Προνόμια διά παλάμης Μωάμεθ

Διαχρονική οπισθοδρομικότητα

(της ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 16/11/2008)

Η άγρια σύρραξη ρασοφόρων μπροστά στον Πανάγιο Τάφο, πριν από λίγες ημέρες, έφεραν στην επικαιρότητα το ιδιόρρυθμο ιδιοκτησιακό καθεστώς των προσκυνημάτων.

Ηρθαν και πάλι στο φως χρυσόβουλα, αχτιναμέδες και σιγίλια. Λέξεις άγνωστες μέχρι προ τινος, που έγιναν ευρύτατα γνωστές μετά την υπόθεση Βατοπεδίου. Δεν είναι όμως, μόνο το Αγιον Ορος που το ιδιοκτησιακό του καθεστώς βασίζεται σε «συμβόλαια» επί Βυζαντινής ή Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

• Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και η Μονή Σινά, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα «ιερών τόπων» που νέμονται προνόμια, εκτάσεις, ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία αμύθητης αξίας. Αυτό το πατριαρχείο κατέχει τα σημαντικότερα προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους.
• Οι Αρμένιοι (κόπτες στο θρήσκευμα) και οι Λατίνοι (Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία) έχουν τα λιγότερα, γιατί απλώς «ατύχησαν» την κατάλληλη στιγμή που οι κυρίαρχοι της περιοχής έδωσαν τα «προνόμια» στους ελληνορθόδοξους. Προνόμια που ξεκινούν από την ιδιοκτησία προσκυνημάτων μέχρι την «αποκλειστικότητα» σε τελετές όπως αυτής του Αγίου Φωτός.
• Η κυριαρχία των ελληνορθοδόξων, μέσα στον μουσουλμανικό κόσμο, βασίζεται στον «αχτιναμέ», δηλαδή τη Συνθήκη του χαλίφη Ar-ebn-ell-Khattab, που χορηγήθηκε το έτος 636 στον τότε ελληνορθόδοξο πατριάρχη Σωφρόνιο.

Ο χαλίφης όχι μόνο δίδει στους ελληνορθόδοξους «την πρωτοκαθεδρία», αλλά υποχρεώνει τους πιστούς να πληρώνουν το ένα τρίτο αργυρής δραχμής στον πατριάρχη για να προσκυνήσουν. Ζητά τον απόλυτο σεβασμό των κληρικών, των ναών και των προσκυνημάτων τους εντός και εκτός Ιεροσολύμων. Αντίθετα, τους Αρμενίους τούς χαρακτηρίζει «απλούς προσκυνητές» χωρίς δικαιώματα.


Τα προσκυνήματα

Πολλές αλλαγές έγιναν από τότε, όμως οι ελληνορθόδοξοι κατάφεραν να επιβιώσουν και να διατηρήσουν τα «προνόμια» που τους έδιδε ο χαλίφης.

• Η αγιοταφική αδελφότητα κατέχει σήμερα στο ναό της Αναστάσεως το μεγαλύτερο τμήμα του Πανάγιου Τάφου, το Γολγοθά, την Αποκαθήλωση, το καθολικό, δηλ. το ναό του Αγίου Ιακώβου και παρεκκλήσια γύρω γύρω στο ναό. Στα υπόλοιπα δόγματα, απλώς δίδει την άδεια να κάνουν χρήση του Παναγίου Τάφου, του Γολγοθά, κ.λπ.
• Στη Βηθλεέμ οι ελληνορθόδοξοι κατέχουν το ναό, το σπήλαιο της Γεννήσεως, ενώ Λατίνοι και Αρμένιοι έχουν κάποιες «γωνιές» στο ναό, όπου έχουν τοποθετήσει άγιες τράπεζες και παίρνουν άδεια από τους ελληνορθόδοξους για να λειτουργήσουν.

Χαρακτηριστικό του ιδιοκτησιακού καθεστώτος είναι το γεγονός ότι εάν κάποιος κληρικός από ένα δόγμα πάει ακόμη και να καθαρίσει το παράθυρο που βρίσκεται σε προσκύνημα άλλου δόγματος, αυτό είναι αιτία... σύρραξης.

• Στη Ναζαρέτ οι εκπρόσωποι των τριών χριστιανικών δογμάτων τα έχουν βρει με πολύ απλοϊκό τρόπο: Ο καθένας θεωρεί ότι στο δικό του χώρο, εμφανίσθηκε ο αρχάγγελος στην Παναγία και της έδωσε τον κρίνο. Ετσι, κανένας τους δεν παραπονείται.
• Αρχιερείς υποστηρίζουν ότι τα τελευταία χρόνια η «μάχη» έχει αγριέψει, καθώς έχουν προστεθεί και οι Ρώσοι οι οποίοι δεν έχουν κανένα προσκύνημα στους Αγίους Τόπους, διαθέτουν όμως τεράστια ακίνητη περιουσία, στην ευρύτερη περιοχή, είτε ως εκκλησία, είτε ως κράτος.
• Στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, ο ίδιος ο προφήτης Μωάμεθ το 624 μ.Χ. «υπέγραψε» με την παλάμη του (αφού δεν γνώριζε γράμματα) τον αχτιναμέ, αντίγραφο του οποίου διατηρεί ακόμη η μονή. Με αυτή τη «διαθήκη» ο Μωάμεθ έθετε ως όρο στους μουσουλμάνους να υπερασπίζονται τους μοναχούς και να μην εισπράττουν φόρους. Την «παλάμη» του Μωάμεθ σεβάστηκαν όλοι οι κατακτητές της περιοχής μεταξύ των οποίων ο Ναπολέων Βοναπάρτης, αλλά και παλαιότερα ο Σουλτάνος Σελίμ Α' ο Σκληρός. Είναι ο ίδιος που, παρά την αγριότητά του, ευεργέτησε και μονές του Αγίου Ορους (Ξηροποτάμου).

Ακίνητα στο εξωτερικό

Με την «προστασία» των αχτιναμέδων, των φιρμανίων και των χρυσοβούλων οι ιεροί τόποι κατάφεραν όχι μόνον να επιβιώσουν στο διάβα των αιώνων, αλλά και να πλουτίσουν, δημιουργώντας τεράστια ακίνητη περιουσία.

• Για παράδειγμα, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων μόνο στην Ελλάδα διαχειρίζεται πάνω από 120 διαμερίσματα, ακίνητα όπου στεγάζονται τέσσερα θέατρα στο κέντρο της Αθήνας με μερίδιο και επί των εισπράξεων, ενώ εισπράττει τον οβολό των πιστών από 12 ναούς που διαθέτει μόνο στην Αθήνα.
• Η Μονή Σινά έχει «μετόχια» στην Τουρκία, το Λίβανο, την Κύπρο. Στην Ελλάδα τα εννέα μετόχια της βρίσκονται σε Αθήνα, Κρήτη, Γιάννενα και Θεσσαλονίκη.

(βλέπε επίσης >>>)