Από το Hellenic Action for Human Rights της Ηλέκτρας Κούτρα
Αγαπητέ κ. Χάχαλη,
Η αίτησή σας για την γνώμη μου όσον αφορά τον Βωμό των 12 Θεών και τις υπόλοιπες αρχαιότητες της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών με φέρνει 40 χρόνια πίσω. Το 1971 ήμουν μέλος της ομάδας εκσκαφών της Αγοράς, που ηργάζετο βορείως του Ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Το προηγούμενο έτος ανακαλύψαμε την Βασιλική Στοά και έμπροσθεν αυτής την «Λίθον», πάνω στην οποία, όπως μας λέγει ο Αριστοτέλης, (Αθηναίων Πολιτεία 55.5), έστεκαν οι Άρχοντες των Αθηνών να δώσουν τον όρκο καθήκοντος, και οι διάδικοι έστεκαν να ορκιστούν για της κατάθεσής τους το αληθές.
Εφόσον γνωρίζουμε ότι ο Σωκράτης πήγε στην Βασιλική Στοά για την προκαταρκτική κατάθεση της δίκης του, (Πλάτων, Ευθύφρων 2α και Θεαίτητος 210δ), η φθορά στην επιφάνεια της πέτρας που είχαμε ανακαλύψει είχε προκληθεί εν μέρει, από τα πόδια του πιο διασήμου των Αθηναίων.
Τί συγκίνηση! Τι ενθουσιασμός! Είχα συμβάλει μεγίστη εισφορά στην αρχαία τοπογραφία των Αθηνών και ένας εκ των πρώτων που έβλεπε κάτι το οποίον ήταν σίγουρα μοιραίο να γίνει σημαντικός πόλος έλξεως για μαθητές και επισκέπτες απ’ όλον τον κόσμον. Κάποια στιγμή πέρασε απ τις εκσκαφές ένας νέος, ένας πολιτικός μηχανικός από το Υπουργείο Πολιτισμού, αν θυμάμαι καλά, στον οποίον είχε ανατεθεί το πρόβλημα τού πώς θα εδύναντο αυτοί οι επισκέπτες να ιδούν την Βασιλική Στοά, την «Λίθον» και όλες τις άλλες ανακαλύψεις μας. Το τραίνο τις έκοβε καθιστώντες τες ανέπαφες οπτικά .
Αυτός ο νέος είχε αποφασίσει ότι η μόνη λύσις, δεδομένης της ανάγκης των μοντέρνων Αθηναίων να ταξιδεύουν με το τραίνο, ήταν να το θάψουν, να σκάψουν μία σήραγγα κάτω απ’ την Αγορά. Ερώτησα εάν κάτι τέτοιο θα ήταν ακριβό και μου απήντησε ότι θα ήταν πανάκριβο. Μου υπενθύμισε πάντως ότι με την ενωποίηση ολόκληρης της Αγοράς, άνθρωποι θα πλημμύριζαν την Ελλάδα να ιδούν τις «πατημασιές του Σωκράτη». Επίσης μου υπέδειξε ότι κανένας επισκέπτης δεν είχε ιδεί ούτε μπορούσε να ιδεί τον Βωμό των 12 Θεών, εκτός αν το τραίνο εμετακινείτο.
Φυσικά είχε δίκιο, αλλά δεν χρειαζόταν να μου θυμίσει τα περί του Βωμού. Δεν μπορώ να θυμηθώ το όνομα του νέου μηχανικού και δεν είδα ποτέ την μελέτη που ετοίμαζε, αλλά σήμερα είναι όλως προφανές ότι η μελέτη του δεν εφηρμόσθη ποτέ. Έχω συχνά αναρωτηθεί πόσοι άνθρωποι θα είχαν έλθει στην Ελλάδα να επισκεφθούν τους 12 Θεούς, την Βασιλική Στοά και την «Λίθον» τα τελευταία 40 χρόνια. Αλλά επίσης αναρωτιέμαι εάν θα κατανοήσει ποτέ η Ελλάδα την αξία, την οικονομική αξία, των αρχαιοτήτων της.
Σ' αυτά τα 40 χρόνια εστράφην προς την Νεμέα και είμαι ακόμη εδώ. Εισάγοντας 11.000.000 $ εμπόρεσα να δημιουργήσω ένα αρχαιολογικό πάρκο, να χτίσω μουσείο, να αποκαλύψω το στάδιο όπου ελάμβαναν χώρο οι Νέμεοι Αγώνες και να αρχίσω αναστήλωση του Ναού του Νεμείου Διός. Το καλοκαίρι του 1973 ήταν εκεί ένας και μόνος επισκέπτης. Πέρισυ ήσαν περισσότεροι από 45.000 και εφέτος προετοιμαζόμαστε για ακόμη περισσότερους. Έχουμε 16 ντόπιες οικογένειες που συντηρούνται κατ’ ευθείαν από τον αρχαιολογικό χώρο και συνεπώς καταστήματα που ωφελούνται. Χρειάστηκε να γίνει επένδυση. Αξίζει λιγότερα ο Βωμός?
Στέφανος Μίλλερ,
Επίτιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας
Επίτιμος Διευθυντής των Εκσκαφών Νεμέας
.
