δεν έχω άποψη για τις επιστημονικές θέσεις της Θ. Δραγώνα. Ξέρω ότι το θέμα της εθνογένεσης συζητιέται συχνά και με ένταση στα επιστημονικά συνέδρια και υπάρχουν "σωστές" και "λανθασμένες" απόψεις σε όλες τις πλευρές, οι οποίες πλευρές δεν είναι δύο αλλά πολύ περισσότερες. Βέβαια, οι παρ' ημίν Ελληναράδες που έχουν μοναδικό εφόδιο το μάθημα της σχολικής ιστορίας, έχουν την εντύπωση ότι όλα αυτά αφορούν αποκλειστικά τους Έλληνες, την Ελλάδα και τους ίδιους προσωπικά και ότι αυτά υπερκαλύπτουν την όποια επιστημονική άποψη και μεθοδολογία.Ούτε υποψιάζονται τι προβλήματα και αμφισβητήσεις υπάρχουν στη γειτονική Ιταλία μεταξύ των ελληνικής, αραβικής, νορμανδικής, κέλτικης και και και... προελεύσεως νότιους, αφενός, και των ετρούσκικης καταγωγής και των γερμανικής και κέλτικης προελεύσεως βόρειους Ιταλούς (οι Λαγοβάρδοι και οι Βένετοι ήταν παλαιογερμανικά φύλα) αφετέρου. Πώς και πότε προέκυψε εκεί το αίσθημα για "ιταλικό έθνος" και οδήγησε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στο ιταλικό κράτος με το κίνημα του Γαριβάλδη; Δεν αμφιβάλλω ότι κι εκεί θα υπάρχουν οι Ιταλαράδες που βλέπουν μια συνεχή γραμμή από τον Ιούλιο Καίσαρα στον εαυτό τους. Γι' αυτό εξ άλλου η ιταλική Λίγκα του Βορρά θέλει να δημιουργήσει ανεξάρτητο κράτος της βόρειας Ιταλίας, την Παδανία (από τον Πάδο, υποθέτω).
"Τι δουλειά έχουμε εμείς" λέει μια φίλη μου από το Μιλάνο, "που είμαστε ξανθοί και γαλανομάτες" (δλδ. Γερμανοί, της λέω εγώ), "με τους κοντούς, μελαχρινούς μαφιόζους του Νότου;" Έλα ντε! Και τι δουλειά έχω εγώ με τους συμπατριώτες αρβανίτικης καταγωγής και δισύλλαβα επώνυμα, θα μπορούσα να αντιπαραθέσω, οι οποίοι κάποια εποχή ίσως και να υπερίσχυαν αριθμητικά εν Ελλάδι, έστω να ήμασταν μισοί-μισοί;
Μια απλή ερμηνεία που δεν έρχεται στο μυαλό πολλών είναι ότι, κάποτε βρεθήκαμε στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, την ίδια ιστορική εποχή και ομογενοποιηθήκαμε υπό την επιβολή ενός κράτους που δημιουργήθηκε από τις "ξένες δυνάμεις" μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου... σιγά τα δύσκολα! Κάπως έτσι αποδεχόμαστε εμείς (οι γνήσιοι Έλληνες, ντε!) τους βουνίσιους Αρκάδες και τους πεδινούς Ροδίτες!!
Επίσης, να μην επεκταθούμε εδώ σε θέματα εθνογένεσης στη Γερμανία και στη Γαλλία (και στις δύο χώρες φυλές επί φυλών μέχρι σήμερα), στο σλαβικό χώρο (χαμός γίνεται και με αυτούς!) ή στο χώρο της Μικράς Ασίας, άσε τα βρετανικά νησιά με 3-4 βασικούς λαούς και πολλούς άλλους παρείσακτους. Ούτε να επεκταθώ στη Νότια Αμερική όπου υπάρχει σχεδόν παντού μια τριμερής ισορροπία Ινδιάνων, Ισπανών/Πορτογάλων και Ιταλών. Οι δε Βραζιλιάνοι είναι μισοί μισοί ευρωπαϊκής και αφρικάνικης καταγωγής, πάρα πολλοί εξ αυτών βέβαια βιολογικά ανακατεμένοι... Πώς έγινε "εθνικά υπερήφανος" ο Περουβιανός και βλέπει διαφορετικά τον επίσης "εθνικά υπερήφανο" Ουρουγουανό; Κι όποιος νομίζει ότι λήγουν τα προβλήματα, ας σκεφτεί τι γίνεται με τους πολυπληθέστερους ημών Μογγολο-κινέζους και τους Γιαπωνο-κορεάτες, τους Ινδονήσιους και τους Βιετναμέζους, τους Ταϊλανδούς και τους Βιρμανούς, οι οποίοι σε μας μπορεί να φαίνονται όλοι ίδιοι, αλλά καθένας απ' αυτούς ξέρει πολύ καλά σε ποιον ηρωικό προπάτορα είναι ορκισμένος.
Κάθε σύγχρονο κράτος επέλεγε με τους διανοούμενούς του μια ιστορία που βόλευε και την επέβαλε στους ιθαγενείς ως αναμφισβήτητη αλήθεια. Βλέπουμε τι γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες στα Σκόπια που "ανακάλυψαν" καταγωγή από τον Φίλιππο και τον Μεγαλέξανδρο! Όσοι αμφισβητούν την κρατική αλήθεια, πηγαίνουν σε εποχές δικτατορίας εξορία και σε εποχές δημοκρατίας -όταν πληρώνει η Ε.Ε. και δεν μπορεί να κάνει το χρεωμένο κράτος σκέρτσα- συκοφαντούνται και υβρίζονται οι αμφισβητίες. Αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα εδώ με την Θ. Δραγώνα. Σ' αυτή τη μεθόδευση παίζουν δε σημαντικό ρόλο, πέρα από τους επαγγελματίες ελληνομέτρες, και διάφοροι αυτόκλητοι που ως μόνο εφόδιο διαθέτουν την αποστήθιση του βιβλίου της σχολικής ιστορίας και εκπλήσσονται όταν διαπιστώνουν ότι κάποιοι αμφισβητούν τη δική τους "σωστή εθνική άποψη". Ούτε που τους περνάει από το μυαλό ότι στο σχολείο μπορεί να τους είχαν διδάξει "χρήσιμα ψεύδη"!
Δεν είναι εύκολο να διαβάσει κάποιος όλο το κείμενο του Μίκη, αφενός λόγω της τεράστιας έκτασής του, αφετέρου λόγω του αλλοπρόσαλλου και του ετερόκλητου των επιχειρημάτων• ούτε και τους εθνοπατριωτικούς λόγους στα σχολεία ή στις δημόσιες υπηρεσίες προσέχαμε (μερικοί με υποχρεωτική προσέλευση)! Μετά από ένα μισάωρο τελείωνε ο ρήτωρ και όλοι χειροκροτούσαμε ξαλαφρωμένοι. Ο Μίκης δεν έχει όμως όρια! Ξέρουμε όλοι ότι, αν τον αφήσεις, μπορεί να μιλάει συνεχώς επί 2 και 3 ώρες. Στον ρητορικό τομέα είναι μια παραλλαγή του Φιντέλ Κάστρο... Αυτό δεν είναι κατ' αρχάς κακό! Το δυσάρεστο είναι ότι κάθε φορά ή κάθε μήνα ο Μίκης σκέφτεται και λέει διαφορετικά πράγματα.
Έτσι, στην τρέχουσα εκδοχή των απόψεών του, βάζει σε ένα καζάνι όλους που "έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα" και τους ορίζει ως θεμέλιο αυτής της πατρίδας. Μαζί οι φιλότουρκοι επίσκοποι και ο καταπιεσμένος λαός, μαζί ο Αδ. Κοραής και ο Αθαν. Πάριος, μαζί ο Τρικούπης και ο Δηλιγιάννης, μαζί ο Βενιζέλος και οι δράστες της μικρασιατικής ήττας που εξάλειψαν τον εκεί Ελληνισμό μετά από 3.000 χρόνια συνεχούς παρουσίας, μαζί ο αντάρτης Άρης Βελουχιώτης και ο χίτης Γ. Γρίβας, μαζί ο Σάκης Καράγιωργας και ο Παπαδόπουλος, μαζί ο Θεοδωράκης και ο Παττακός, μαζί ο Παναγούλης και ο Ιωαννίδης... Όλοι "για την πατρίδα" αγωνίστηκαν και, μερικοί, πέθαναν... Σε ποιον να αρνηθείς ότι αγαπούσε την πατρίδα, ακόμα κι αν υπήρχε ιδιοτέλεια, ακόμα κι αν την έβλαψε;
Εγώ αναρωτιέμαι, γιατί δεν τα είχε πει όλα αυτά ο Μίκης στη δεκαετία του '60, χρειαζόταν την Θ. Δραγώνα για να του βγουν; Θα έμπαινε με τις απόψεις του ήδη από το '67 στην κυβέρνηση της χούντας, όπως μπήκε αργότερα στην κυβέρνηση του Μητσοτάκη. Φυσικά, μετά από μερικούς μήνες θα αποχωρούσε, θα τους έβριζε και θα έλεγε άλλα, αλλά τι να κάνουμε; Μίκης είναι αυτός...
