Η αδιαφάνεια των ακρωνύμων και των αρκτικολέξων

Εξ ορισμού [1] η διαφορά ενός ακρωνύμου (< ονόματος από τα άκρα) και ενός αρκτικολέξου (< λέξης από τα αρκτικά/αρχικά γράμματα) είναι ότι το πρώτο προφέρεται συλλαβικά σαν κανονική λέξη (όνομα), ενώ το δεύτερο προφέρεται με διαδοχική απαγγελία των ονομάτων των γραμμάτων του· και τα δύο όμως συντίθενται από μέρη των λέξεων των αντίστοιχων πλήρων μορφών (πολυλεκτικών όρων ή ονομάτων), το μεν ακρώνυμο από τα αρχικά, αλλά και από ενδιάμεσα, μέρη των λέξεων της πλήρους μορφής, ενώ το αρκτικόλεξο από τα αρχικά γράμματα των λέξεων της πλήρους μορφής [3]. Παραδείγματα:

Γλώσσα	Ακρώνυμο	Πλήρης μορφή
GR	ΕΥΔΑΠ [εϊδάπ]	Εταιρεία ΎΔρευσης και ΑΠοχέτευσης
EN	ASCII [áskē]	American Standard Code for Information Interchange
GR (δάνειο)	ASCII [άσκι]	Αμερικανικός πρότυπος κώδικας ανταλλαγής πληροφοριών

Γλώσσα	Αρκτικό­λεξο	Πλήρης μορφή
GR	ΙΧ [γιώτα χι]	Ιδιωτικής Χρήσης
EN	ISDN [ái es dē en]	Integrated Services Digital Network
GR (δάνειο)	ISDN [άι ες dι έν]	ψηφιακό δίκτυο ενοποιημένων υπηρεσιών

Είναι φανερό ότι, στο άκουσμά τους ή στο διάβασμά τους, τόσο τα ακρώνυμα όσο και τα αρκτικόλεξα δεν αφήνουν να διαφανεί κανένα από τα χαρακτηριστικά της έννοιας που κατασημαίνουν (= παριστάνουν), δηλαδή δεν ικανοποιούν καθόλου μία από τις «αρχές» (τη διαφάνεια) που καλό είναι να πληροί ένας όρος ή ένα όνομα [2]. Τα ακρώνυμα και τα αρκτικόλεξα είναι από τις πλέον αδιαφανείς κατασημάνσεις. Χωρίς καμιά άλλη πληροφορία δεν σου λένε τίποτε για την έννοια· ούτε καν μια υποψία. Αν τα βρεις σε κάποιο συγκείμενο μπορείς να κάνεις πειραματισμούς με πιθανές λέξεις από τις οποίες μπορεί να έχουν προκύψει· οι πειραματισμοί όμως αυτοί μπορεί να σε οδηγήσουν σε λανθασμένο συμπέρασμα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ – Και εάν το ακρώνυμο ΕΥΔΑΠ είναι αδιαφανές για τον ομιλούντα ελληνικά και το ακρώνυμο ASCII είναι αδιαφανές για τον ομιλούντα αγγλικά, πόσo μάλλον είναι αδιαφανές για τον καθέναν από αυτούς ένα δάνειο ακρώνυμο από άλλη γλώσσα – το οποίο για τη δική του γλώσσα δεν είναι καν ακρώνυμο ή αρκτικόλεξο, αλλά απλώς ένας ξένος όρος, γραμμένος ακόμα και σε ένα ξένο αλφάβητο – όπως π.χ. το ακρώνυμο ASCII για τον ομιλούντα ελληνικά! Πλήρες σκότος...

Η αδιαφάνεια των ακρωνύμων και αρκτικολέξων καθιστά υποχρεωτική την ταυτόχρονη παράθεση της αντίστοιχης πλήρους πολυλεκτικής μορφής όταν γίνεται για πρώτη φορά χρήση τους σε κάποιο κείμενο.

Ένα αποτέλεσμα της αδιαφάνειας του ακρωνύμου ή του αρκτικολέξου είναι ότι, κατά τη χρήση του, ακόμα και αν γνωρίζουμε την ανεπτυγμένη μορφή του, πολλές φορές δεν αισθανόμαστε σίγουροι να το εκφέρουμε ή να το γράψουμε μόνo του αλλά προσθέτουμε και κάποια από τις λέξεις της πλήρους μορφής. Η ανάγκη αυτή είναι εντονότερη όταν πρόκειται για δάνειο ακρώνυμο ή αρκτικόλεξο. Ποια είναι αυτή η λέξη; Είναι το έσχατο (τελευταίο) προσδιοριζόμενο συνθετικό που προκύπτει από μια σειρά διαδοχικών ορολογικών αναλύσεων του προσδιοριζόμενου συνθετικού της πλήρους μορφής. Δηλαδή η σύμπλοκη πλήρης μορφή αναλύεται στα δύο άμεσα συνθετικά της, το προσδιοριζόμενο (Π) και το προσδιοριστικό (π). Αν το προσδιοριζόμενο συνθετικό εξακολουθεί να είναι σύμπλοκο αναλύεται περαιτέρω σε προσδιοριζόμενο και προσδιοριστικό κ.ο.κ. Η λέξη αυτή – κατά κανόνα – παριστάνει μια υπερτασσόμενη έννοια της έννοιας του ακρωνύμου ή αρκτικολέξου. Παραδείγματα:

GR	Π	π
ΕΥΔΑΠ:	Εταιρεία	Ύδρευσης και Αποχέτευσης
	Εταιρεία

Έτσι, εκτός από το απλό ΕΥΔΑΠ λέμε ή γράφουμε και: εταιρεία ΕΥΔΑΠ.

GR	π	Π
ΕΤΒΑ:	Ελληνική	Τράπεζα Βιομηχανικής Ανάπτυξης
		Τράπεζα	Βιομηχανικής Ανάπτυξης
		Τράπεζα

Έτσι, εκτός από το απλό ΕΤΒΑ λέμε ή γράφουμε και: τράπεζα ΕΤΒΑ.

EN	π	Π
ASCII:	American	Standard Code for Information Interchange
		Standard	Code for Information Interchange
			Code	for Information Interchange
			Code

Έτσι, εκτός από το απλό ASCII είναι συχνότατο (στα αγγλικά) και το ASCII code ή (στα ελληνικά) το κώδικας ASCII.

EN	π	Π
HIV:	Human	Immunodeficiency Virus
		Immunodeficiency	Virus
			Virus

Έτσι, εκτός από το απλό HIV είναι συχνότατο (στα αγγλικά) και το HIV virus ή (στα ελληνικά) το ιός HIV.

EN	π	Π
ISDN:	Integrated Services	Digital Network
		Digital	Network
			Network

GR	Π		π
ISDN:	ψηφιακό δίκτυο		ενοποιημένων υπηρεσιών
(loan)	ψηφιακό	δίκτυο
		δίκτυο

Έτσι, εκτός από το απλό ISDN χρησιμοποιείται συχνά (στα αγγλικά) και το ISDN network ή (στα ελληνικά) το δίκτυο ISDN.

Φαίνεται ότι, στις περιπτώσεις αυτές, κατά κάποιον τρόπο, ο ανθρώπινος νους παρακάμπτει τον ενυπάρχοντα πλεονασμό (π.χ. στον όρο: ISDN network = Integrated Services Digital Network network ή στον όρο: δίκτυο ISDN = δίκτυο ψηφιακό δίκτυο ενοποιημένων υπηρεσιών) και εκμεταλλευόμενος την αδιαφάνεια του ακρωνύμου ή αρκτικολέξου το αντιμετωπίζει σαν να πρόκειται για κύριο όνομα· δηλαδή ο ομιλητής ή συγγραφέας έχει συγκρατήσει το έσχατο προσδιοριζόμενο συνθετικό της πλήρους μορφής – ότι δηλαδή εδώ π.χ. πρόκειται για δίκτυο – και δεν τον απασχολεί καθόλου πλέον η μορφή αυτή. Με αυτόν τον τρόπο, βέβαια, ο (διλεκτικός πλέον) όρος είναι λιγότερο αδιαφανής από το ίδιο το ακρώνυμο/αρκτικόλεξο.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Διεθνές Πρότυπο ISO 1087-1:2000, Terminology work – Vocabulary – Theory and application (ισοδύναμο Ελληνικό Πρότυπο: ΕΛΟΤ 561.01, Ορολογική εργασία – Λεξιλόγιο – Θεωρία και εφαρμογή)

[2] Διεθνές Πρότυπο ISO 704:2000, Terminology work – Principles and methods (ισοδύναμο Ελληνικό Πρότυπο: ΕΛΟΤ 402, Ορολογική εργασία – Αρχές και μέθοδοι – υπό έκδοση)

[3] Βαλεοντής Κ., Ελληνικά αρκτικόλεξα και ακρώνυμα υπό το πρίσμα των σύγχρονων επικοινωνιακών αναγκών, Πρακτικά του 4^ου Συνεδρίου «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία», ΕΛΕΤΟ, Αθήνα 2003.

Κ.Β.