Perjalanan 25

Handeuleum, Τετάρτη 1.8.1990

Η προηγούμενη νύχτα, νομίζω ήταν η μακρύτερη νύχτα της ζωής μου. Λίγο αργότερα αφ' ότου πέσαμε, ο Γιάννης βρισκόταν ήδη σε βαθύ ύπνο. Ετσι δεν αντιλήφθηκε τίποτα από αυτά που συνέβησαν. Μόλις ησύχασε ο καταυλισμός, άρχισαν να γίνονται γύρω μου αληθινές μάχες με ποντίκια. Θα πρέπει να ήταν πολύ μεγάλα, γιατί ένοιωθα τους κραδασμούς του πατώματος από το ποδοβολητό τους. Θα πρέπει να κυκλοφορούσαν και από αυτές τις μεγάλες σαύρες κάτω από το υπερυψωμένο δάπεδο ή και γω δεν ξέρω τι άλλου είδους ζωύφια. Πού κρυβόντουσαν όλα αυτά την ημέρα ; Ηταν ένα σωστό πανηγύρι. Ένας πόντικας -θα πρέπει να ήταν μεγάλος σαν καλοθρεμμένος γάτος- στο μανιασμένο δρόμο του πέρασε από κάποιο διάκενο του "οχυρού" και έπεσε επάνω μου με ορμή. Νομίζω ότι αισθάνομαι ακόμη το βαρύγδουπο σκούντημα στον αριστερό μηρό μου. Κατόπιν, μη βρίσκοντας διέξοδο για να ξεφύγη από τον κλειό του "οχυρού", πανικοβλήθηκε και άρχισε να πηδάη σαν τρελός από εδώ και από εκεί, ώσπου βρήκε πέρασμα και έφυγε. Εγώ είχα κοκκαλώσει ! Κάποια στιγμή όμως, έμεινα τελείως αδιάφορος σ'όλα αυτά και νομίζω πως μπόρεσα και κοιμήθηκα κι'όλας. Ηταν γιατί συνειδητοποίησα, ότι οι άνθρωποι εδώ, θα πρέπει να ζουν με αυτή την κατάσταση και να συμβιούν ειρηνικά. Γιατί να μην μπορούσα και εγώ να το κάνω; Αν το είχα σκεφθή νωρίτερα, θα είχα μια πολύ ηρεμώτερη νύχτα περάσει... Σήμερα το πρωί ξύπνησα πολύ γαλήνια με τις πρώτες ακτίνες του Ηλίου. Όλος αυτός ο κόσμος της νύχτας είχε χαθή, λες και ήταν όνειρο. Φαγοπότια, φονικές μάχες, ερωτικά όργια, όλα εκτυλίχθηκαν και αυτή τη νύχτα σαν σε πολυπαιγμένο θεατρικό έργο. Σε μια γωνιά η κωμωδία, σε άλλη το δράμα. Όταν ήρθε η ροδαυγή, δεν υπήρξε απολογισμός. Στο βασίλειο των ζώων δεν υπάρχει προσκλητήριο νεκρών μετά τη μάχη...  Οταν διηγήθηκα στο Γιάννη τη νυχτερινή ιστορία, αισθάνθηκε άσχημα, που αυτός κοιμήθηκε πιο άνετα και επέμενε, για λόγους δικαιοσύνης να πάρω την επομένη νύχτα εγώ το κρεββάτι. Αυτό, το αρνήθηκα αποφασιστικά, γιατί είχα ξεπεράσει το πρόβλημα και δεν υπήρχε λόγος να υποστή και αυτός την ίδια δοκιμασία. Εθαύμασα πάντως το θάρρος του, γιατί εγώ τουλάχιστον δεν ήξερα τι με περίμενε, όταν του προσέφερα το κρεββάτι... Το πρωινό φαΐ θυμίζει πάλι σπαρτιάτικη κουζίνα. Ο Mumu, μας σερβίρει ξανά βραστό ρύζι, βραστό αποξηραμένο ψάρι και χοντροκομμένο καφέ. Μετά το φαΐ, μια ανεξήγητη αναμονή. Μοιάζει, σαν κάτι να περιμένουμε χωρίς ορατό λόγο. Ύστερα, ξαφνικά, σαν να ήρθε κάποιο σύνθημα από κάπου, ξεκινάμε για πορεία στη ζούγκλα. Φαίνεται, ότι η ομάδα και το πρόγραμμα έχουν προκαθορισθή. Εκτός από τον Mumu, θα έρθη μαζί μας ένας μικροσκοπικός Ινδονήσιος γύρω στα σαράντα, τοπικός οδηγός του Handeuleum και οι τρεις Ισπανοί φοιτητές, που εξακολουθούν να μην έχουν κουβέντα μαζί μας. Η ώρα είναι 8 π.μ. και όμως η κουφόβραση σου δυσκολεύει την αναπνοή. Η θερμοκρασία, περίπου 28 βαθμοί Κελσίου, δεν έχει αλλάξει όλο το εικοσιτετράωρο. Μπαίνουμε και οι επτά σε μια πετρελαιοκίνητη βάρκα και βάζουμε πλώρη για την απέναντι κατάφυτη ακτή. Οσο πλησιάζουμε, αρχίζουν να ξεχωρίζουν τα κολοσσιαία δέντρα των πυκνά δασωμένων λόφων. Οσο πλησιάζουμε, ανεβαίνουν οι σφυγμοί και ένα ανάμεικτο συναίσθημα φόβου, αγωνίας, πυρετού για εξερεύνηση και μάζωμα εντυπώσεων με πλημμυρίζει. Είναι η πρώτη φορά που θα εκτεθούμε στην ελεύθερη ζούγκλα, όπου όλα έχουν αφεθή στους πανάρχαιους και ανελέητους εξελικτικούς νόμους της. Σε μια εποχή, όπου η παρουσία του ανθρώπου κυριαρχεί παντού, είναι απερίγραπτο το συναίσθημα που σε καταλαμβάνει όταν βρίσκεσαι αντιμέτωπος με το παρθένο. Πλησιάζοντας, σιγομουρμουρίζω ένα στοίχο, από ένα ποίημα που είχα γράψει σε ανύποπτο χρόνο γι'αυτήν: ...κάτω απ' τα φανταχτερά τα φύλλα που απλώνουν, ο Ερωτας κι' ο Χάρος ανταμώνουν... Πόσο ταιριαστό το βρίσκω τώρα, που είμαι κοντά της! Εδώ, είναι τόσο έντονος ο αγώνας για επιβίωση όσο σε καμία άλλη γωνιά του πολιτισμένου κόσμου. Η ζούγκλα είναι ένα ολόκληρο οικολογικό σύστημα. Τη ραχοκοκκαλιά της αποτελούν τα γιγάντια, αιωνόβια, αειθαλή δέντρα. Τα πιο ψηλά από αυτά υπερβαίνουν τα εξήντα μέτρα σε ύψος και ο κορμός τους, κοντά στο έδαφος, μετράει πάνω από πέντε μέτρα διάμετρο. Αυτοί οι γίγαντες, εμφανίζονται σε αραιά διαστήματα και στέκονται πάνω από τα υπόλοιπα, σαν εποπτικοί πύργοι του παρθένου δάσους. Η πλειοψηφία των δέντρων όμως, βρίσκεται δέκα έως δεκαπέντε μέτρα χαμηλότερα. Οι πάντα πράσινες φυλλωσιές τους σχηματίζουν, με ελάχιστα διάκενα, μια συμπαγή στοιβάδα γύρω στα τριάντα μέτρα πάχος, η οποία βρίσκεται σε ύψος δεκαπέντε μέτρων πάνω από το έδαφος και εκτείνεται για εκατοντάδες χιλιόμετρα. Στην αγγλική βιβλιογραφία η στοιβάδα αυτή είναι γνωστή με τον όρο "canopy". Στο πράσινο αυτό "στρώμα", ζει ένας ολόκληρος κόσμος από ζωντανά πλάσματα, που δεν εμφανίζονται σχεδόν ποτέ. Τα δέντρα που φτιάχνουν τη στοιβάδα, είναι οι δυνάστες αλλά και οι τροφοδότες των άλλων ειδών, που ζουν μαζί τους. Αυτά, σχεδόν μονοπωλούν τις θρεπτικές ουσίες του εδάφους και το φώς του ουρανού. Επάνω τους, ζουν αμέτρητα ζωϊκά και φυτικά είδη. Κάτω απο τα πυκνά φυλλώματα τους και στο έδαφος, έχουν αναπτυχθή οι πιο απίθανες τεχνικές επιβιώσεως. Το κάθε είδος πρέπει να λύση το πρόβλημα του με το δικό του τρόπο και αν δεν μπορέση, πεθαίνει. Η ζούγκλα φαίνεται να μην συμπεριφέρεται στα είδη, σαν να είναι παιδιά της. Περισσότερο μοιάζει με αυστηρό δάσκαλο, που τα υποβάλει καθημερινώς σε εξοντωτικές εξετάσεις. — Ας βρουν τον τρόπο να αντεπεξέλθουν, φαίνεται να λέη. Τα φυτικά είδη, για να εκμεταλλευτούν το ελάχιστο φως, που φθάνει σ' αυτά, καταφεύγουν στα πλέον θαυμαστά τεχνάσματα. Οι λιάνες και τα άλλα αναρριχητικά φυτά, λύνουν το πρόβλημα σκαλώνοντας επάνω στους γίγαντες και φθάνοντας στην κορυφή τους. Έτσι σπάζοντας τα δεσμά του σκότους, χαίρονται το ελεύθερο ζωογόνο φως. Εκεί, απλώνονται από κλαρί σε κλαρί και πολλές φορές από δένδρο σε δένδρο, σχηματίζοντας ένα απέραντο πράσινο δίχτυ, ριγμένο πάνω στο δάσος. Με τον τρόπο αυτό στερούν και το ελάχιστο φως, που θα έφθανε έως τα φυτά, που ζουν στα κατώτερα στρώματα. Ποιoς νοιάζεται όμως για τον μικρότερο εδώ στη ζούγκλα ; Οι μικρότεροι στερούμενοι σε μέγεθος και δύναμη, πρέπει να αναπτύξουν την εφευρετικότητα για να επιβιώσουν. Εφ' όσον οι λιάνες αναγκάζονται να επεκταθούν έως και εκατόν εβδομήντα μέτρα, από το σημείο που φύτρωσαν, για να φθάσουν στο φως, άλλα είδη ανέρχονται στα ύψη χωρίς να αναρριχηθούν. Πως; Απλώς αναπτύσσουν σπόρους, οι οποίοι είναι λεπτοί σαν σκόνη. Μόλις ωριμάσουν, ανοίγει η προστατευτική κάψα και ελευθερώνονται στον αέρα. Ο ελαφρός άνεμος τους συμπαρασύρει στα ύψη. Εκεί, σε κάποιο ευνοϊκό σημείο ενός μεγάλου δένδρου, όπου μαζεμμένα ξερά φύλλα, νεκρά βρύα, περιττώματα πουλιών και ζώων έχουν δημιουργήσει ένα κατάλληλο περιβάλλον, φυτρώνει το σπορίδιο και γίνεται ένα καινούργιο φυτό. Την τακτική αυτή ακολουθούν τα επίφυτα. Οι τροπικές ορχιδέες π.χ., για να επιτύχουν τόσο μικρό σπόρο, καταργούν τελείως τις κοτυληδόνες (θρεπτικό υλικό για τα πρώτα στάδια της ζωής του φυτού-εμβρύου). Έτσι στέλνουν το έμβρυο μόνο του να αντιμετωπίση τον κόσμο. Τον καιρό της καρποφορίας, από κάθε άνθος ορχιδέας, σκορπάνε στην ατμόσφαιρα εκατοντάδες χιλιάδες έως μερικά εκατομμύρια έμβρυα (π.χ. Cattleya 5.000.000), τα οποία με τον άνεμο μεταφέρονται σε μεγάλη περιοχή και ύψος και ψάχνουν για "θετούς γονείς". Για να μπορέση να επιβιώση ένα τέτοιο έμβρυο, πρέπει να συναντήση εξαιρετικά ειδικές συνθήκες περιβάλλοντος. " Θετοί γονείς" του, μπορούν να γίνουν μόνο ένα γένος μυκήτων, που παράγουν τα κατάλληλα θρεπτικά συστατικά, που θα του έδιναν οι κοτυληδόνες. Έτσι όταν υπάρξη μια τέτοια συνάντηση επάνω σ'ένα ψηλό δένδρο, δημιουργείται μία νέα ορχιδέα. Αυτή με τη σειρά της, αφήνει μετά τους μύκητες να αναπτυχθούν στο σώμα της, για να συνεχισθή η αλυσίδα της ζωής, όπως ανακάλυψε ο Γάλλος βοτανολόγος Noel Bernard το 1904. Αυτή όμως η "συμβίωση" δεν είναι η μοναδική. Στη ζούγκλα υπάρχουν οι πιο αλλοπρόσαλλες συμμαχίες και οι πιο ακραίες έχθρες. Δεν θα έφθαναν τόμοι ολόκληροι, για να περιγραφούν αυτές οι θαυμαστές σχέσεις. Πολλές φορές οι όροι αντιστρέφονται και ο μικρός γίνεται δυνάστης. Ετσι πολλά φυτικά είδη, μή μπορώντας να λύσουν το προβλημά τους αλλοιώς, μετατρέπονται σε παράσιτα. Τα δέντρα στα μέρη αυτά, είναι πράγματι καταφορτωμένα από κάθε λογής παράσιτα, όπως οι μύκητες, οι λειχήνες και τα βρύα ή ημιπαράσιτα, όπως διάφορα επίφυτα σαν τις φτέρες, τις ορχιδέες και τις βρομέλιες. Οταν βρίσκεται κανείς σε ένα τέτοιο δάσος, αμφιβάλλει αν για μερικές εκατοντάδες χρόνια, δίνεται η ευκαιρία σε ένα καινούργιο φυτό να αναπτυχθή και να γίνη δένδρο. Φαίνεται όμως, ότι η ζούγκλα δεν είναι καθόλου στάσιμη. Το παιχνίδι της ζωής και του θανάτου φέρνει συνεχείς αλλαγές. Κάποτε τα παράσιτα κατορθώνουν και σκοτώνουν ένα μεγάλο δένδρο. Μύκητες, άλλοι μικροοργανισμοί, ξυλοφάγα έντομα και τα σκουλήκια αναλαμβάνουν να το κονιορτοποιήσουν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Το δέντρο καταρρέει, μαζί με ό,τι "φιλοξενεί" επάνω του και δημιουργείται ένα κενό στη συνοχή του δάσους. Τώρα αρχίζει ο μεγάλος αγώνας, ποιός θα καρπωθή αυτό το κενό. Ενας θα είναι ο ικανός και τη μάχη πρέπει να την δώση και να την κερδίση μόνος του. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που η ιστορία αρχίζει αλλοιώς. Ενας μικροσκοπικός σπόρος σαν το κεφάλι καρφίτσας, πέφτει στη μασχάλη ενός κλαριού, ενός από τους γίγαντες του δάσους. Εκεί μερικά σαπισμένα βρύα και νεκρά φύλλα, αποτελούν ένα εύφορο υπόβαθρο για να βλαστήση. Αν ο σπόρος αυτός τυχαίνη να ανήκη στη συκιά των τροπικών (strangling fig tree), το δένδρο το οποίο τον δέχθηκε, είναι καταδικασμένο σε ένα αργό αλλά βέβαιο θάνατο. Το "τρομερό παιδί" αυξάνεται γρήγορα, απομυζώντας τις πρώτες τροφές του από τον "ξενοδόχο" του. Κατόπιν αμολάει ρίζες, οι οποίες κατεβαίνουν κατά μήκος του κορμού, που το "φιλοξενεί" και βυθίζονται στο γύρω έδαφος. Οι ρίζες αυτές γίνονται όλο και περισσότερες, καλύπτοντας σχεδόν όλο τον κορμό και αποκτούν διαστάσεις. Με τον τρόπο αυτό, απορροφούν όλα τα θρεπτικά συστατικά και την υγρασία από το έδαφος και το αρχικό δέντρο πεθαίνει. Απροστάτευτος πλέον ο ξύλινος σκελετός γίνεται βορά των μικροοργανισμών και εξαφανίζεται. Αυτό που παραμένει, είναι μία πελώρια σωληνωτή κατασκευή από πελώριες ρίζες, που ανήκει σε μια νεόφυτη συκιά. Ενα μεγάλο δέντρο έφυγε, ένα μεγάλο δέντρο ήρθε. Εδώ δεν υπήρξαν μνηστήρες για τη διεκδίκηση του "θρόνου". Και ο Ερωτας; Δεν παίρνει και αυτός μέρος στο αιώνιο αυτό θεατρικό έργο ; Πουθενά αλλού ο Ερωτας και ο Χάρος δεν είναι πιο σφιχταγγαλιασμένοι, σε μια αδιάκοπη συνεργασία για τη δημιουργία και την ισορροπία των ειδών. Πράγματι, το τροπικό δάσος υπήρξε, στο ατελεύτητο πέρασμα των χιλιετηρίδων, το λίκνο δημιουργίας αμέτρητων ειδών ζωής, που προέκυψαν από την πάλη δύο αντικρουομένων δυνάμεων. Απ'τη μιά πλευρά, της φύσεως που θέτει όρους διαβιώσεως σε ακραίες συνθήκες και της ενστικτώδους αγωνίας, από την άλλη, με την οποία γεννιώνται όλα τα είδη για την επικράτησή τους. Αυτή η αγωνία οδηγεί ή σε αγώνα ζωής και θανάτου για την εξάλειψη των ανταγωνιστών (περίπτωση της τροπικής συκιάς) ή στην απόλυτο εξειδίκευση για αποφυγή των ανταγωνιστών (υπάρχουν είδη, που εξειδικεύονται να ζουν σε περιβάλλον δύσκολο, βλαβερό ή και θανατηφόρο για άλλα). Ετσι εξηγείται η αφθονία ειδών, που υπάρχει στις ζούγκλες των τροπικών. Σε τέσσερα τετραγωνικά μίλια τροπικού δάσους, εκτιμάται ότι υπάρχουν πάνω από 1500 είδη ανθοφόρων φυτών, 750 είδη δένδρων, 400 είδη πουλιών, 150 είδη πεταλούδων, 100 είδη ερπετών, 60 είδη αμφιβίων και αμέτρητα είδη εντόμων. Για σύγκριση, σ' ολόκληρη την Ελλάδα όλη η χλωρίδα απαριθμεί 6000 είδη.