της θρησκευτικής Δεξιάς στις ΗΠΑ»
Συνέντευξη με τον Daniel Dennett
Ο Ντάνιελ Ντένετ, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ταφτς, συγγραφέας του μπεστ σέλερ βιβλίου «Καταρρίπτοντας τη θρησκεία» (εκδ. Βάνιας) και ένας από τους διασημότερους «νέους άθεους» της εποχής μας, εξηγεί στην «Ε» γιατί πιστεύει στον άνθρωπο και όχι στον Θεό.
Γιατί είστε άθεος; Αν όχι η θρησκεία, τότε τι;«Εκπλήσσομαι από το ότι πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να θεωρούν ότι κάποιος χρειάζεται τη θρησκεία για να βρει νόημα (και ηθική) στη ζωή του. Ζούμε σ' αυτόν τον υπέροχο πλανήτη, προικισμένοι με το δώρο της κληρονομιάς εκατομμυρίων ανθρώπων που έζησαν πριν από εμάς και είμαστε περικυκλωμένοι από πολλά προκλητικά προβλήματα που περιμένουν τη λύση τους.
Είμαι ευγνώμων προς όλους όσοι δημιούργησαν όλα αυτά τα καλά πράγματα που καθημερινά συναντώ και προσπαθώ να τους το "ανταποδώσω", προσθέτοντας σε αυτή τη "σούμα" ό,τι είναι δυνατόν να αποτελέσει καλύτερο δώρο για τις μελλοντικές γενιές. Τι θα μπορούσε να δίνει περισσότερο νόημα στη ζωή μου από αυτό; Δεν χρειάζομαι κάποιον φαντασιακό ενδιάμεσο για την απόδοση της ευγνωμοσύνης μου και ασφαλώς δεν χρειάζομαι "έναν μπάτσο στον ουρανό" που να με αποτρέπει από το να κάνω κακά πράγματα».
Πώς περνάτε τις γιορτές, τα Χριστούγεννα; Τηλεφωνείτε για ευχές στους φίλους σας που γιορτάζουν; Εχετε διαφωνίες με όσους από αυτούς δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό;
«Η οικογένειά μου κι εγώ αγαπούμε τη μυσταγωγία των γιορτών, τη μουσική, τους εορτασμούς των Χριστουγέννων. Για πάνω από 25 χρόνια διοργανώνουμε ένα ντίνερ-πάρτι, το οποίο αποτελεί το επίκεντρο της εποχής των Χριστουγέννων. Παίζουμε θρησκευτικά τραγούδια στο αρμόνιο, μάλιστα έχω κάνει και μια επιλογή από τα καλύτερα που έχουμε τραγουδήσει όλα αυτά τα χρόνια! Ασφαλώς και έχω θρησκευόμενους φίλους. Δεν αντιδικώ μαζί τους (γιατί άραγε θα έπρεπε να το κάνω;), από τη στιγμή που δεν χρησιμοποιούν τις θρησκευτικές τους θέσεις (οι οποίες, αν έχω δίκιο, δεν είναι στην πραγματικότητα πεποιθήσεις) για να δικαιολογήσουν τις ηθικές ή πολιτικές απόψεις τους. Τους στέλνω ευχετήριες κάρτες και τους συγχωρώ εάν, χωρίς την έγκρισή μου, προσεύχονται για μένα!».
Πώς αντιμετωπίζετε την αγωνία του θανάτου;
«Προσπαθώντας να κάνω ό,τι περισσότερο και καλύτερο μπορώ κάθε μέρα της ζωής μου. Παραδέχομαι ότι η βολική ψευδαίσθηση της "μετάβασης στον Ουρανό" είναι ένα ακαταμάχητο ψεματάκι για να το λες στα μικρά παιδιά, όταν π.χ. κάποιος που αγαπούν πεθαίνει, αλλά όλοι μας, αργά ή γρήγορα, πρέπει να ωριμάσουμε στη ζωή μας».
Γιατί τόσος θόρυβος τα τελευταία τρία χρόνια με τους «άθεους συγγραφείς» και τα βιβλία τους; Υπήρξε κάτι συγκεκριμένο που δημιούργησε αυτό το φαινόμενο;
«Νομίζω ότι η αυξανόμενη αλαζονεία της θρησκευτικής Δεξιάς στις ΗΠΑ, η οποία φαινόταν να βαδίζει προς τη θεοκρατία, ξεσήκωσε αρκετούς από εμάς, οπότε βάλαμε στην άκρη την -κατά κανόνα- ευγενική σιωπή μας και αποφασίσαμε ότι έπρεπε να τραβήξουμε την προσοχή του κόσμου πάνω στο πόσο πολλοί μη πιστοί υπάρχουν. Και όλο αυτό φαίνεται να λειτουργεί πολύ καλά. Εμείς, που δεν έχουμε κάποια θρησκεία, είμαστε η ταχύτερα αναπτυσσόμενη κατηγορία, ταχύτερα και από τους Μορμόνους και τους Μουσουλμάνους, οι οποίοι είναι τα μόνα γκρουπ που αυξάνονται στις μέρες μας - κυρίως λόγω αυξημένου ρυθμού γεννήσεων- και όχι προσηλυτισμού.
Ακόμη και οι Ευαγγελικοί Χριστιανοί στις ΗΠΑ ανησυχούν ότι οι περισσότεροι από τους νέους ανθρώπους θα εγκαταλείψουν την εκκλησία πριν από την εφηβεία τους. Παρ' όλα αυτά, άνθρωποι που δεν θα διανοούνταν ποτέ να κατηγορήσουν Εβραίους, Μουσουλμάνους ή Ινδουιστές αισθάνονται όμορφα όταν εκφράζουν την περιφρόνησή τους και το μίσος τους για τους άθεους -αλλά έφθασε η ώρα να συνειδητοποιήσουν ότι παγκοσμίως υπάρχουν δύο φορές περισσότεροι άθεοι απ' ό,τι Ινδουιστές και πιθανότατα σαράντα φορές περισσότεροι απ' ό,τι Εβραίοι».
Υπάρχουν επιστήμονες που πιστεύουν στον Θεό. Είναι αυτό αντιφατικό;
«Οπωσδήποτε υπάρχει κάποια σύγκρουση, αν όχι μια τεράστια αντίφαση. Οι επιστήμονες που διακηρύσσουν την πίστη τους στον Θεό δεν έχουν καταφέρει ποτέ να πουν με σαφήνεια πώς καταφέρνουν και συμφιλιώνουν "δύο μυαλά" πάνω στο ίδιο θέμα. Κρίνοντας από την εμπειρία μου, νομίζω ότι απλώς αποδέχονται σκεπτικό αιτίασης, το οποίο ποτέ δεν θα ανέχονταν στην επιστημονική τους δουλειά. Δικαιολογούν δε αυτά τα διπλά στάνταρντ με διάφορους τρόπους, κανείς απ' τους οποίους δεν είναι πειστικός κατ' εμέ».
Δεν θα μπορούσε, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, η επιστήμη να παίξει τον ρόλο μιας νέας, απόλυτης θρησκείας, με τον ίδιο τρόπο που στα ολοκληρωτικά καθεστώτα οι ηγέτες τους δήλωναν άθεοι, έχοντας απλώς αντικαταστήσει τον Θεό με τον εαυτό τους;
«Θα μπορούσε, εάν επρόκειτο για μια τυφλή, ανορθολογική πίστη, αλλά η επιστήμη δεν είναι αυτό, σε γενικές γραμμές. Η επιστήμη δεν διαθέτει κάποιο άκριτο δόγμα και συνεχώς ελέγχει τον εαυτό της. Πολλές φορές μιλούμε, με υπερβολή, για "αιρετικούς" ή "ανορθόδοξους" επιστήμονες, αλλά ποτέ κανείς τους δεν τιμωρήθηκε με κάτι περισσότερο από το να αγνοηθεί!».
Υπάρχουν σημεία της Βίβλου ή των Ευαγγελίων που βρίσκετε γοητευτικά;
«Υπάρχει πολλή και όμορφη ποίηση στη Βίβλο, και κάποιες υπέροχες ιστορίες. Αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Δεν χρειάζεται να πιστεύεις στις ιστορίες για να γοητεύεσαι από αυτές».
Πώς σχολιάζετε το γεγονός ότι σε πολλά αμερικανικά σχολεία διδάσκεται τόσο η θεωρία-γεγονός της εξέλιξης όσο και και εκείνη του ευφυούς σχεδιασμού του Σύμπαντος από ένα ανώτερο ον, τον Θεό;
«Πιθανότατα, όσο κακά είναι τα σχολεία, στα οποία διδάσκονται και οι δύο θεωρίες, άλλο τόσο κακά είναι κι εκείνα, στα οποία διδάσκεται η βιολογία, χωρίς όμως να γίνεται αναφορά είτε στην εξέλιξη είτε στον ευφυή σχεδιασμό, από τον φόβο των δασκάλων και των σχολικών συμβουλίων ότι, αν το κάνουν, κάποιος μπορεί να προσβληθεί και να δημιουργηθεί πρόβλημα. Κάποια μέρα, αλλά όχι σύντομα, θα κοιτάζουμε πίσω με θαυμασμό -θα είναι σαν να φοβόμαστε να διδάξουμε ότι η Γη είναι σφαίρα, επειδή μπορεί να αναστατωθούν κάποιοι που τη θεωρούσαν επίπεδη!».Τι είδους κοινωνία είναι αυτή στην οποία μια συγκεκριμένη θρησκεία (η χριστιανική) «βγάζει» πρόεδρο, όπως έγινε δύο φορές στην Αμερική με τον Μπους;
«Κοιτάξτε, μόλις εκλέξαμε έναν πολύ διαφορετικού είδους (ασφαλέστερο και υγιέστερο διανοητικά) Χριστιανό, κάτι που δείχνει ότι οι ΗΠΑ πήραν το μάθημά τους από το προηγούμενο μεγάλο λάθος που διέπραξαν».
Ποια είναι η βασική διαφορά ΗΠΑ και Ιράν, αποκλειστικά στο θέμα της θρησκείας;
«Η διαφορά είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα απ' ό,τι ήταν πριν από τον Νοέμβριο! Η αιτία και το αποτέλεσμα βρήκαν πάλι τη δικαιωματική τους θέση στην κυβέρνησή μας. Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε -και ότι αξίζουμε- να ξανακερδίσουμε τις φιλίες που χάσαμε σε όλον τον κόσμο τα προηγούμενα 8 χρόνια...».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 11/12/2008
