Έλληνας φιλόσοφος, γεννήθηκε περί το 50 μ.Χ. στην Ιεράπολη της Φρυγίας και πέθανε περί το 125, ίσως και αργότερα, στη Νικόπολη της Ηπείρου. Κατέληξε στη Ρώμη ως σκλάβος, άγνωστο κάτω από ποιες συνθήκες, και σπούδασε κοντά σε στωικούς δασκάλους, μέχρι που άρχισε και ο ίδιος να διδάσκει. Διώχθηκε μαζί με άλλους φιλοσόφους από τη Ρώμη και μετακόμισε στη Νικόπολη, όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή. Δεν έγραψε ο ίδιος κάποια έργα και έγινε γνωστός από τις συγγραφές του μαθητή του Αρριανού, ο οποίος συνέγραψε το έργο «Διατριβές», οκτώ βιβλία, και η επιτομή τους σε ένα «Εγχειρίδιο».
Σημαντική στον Επίκτητο είναι η έννοια της προαιρέσεως, δηλαδή της ελευθερίας εκλογής. Η «προαίρεσις», λέει ο Αύγ. Μπαγιόνας κατά μία παρουσίαση του ομότ. καθηγητή Νομικής Κ. Μπέη, ταυτίζεται με την ουσία του ανθρώπου, και τον καθιστά «αυτεξούσιον», τον κάνει δηλαδή να εξαρτάται αποκλειστικώς από τον εαυτό του. Η ουσία του ανθρώπου ταυτίζεται με τις γνώμες του, ιδίως αυτές που αναφέρονται σε ό,τι εξαρτάται απ' αυτόν (τα εφ' ημίν). Αφού η «προαίρεσις» ταυτίζεται με την ελευθερία εκλογής, ο άνθρωπος θα έπρεπε να είχε τη δυνατότητα να διαλέξει ανάμεσα στα «εφ' ημίν» και στα «ούκ εφ' ημίν». Όμως, σε πολλά χωρία των Διατριβών τα «ούκ εφ' ημίν» ταυτίζονται με τα «απροαίρετα». Η σύγχυση με τα «εφ' ημίν» είναι χαρακτηριστικό των «μαινομένων», που στερούνται προαιρέσεως.
Η προαίρεσις ίσως να μην εντοπίζεται στην απεριόριστη ελευθερία εκλογής αλλά στη φωτισμένη βούληση, που εκλέγει το ορθό, δηλαδή το σύμφωνο με την τάξη του κόσμου. Κατά τη γνώμη του Μπαγιόνα, αυτή η ερμηνευτική προσέγγιση επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η προαίρεσις προϋποθέτει τον «λόγον», δηλαδή το λογικό, με το οποίο ο σοφός γνωρίζει την «θείαν διοίκησιν», την τάξη του κόσμου, και ζει και πράττει σύμφωνα μ' αυτήν.
Κατά τον Μπαγιόνα, από τα «ούκ εφ' ημίν» το σημαντικότερο ίσως είναι ο θάνατος, κάτι που φέρεται ως αναγκαίο, προκειμένου να διατηρηθεί η τάξη του κόσμου, ιδίως αν συνδέεται με την «εκπύρωσιν» και την αναγέννησή του. Η τάξη του κόσμου απαιτεί ορισμένα όντα να παραμερίζονται, αφού έχουν επιτελέσει τον προορισμό τους, προκειμένου να δώσουν τη θέση τους σ' αυτά που γεννιούνται και σ' αυτά που πρόκειται να γεννηθούν.
Μ' αυτήν την κοσμική ερμηνεία του θανάτου, πιθανώς δανεισμένη από την αρχαία Στοά, συνδέεται ίσως η άποψη που συχνά εκφράζεται στα κείμενα του Επίκτητου, ότι δηλαδή ο θάνατος μοιάζει με μια ανοικτή θύρα. Ο άνθρωπος μπορεί να αποχωρήσει απ' τη ζωή, όπως απο ένα πληκτικό συμπόσιο, εφ' όσον δέν μπορεί ν' ασκήσει την προαίρεσίν του. Η αυτοκτονία είναι λοιπόν εγγύηση ελευθερίας.
Ενδιαφέρον είναι ότι, ενώ έζησε ο Επίκτητος, όπως ο Πλούταρχος, σε μια εποχή ανακατατάξεων και, υποτίθεται, δραστικής ανάπτυξης του χριστιανισμού, δεν αναφέρεται σ' αυτή τη φιλοσοφία ή θρησκεία (με εξαίρεση μια φράση (IV 7, 6)), παρότι επεξεργάζεται συναφείς ηθικολογίες με εκείνες που λέγεται ότι μελετούσαν και διατύπωναν δημόσια οι χριστιανοί. Βέβαια, σύμφωνα με αναλύσεις σύγχρονων φιλοσόφων, κατά τον Επίκτητο δεν υπάρχει προσωπική αθανασία και κατά τούτο διαφοροποιείται ουσιαστικά από τις μονοθεϊστικές θρησκείες.
Πολλοί και διάφοροι εκκλησιαστικοί «πατέρες» έχουν δανειστεί ιδέες και συμπεράσματα από τον Επίκτητο. Πρώτος και καλύτερος ο γνωστός Κλήμης Αλεξανδρείας (περίπου 150-215 μ.Χ.), ο οποίος δεν αναφέρεται στην πηγή των αντιγραφών του, στη συνέχεια καυτηριάζει όμως εκ του ασφαλούς: «Έλληνες κλέπται πάσης γραφής!» (Στρωματείς 1,5). Οι Έλληνες είχαν κλέψει λοιπόν αυτά που ο ίδιος υπέκλεπτε και δεν μαρτυρούσε! Οι μελετητές έχουν εντοπίσει στο έργο του Κλήμη «Παιδαγωγός» αυτούσιες ιδέες του Επίκτητου, καθώς επίσης τους συλλογισμούς του Έλληνα φιλοσόφου για «πράγματα και ιδιότητες που ελέγχει κάθε άνθρωπος και αυτά που βρίσκονται στην εξουσία άλλων».
Επίσης αντιγράφει ο Κλήμης ολόιδιες τις προτροπές του Επίκτητου να μην φοβούνται οι άνθρωποι το θάνατο, την ασθένεια και τη φτώχεια, ενώ παραθέτει ο χριστιανός «πατέρας» ως δικές του τις σκέψεις του Επίκτητου για την εγκατοίκηση του θεού σε κάθε άνθρωπο.
Ο έτερος αλεξανδρινός «πατέρας» Ωριγένης αναφέρεται στο έργο του «Κατά Κέλσου» στον Επίκτητο ως «χριστιανικό συγγραφέα», χωρίς να παίρνει θέση για τις φιλοσοφικές απόψεις του. Με αυτό το σύγγραμμα προσπαθούσε ο Ωριγένης να απαντήσει στο φιλόσοφο Κέλσο που είχε γράψει το έργο «Αληθής Λόγος» ότι ο διαμορφούμενος χριστιανισμός αποτελεί μία ακόμα ανατολίτικη δεισιδαιμονία και συγκρητισμό από άλλες θρησκείες της εποχής! Τόσο τα έργα του Κέλσου, όσο κι εκείνα του φιλοσόφου Πορφύριου, έπρεπε να καούν με αυτοκρατορικές διαταγές και με αποφάσεις οικουμενικών συνόδων! Τέτοια φιλομάθεια οι χριστιανοί!
Ακόμα, πρόσωπα από την ελληνική φιλοσοφία έχουν αντικατασταθεί με χαρακτηρισμούς, όπως «ανόητοι» και έχουν διαγραφεί φράσεις και παράγραφοι που αναφέρονται σε σεξουαλικά θέματα. Σε κάποια σημεία που κάνει αναφορές ο Επίκτητος (Αρριανός) στον επίσης στωικό φιλόσοφο Χρύσιππο, η «επεξεργασία» παραθέτει δήθεν όμοια κείμενα του χριστιανικού ευαγγελίου!!! Στην κατάληξη καθυβρίζονται οι Έλληνες ως παραστρατημένοι, κλέπτες και άσοφοι! Στην εικόνα που δημοσιεύεται, φαίνεται μια νεότερη λατινική «επεξεργασία» του εγχειριδίου που δημοσιεύτηκε το έτος 1554 στη Βασιλεία της Ελβετίας.
Τα γραπτά του Επίκτητου αξιοποιήθηκαν πολλαπλώς και έδωσαν ιδέες για προώθηση της φιλοσοφίας στη μία ή την άλλη κατεύθυνση, αναφέρουμε εδώ μόνο τους Πασκάλ, Γκαίτε, Νίτσε, Χάνα Άρεντ. Μάλιστα στις αρχές του 18ου αιώνα κυκλοφόρησε μία ακόμα «επεξεργασία» του εγχειριδίου με τις ιδέες του Επίκτητου, στην οποία γράφει εισαγωγικά ο συγγραφέας, μάλλον για να προλάβει θρησκόληπτες αντιδράσεις, ότι «δεν είναι αμαρτία να αξιοποιεί ένας χριστιανός τα γραπτά ενός ειδωλολάτρη» - κάτι που έκαναν διαχρονικά πάμπολλοί «πατέρες» και θεολόγοι.
Μέσα σ’ αυτό το φιλο-επικτητικό κλίμα παρουσιάστηκαν το 15ο και 16ο αιώνα διάφορες αστείες χριστιανικές ιστορίες ενός Γεννάδιου, σύμφωνα με τις οποίες ο Επίκτητος ήταν κρυπτοχριστιανός, ήταν έτοιμος δε να δηλώσει την πίστη του στο Χριστό και όλα αυτά που θα ήθελαν οι «πτωχοί τω πνεύματι» χριστιανοί, αλλά δεν το έκανε, είτε επειδή φοβήθηκε, είτε επειδή δεν πρόλαβε… Επειδή όμως οι απόψεις του Επίκτητου (και των στωικών γενικότερα) ήταν συγγενείς με αυτές των χριστιανών (οι οποίοι τις είχαν αντιγράψει από τους στωικούς), έβγαινε το συμπέρασμα από τους χαλκευτές μυθευμάτων ότι ο Επίκτητος δίδασκε το χριστιανισμό αλλά με πολυθεϊστικό μανδύα, για να μην τρομάξει τους ακροατές του… Ίσως να λυπούνταν κιόλας που ο καημένος Επίκτητος δεν είχε τα ρωμαϊκά όπλα στη διάθεσή του για να επιβάλει τις απόψεις του ως «αληθινές» και «θεόπνευστες»!
Αυτές οι ιδεοληψίες περί κρυπτοχριστιανισμού διαφόρων Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων κυκλοφορούν ακόμα σε συγγράμματα μοναχών και κληρικών, ως απόκρυφα που δεν ξέρει ο καθένας, αλλά μόνο οι μυημένοι. Κάτι σαν χριστιανική Μασονία! Ανάλογες ιστορίες διηγούνται για τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα κ.ά. έχουν διακοσμήσει δε κάποιους ναούς με αγιογραφίες Ελλήνων φιλοσόφων...
Στις αρχές του 19ου αιώνα αποφάνθηκαν θεολόγοι ότι οι αναφορές του Επίκτητου που μοιάζουν για χριστιανικές, μάλλον οφείλονται στην αντίθεση του φιλοσόφου με την «αληθινή θρησκεία», την οποία όμως ο ίδιος τυχαία αναφέρει και μάλλον την αγνοούσε. Το 1911 δημοσίευσε ο θεολόγος Adolf Bonhöffer μια μονογραφία με τίτλο «Ο Επίκτητος και η Καινή Διαθήκη», στο οποίο αναφέρει ότι οι ομοιότητες μεταξύ των γραπτών του Επίκτητου (Αρριανού) και των ευαγγελίων οφείλονται στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής και τις συνήθεις ηθικολογίες προφητών και φιλοσόφων και δεν προδίδουν σχέση εξάρτησης και αμοιβαίας αναγνώρισης Για τα έργα πρώιμων και μεταγενέστερων «πατέρων» δεν λέει, βέβαια, τίποτα ο Bonhöffer, γιατί θα έπρεπε να τους χαρακτηρίσει αυτό που είναι στην πραγματικότητα, «κλέπτες πάσης γραφής»!
http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2011/09/e_09.html
