Ο Παυσανίας ο περιηγητής γεννήθηκε μεταξύ 110 και 115 μ.Χ. στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Λόγω της ευκατάστατης οικογένειάς του, μπόρεσε να ταξιδέψει ήδη από νεαρής ηλικίας σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Μέσης Ανατολής μέχρι της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου. Πρέπει να πέθανε λίγο μετά το 180 μ.Χ. σε άγνωστο τόπο.
Οι περιγραφές στα έργα του "Ελλάδος Περιηγήσεις" για τις τοποθεσίες και τα μνημεία που περιγράφει, πολλά από τα οποία ήταν ήδη τότε αρχαιολογικά (π.χ. Τροία), δίνουν τόσο τις δικές του εντυπώσεις, όσο και πληροφορίες για περιγραφές παλαιότερων περιηγητών, των οποίων οι απόψεις έτσι διασώθηκαν μέσω του Παυσανία.
Ο Παυσανίας περιγράφει στα έργα του τα τοπία με μεγάλη ακρίβεια, όπως τη σύσταση των εδαφών και τη βλάστηση, αλλά και τις ακριβείς διαδρομές που ακολούθησε για να τα επισκεφτεί. Επίσης περιγράφει κτίσματα κάθε είδους, ναούς και τείχη, αγάλματα και άλλα έργα τέχνης, αλλά και τις λατρείες και τις ιεροτελεστίες που καλλιεργούνταν σε όσες πόλεις επισκέφτηκε.
Πολλές τοποθεσίες στο μικρασιατικό και ελλαδικό χώρο ταυτίστηκαν με ιστορικά μέρη που περιγράφει ο Όμηρος, χωρίς να είναι βέβαιο ότι ανταποκρίνεται αυτό στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, δεν είναι βέβαιο ότι ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών ταυτίζεται με το μυκηναϊκό κέντρο εξουσίας που περιγράφει ο Όμηρος, το οποίο πρέπει να ήταν παραθαλάσσιο. Ήδη κατά την κλασική ελληνική και κατά την ελληνιστική εποχή, μια χιλιετία και περισσότερο από την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού, οι τότε ερευνητές και περιηγητές δεν ήταν σε θέση να εντοπίσουν πόλεις και επαρχίες που ανέφερε ο Όμηρος και οι οποίες θεωρούνταν ήδη τότε "αρχαίες". Σε διάφορες περιοχές και σε ερειπωμένες πόλεις δίνονταν λοιπόν ομηρικές ονομασίες, με εικασίες που δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται πάντα από τα ευρήματα και από τις εκτιμήσεις των σημερινών αρχαιολόγων.
Αυτό που κάνει εντύπωση είναι ότι ο Παυσανίας, παρότι βρέθηκε ο ίδιος στην Παλαιστίνη και στην Ιερουσαλήμ, και γνώριζε πολύ καλά τη Μικρά Ασία και αρκετά καλά την Ελλάδα, δεν κάνει καμιά κουβέντα για χριστιανούς και για δήθεν μαζική προσχώρηση ανθρώπων στη νέα θρησκεία. Όπως φαίνεται στο χάρτη της εικόνας που διακινείται στα σχολικά βιβλία και σε χριστιανικά έντυπα, όλη σχεδόν η Μικρά Ασία και μεγάλο μέρος της Παλαιστίνης και της Ελλάδας ήταν εκχριστιανισμένα, άρα όλο και κάποιες πληροφορίες θα είχε ο Παυσανίας για την «αληθινή θρησκεία», για την οποία όμως δεν αναφέρει ο ίδιος τίποτα. Αντίθετα περιγράφει θρησκευτικές τελετές και έθιμα σε διάφορες πόλεις που εξαφανίστηκαν σταδιακά, μετά την επιβολή του χριστιανισμού από το ρωμαϊκό στρατό!
Συμπέρασμα είναι ότι οι χριστιανοί πρέπει να παρέμειναν ασήμαντη μειοψηφία που δεν γινόταν αντιληπτή σε ένα οξυδερκή περιηγητή και η οποία διαμορφώθηκε σε μαζικό κίνημα με την κρατικοποίηση του χριστιανισμού τον 4ο αιώνα και την προσχώρηση σ' αυτόν αρχικά των υπαλλήλων και των στρατιωτών (και των ευρύτερων οικογενειών τους) που ήθελαν να σταδιοδρομήσουν στον κρατικό μηχανισμό. Επειδή δε οι αγρότες (pagani) αδιαφορούσαν γι' αυτές τις επιλογές των ανθρώπων των πόλεων, χαρακτηρίστηκαν οι θρησκευτικές προτιμήσεις τους παγανιστικές...
