στη Γαλλία
(Καθημερινή, 27/6/2009)
Ο κοσμικός χαρακτήρας του γαλλικού κράτους διατυπώνεται για πρώτη φορά επίσημα από τις μετεπαναστατικές κυβερνήσεις του 18ου αιώνα. Τον Αύγουστο του 1789, η νομοθετική συνέλευση καταργεί τα εκκλησιαστικά προνόμια και επιβάλλει απόλυτη ανεξιθρησκεία.
Η έλλειψη σαφούς νομοθετικού πλαισίου, όμως, επιτρέπει σε συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, όπως τον Ναπολέοντα Γ΄, να ευνοήσουν την επάνοδο της Εκκλησίας στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως χάρη στον έλεγχο που συνεχίζει να ασκεί ο καθολικός κλήρος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Τα δεδομένα έρχεται να αλλάξει η Τρίτη Δημοκρατία και η κυβέρνηση Ζιλ Φερί με τον Νόμο Διαχωρισμού Κράτους Εκκλησίας του 1905. Ο νόμος -που μεταξύ άλλων επιβάλλει για πρώτη φορά την υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε κρατικά σχολεία για όλα τα παιδιά της Γαλλίας- αποσκοπεί στον περιορισμό της εκκλησιαστικής επιρροής και όχι της θρησκευτικής έκφρασης, καθώς έχει ως θεμελιώδεις αρχές του την ελευθερία της πίστης, την ισότητα των πολιτών ενώπιον του νόμου και τον σαφή διαχωρισμό του εκκλησιαστικού από τον δημόσιο χώρο.
Με το Σύνταγμα του 1958, που εγκαινιάζει την 5η Δημοκρατία, ο κοσμικός χαρακτήρας του γαλλικού κράτους κατακυρώνεται συνταγματικά και αποτελεί απαραίτητη εγγύηση για τη διατήρηση της εθνικής ενότητας. Το γαλλικό κράτος, όμως, επιδεικνύει -μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα- αξιοσημείωτη ευκαμψία σε ό,τι αφορά τον κοσμικό χαρακτήρα της γαλλικής κοινωνίας, εφόσον η έκφραση θρησκευτικού συναισθήματος παραμένει εκτός πολιτικού πεδίου.
Κινδύνους στον κοσμικό χαρακτήρα του γαλλικού κράτους διαπιστώνει η Εκθεση Μπαρουέν τον Μάιο 2003. Η έκθεση, με τίτλο «Για Μια Νέα Κοσμικότητα», καταδεικνύει τους κινδύνους που παρουσιάζει η διείσδυση του φονταμενταλισμού στην κοινωνία, προτείνοντας τη δημιουργία «Κώδικα Κοσμικότητας», που θα ενοποιεί τα υπάρχοντα νομοθετήματα.
Εκθεση επιτροπής
Εξι μήνες αργότερα, ο πρόεδρος Σιράκ ζητάει από τον πρώην υπουργό Μπερνάρ Σταζί να συστήσει επιτροπή με στόχο τη μελέτη της εφαρμογής του διαχωρισμού Εκκλησίας-Κράτους. Στην επιτροπή μετέχουν σημαντικοί Γάλλοι διανοούμενοι, όπως ο Ρεζί Ντεμπρέ. Η έκθεση της επιτροπής διαπιστώνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων παραμένει προσηλωμένη στις αρχές του κοσμικού κράτους και στον βασικό πυλώνα του: της ουδετερότητας του κράτους, που επιβάλλει στη Δημοκρατία να εξασφαλίζει απόλυτη ισονομία και πλήρη θρησκευτική ελευθερία, αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι η έκφραση της ελευθερίας αυτής μπορεί να καταστεί προβληματική σε δημόσιους χώρους και οργανισμούς, όπως ο στρατός, το σχολείο, η φυλακή και τα νοσοκομεία.
Η «Επιτροπή Σταζί» -η έκθεση της οποίας οδηγεί στην ψήφιση του νόμου του 2004 που απαγορεύει την ισλαμική μαντίλα, το εβραϊκό καπέλο «κίπα» και τους μεγάλους κρεμαστούς σταυρούς- προτείνει μεταξύ άλλων την ανακήρυξη της εβραϊκής γιορτής του Γιoμ Κιπούρ και της μουσουλμανικής του Εϊντ ελ Φιντρ σε σχολικές αργίες και την υιοθέτηση καινοτόμων πρωτοβουλιών για την πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού των μουσουλμάνων στα υποβαθμισμένα προάστια των γαλλικών αστικών κέντρων.
Η έλλειψη σαφούς νομοθετικού πλαισίου, όμως, επιτρέπει σε συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις, όπως τον Ναπολέοντα Γ΄, να ευνοήσουν την επάνοδο της Εκκλησίας στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως χάρη στον έλεγχο που συνεχίζει να ασκεί ο καθολικός κλήρος στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.Τα δεδομένα έρχεται να αλλάξει η Τρίτη Δημοκρατία και η κυβέρνηση Ζιλ Φερί με τον Νόμο Διαχωρισμού Κράτους Εκκλησίας του 1905. Ο νόμος -που μεταξύ άλλων επιβάλλει για πρώτη φορά την υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε κρατικά σχολεία για όλα τα παιδιά της Γαλλίας- αποσκοπεί στον περιορισμό της εκκλησιαστικής επιρροής και όχι της θρησκευτικής έκφρασης, καθώς έχει ως θεμελιώδεις αρχές του την ελευθερία της πίστης, την ισότητα των πολιτών ενώπιον του νόμου και τον σαφή διαχωρισμό του εκκλησιαστικού από τον δημόσιο χώρο.
Με το Σύνταγμα του 1958, που εγκαινιάζει την 5η Δημοκρατία, ο κοσμικός χαρακτήρας του γαλλικού κράτους κατακυρώνεται συνταγματικά και αποτελεί απαραίτητη εγγύηση για τη διατήρηση της εθνικής ενότητας. Το γαλλικό κράτος, όμως, επιδεικνύει -μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα- αξιοσημείωτη ευκαμψία σε ό,τι αφορά τον κοσμικό χαρακτήρα της γαλλικής κοινωνίας, εφόσον η έκφραση θρησκευτικού συναισθήματος παραμένει εκτός πολιτικού πεδίου.
Κινδύνους στον κοσμικό χαρακτήρα του γαλλικού κράτους διαπιστώνει η Εκθεση Μπαρουέν τον Μάιο 2003. Η έκθεση, με τίτλο «Για Μια Νέα Κοσμικότητα», καταδεικνύει τους κινδύνους που παρουσιάζει η διείσδυση του φονταμενταλισμού στην κοινωνία, προτείνοντας τη δημιουργία «Κώδικα Κοσμικότητας», που θα ενοποιεί τα υπάρχοντα νομοθετήματα.
Εκθεση επιτροπής
Εξι μήνες αργότερα, ο πρόεδρος Σιράκ ζητάει από τον πρώην υπουργό Μπερνάρ Σταζί να συστήσει επιτροπή με στόχο τη μελέτη της εφαρμογής του διαχωρισμού Εκκλησίας-Κράτους. Στην επιτροπή μετέχουν σημαντικοί Γάλλοι διανοούμενοι, όπως ο Ρεζί Ντεμπρέ. Η έκθεση της επιτροπής διαπιστώνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων παραμένει προσηλωμένη στις αρχές του κοσμικού κράτους και στον βασικό πυλώνα του: της ουδετερότητας του κράτους, που επιβάλλει στη Δημοκρατία να εξασφαλίζει απόλυτη ισονομία και πλήρη θρησκευτική ελευθερία, αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι η έκφραση της ελευθερίας αυτής μπορεί να καταστεί προβληματική σε δημόσιους χώρους και οργανισμούς, όπως ο στρατός, το σχολείο, η φυλακή και τα νοσοκομεία.
Η «Επιτροπή Σταζί» -η έκθεση της οποίας οδηγεί στην ψήφιση του νόμου του 2004 που απαγορεύει την ισλαμική μαντίλα, το εβραϊκό καπέλο «κίπα» και τους μεγάλους κρεμαστούς σταυρούς- προτείνει μεταξύ άλλων την ανακήρυξη της εβραϊκής γιορτής του Γιoμ Κιπούρ και της μουσουλμανικής του Εϊντ ελ Φιντρ σε σχολικές αργίες και την υιοθέτηση καινοτόμων πρωτοβουλιών για την πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού των μουσουλμάνων στα υποβαθμισμένα προάστια των γαλλικών αστικών κέντρων.
