Από το Ορόγραμμα Νο. 105 της ΕΛΕΤΟ
Λόγος είναι η σχέση των μερών μεταξύ τους και προς το όλον όπου ανήκουν. Ορθός λόγος (ratio, reason, raison) είναι η αρμόζουσα σχέση που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και κάνει τα πράγματα να λειτουργούν.
Ορθός λόγος και κοινός νους (common sense, sens commun)ταυτίζονται από τον καιρό του Ηρακλείτου, ο οποίος εξίσωνε τον ορθό λόγο με τον «ξυνόν λόγον», το «αληθεύειν» με το «κοινωνείν» και το «ψεύδεσθαι» με το «ιδιάζειν».Ορθολογική (rational) είναι η σκέψη που βασίζεται στον ορθό λόγο και υποστηρίζει ότι αληθινό είναι εκείνο που συνάδει με την ορθολογικότητα και ψευδές είναι κάθε τι που απάδει προς τον ορθό
λόγο.
Ανορθολογισμός (irrationalismus) είναι η άρνηση εντελώς και απολύτως της ισχύος του ορθού λόγου ή ο περιορισμός ασφυκτικά της προσφυγής στην ορθολογικότητα για τον προσπορισμό της αλήθειας.
Ορθολογιστική (rationalistisch) λέγεται η σκέψη που υπερεκτιμά την ορθολογικότητα, απολυτοποιεί τον ορθό λόγο και ισχυρίζεται ότι η αλήθεια γνωρίζεται αποκλειστικά μόνο χάρη στον λόγο. Η διαφορά της ορθολογικής σκέψης από την ορθολογιστική είναι ότι η πρώτη πρεσβεύει πως η γνώση επιτυγχάνεται με τον ορθό λόγο, ενώ η δεύτερη διατείνεται πως η αλήθεια γνωρίζεται αποκλειστικά και μόνο από τον ορθό λόγο.
Ο ορθολογισμός χρειάζεται αλλά δεν αρκεί. Είναι αδύνατο να ζήσουμε χωρίς τον ορθό λόγο, αλλά είναι επίσης ανέφικτο να βιώσουμε την αλήθεια μόνο με τον ορθό λόγο, όταν ο άνθρωπος συμπροσδιορίζεται από την αίσθηση και το συναίσθημα, από την ενόραση και την διαίσθηση κι όχι μόνο από τη νόηση.
Η λογική δεν ορίζει εξαντλητικά, αλλά οριοθετεί ενδεικτικά. Κάθε λογικός ορισμός είναι ταυτόχρονα κι ένας περιορισμός. Ό,τι ορίζεται περιορίζεται..
Ο ορθολογικός στοχασμός προσφέρει θετική υπηρεσία, αφού μας προφυλάσσει από την αυθαιρεσία και εγγυάται την ελευθερία του ανθρώπου με τη δυνατότητα της αυτόνομης νόησής του.
Ο ορθολογιστικός λογισμός αδικεί τον ορθολογισμό, επειδή συρρικνώνει τον ορθό λόγο στην ατομική, υποκειμενική και ιδιωτική εκδοχή του. Η ορθολογική σκέψη είναι κοινωνική, ενώ η ορθολογιστική λογική καταντά ατομικιστική.
Έτσι, ο ορθολογισμός αποβαίνει γόνιμος και ζωοποιός, όταν διατηρεί την κοινωνικότητα και την ανοικτότητα στην εκδοχή της ορθολογικής σκέψης, αλλά καταντά άγονος και στείρος όποτε συρρικνώνεται στην ατομικότητα του ορθολογιστικού στοχασμού.
«ΕΥΘΥΝΗ», Φεβρουάριος 2002
Δ.Π.
