του Δρ. Θεόδ. Κουσουρή, περιβαλλοντολόγου
Τα κουνούπια αποτελούν συνήθως μεγάλο πρόβλημα στη διαμονή και εγκατάσταση του ανθρώπου σε αρκετά μέρη, ιδίως την καλοκαιρινή περίοδο. Από τα έντομα που τσιμπούν, η μέλισσα ή και η σφήκα, επιτίθενται μόνο όταν νιώσουν ότι κινδυνεύουν, αλλά για το κουνούπι και μάλιστα το θηλυκό, το τσίμπημα είναι θέμα «ζωής και θανάτου»! Γενικά, τα κουνούπια τρέφονται με νέκταρ ή γύρη που βρίσκουν στα άνθη, όμως τα θηλυκά χρειάζονται και αίμα προκειμένου να μπορέσουν να θρέψουν τα αβγά τους.Κάθε ένα τσίμπημα από θηλυκό κουνούπι μπορεί να αντλήσει μέχρι και 5 χιλιοστά του λίτρου αίμα. Τα κουνούπια κατά το τσίμπημα, αφήνουν και κάποιες δικές τους πρωτεΐνες (αιμολυτικό και αντιϊσταμινικό υγρό) στον οργανισμό που τσιμπούν. Αυτές μάλιστα οι πρωτεΐνες δημιουργούν όλο το πρόβλημα (κοκκινίλα στο δέρμα, πρήξιμο και έντονη ενοχλητική φαγούρα, κ.ά), αλλά και σε αυτές μπορεί να κρύβονται και μεταδοτικές ασθένειες (π.χ. ελονοσία, δάγκειος πυρετός). Το αρσενικό κουνούπι, που ποτέ δεν τσιμπά, έχει διαφορετική μορφολογία στο κεφάλι, με πιο τριχωτές κεραίες από εκείνες του θηλυκού.
Με τα αλλεπάλληλα γεύματα αίματος του θηλυκού κουνουπιού, ωριμάζουν τα αβγά του, που τα τοποθετεί στο νερό ή και σε κάθε υγρή επιφάνεια, Στη συνέχεια εκκολάπτονται οι υδρόβιες προνύμφες που τρέφονται με διάφορα οργανικά κατάλοιπα του νερού. Μερικές προνύμφες από κάποια είδη κουνουπιών τρέφονται με άλλα κουνούπια ή άλλα μικρά έντομα. Οι προνύμφες, παρότι είναι υδρόβιες, έχουν δύο αναπνευστικά συστήματα που τους επιτρέπουν να αναπνέουν τόσο κάτω από το νερό, όσο και από πάνω. Στη συνέχεια, με την ενηλικίωση το ώριμο κουνούπι εγκαταλείπει το νερό (βγαίνει από τη ράχη της προνύμφης και στη συνέχεια χρησιμοποιεί το κενό κέλυφός της για να επιπλεύσει στο νερό), και μπορεί και πετά στον αέρα.
Τα κουνούπια, όπως μας πληροφορούν ο ειδικοί επιστήμονες, ερεθίζονται και προσελκύονται από την κίνηση, τη σωματική θερμότητα, την υγρασία και το διοξείδιο του άνθρακα που εκπνέεται με την αναπνοή. Δηλαδή, διαθέτουν βιοχημικούς, οπτικούς και θερμικούς ανιχνευτές, και γι’ αυτό μπορούν πολύ εύκολα να βρουν τον στόχο τους. Η δραστηριότητα τους έχει να κάνει με τη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα. Έτσι, τις πρώτες πρωινές, τις πρώτες νυχτερινές ώρες και κατά τη διάρκεια της νύχτας τα περισσότερα είδη είναι πιο ενεργητικά και τσιμπούν, αλλά υπάρχουν και είδη που τσιμπούν και όλο το εικοσιτετράωρο. Το ενοχλητικό σφύριγμα που κάνουν τα κουνούπια προέρχεται από το συγχρονισμένο φτερούγισμά τους.
Στην προσπάθεια μείωσης και καταπολέμησης των ασθενειών που προέρχονται από τα κουνούπια (π.χ. ελονοσία, εγκεφαλίτιδα, δάγκειος πυρετός κ.ά) χρησιμοποιήθηκαν και δυστυχώς εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέθοδοι εντομοκτονίας, βασισμένες σε συνθετικά τοξικά χημικά εντομοκτόνα που ενώ πρόσφεραν άμεση λύση στο πρόβλημα, αποδείχτηκαν ότι είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στην υγεία των ανθρώπων και στο περιβάλλον γενικότερα.
Εξάλλου, η συνεχή χρήση τους δημιούργησε ανθεκτικούς πληθυσμούς κουνουπιών γεγονός που σηματοδότησε τη συνεχή παρασκευή ισχυρότερων συστατικών, με επιβλαβέστερες συνέπειες προς το περιβάλλον. Σήμερα, οι λύσεις για τη μείωση των πληθυσμών των κουνουπιών που προτείνουν οι εδικοί επιστήμονες, στηρίζονται σε βιολογικές μεθόδους ειδικές για τις τοπικές ποικιλίες και τους βιοτόπους τους, χρονικά και χωρικά, ενώ η εφαρμογή τους είναι εξαιρετικά ελεγχόμενη από έμπειρα συνεργία. Έτσι, οι σύγχρονοι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται έχουν να κάνουν με:
α) εντομοκτόνα κατάλληλα για τις προνύμφες των κουνουπιών και τα οποία έχουν πολύ μικρό χρόνο παραμονής στο περιβάλλον. Αυτά τα κουνουποκτόνα είναι βιοδιασπούμενα και δεν αφήνουν επιβλαβή κατάλοιπα στο περιβάλλον.
β) ζωντανούς οργανισμούς ή προϊόντα τους (βιοκτόνα), τα οποία έχουν εξειδικευμένη δράση, μόνο και αποκλειστικά απέναντι στα κουνούπια. Ειδικότερα, από τις παλαιότερες και πλέον διαδεδομένες μεθόδους είναι ο βιολογικός έλεγχος των προνυμφών των κουνουπιών, με εντομοφάγα ψάρια και ειδικότερα από το κουνουπόψαρο (επιστημονικά: Gambusia affinis). Αυτό το ψάρι τοποθετείται σε έλη, τεχνητές λιμνούλες, αποστραγγιστικά κανάλια και σε συστήματα με μικρό όγκο νερού, τρέφεται από τις προνύμφες των κουνουπιών, γεννά περίπου 200 ζωντανά άτομα και όχι αβγά κάθε μήνα, αλλά προτιμά για τη διαβίωσή του καθαρά, ρηχά και όχι κρύα νερά. Λέγεται ότι κάθε ένα τέτοιο ψάρι μπορεί να καταναλώσει κάθε μέρα γύρω στις 1000 προνύμφες κουνουπιών.
Επίσης, στους θηρευτές των κοινών κουνουπιών συγκαταλέγονται το υδρόβιο σαρκοφάγο φυτό με το όνομα Ουρτικουλάρια η κοινή, που παγιδεύει τις προνύμφες των κουνουπιών, αλλά και ένα άλλο μεγάλο είδος κουνουπιού, με προέλευση από την Αφρική, το οποίο δεν ενοχλεί τον άνθρωπο και τα κατοικίδια ζώα, δεν μεταδίδει ασθένειες, αλλά στο στάδιο της προνύμφης του καταβροχθίζει εκατοντάδες προνύμφες άλλων κουνουπιών.Τελευταία, δοκιμάζεται σε Αμερικάνικη εταιρία ένας «φωτονικός φράκτης» που αναγνωρίζει τα κουνούπια εν πτήσει και τα εξουδετερώνει με ριπές λέιζερ. Ο φράκτης αποτελείται από επιμέρους στύλους τοποθετημένους περιμετρικά κάθε 100 μέτρα περίπου. Κάθε στύλος διαθέτει ένα λαμπτήρα και μια κάμερα συνδεδεμένη σε έναν κεντρικό υπολογιστή. Όταν η κάμερα καταγράψει κάποιο ιπτάμενο αντικείμενο, το λογισμικό του συστήματος αναλύει το μοτίβο της κίνησης του και αναγνωρίζει αν ο στόχος είναι όντως κουνούπι. Τέλος, όταν το σύστημα αυτό κλειδώσει τελικά στο στόχο, μια δέσμη λέιζερ ενεργοποιείται για να εξουδετερώσει στον αέρα τα κουνούπια, από απόσταση δεκάδων μέτρων.
Πώς να αντιμετωπίζουμε τα κουνούπια!
- Περιορίζουμε, τις εστίες όπου μπορούν να αναπαραχθούν τα κουνούπια (περίσσεια νερού σε γλάστρες, σε δοχεία νερού για ζώα, σε κουβάδες κ.α).
- Ελέγχουμε, ώστε τα φρεάτια της αποχέτευσης, του νιπτήρα και του νεροχύτη να είναι κλειστά και τα απολυμαίνουμε τακτικά.
- Καθαρίζουμε και απολυμαίνουμε συχνά δοχεία και κάδους απορριμμάτων.
- Δεν αφήνουμε ελεύθερα στο μπαλκόνι και την αυλή, υγρά αντικείμενα, φρεσκοκομμένη βλάστηση και κλαδιά, ενώ αραιώνουμε συχνά τους πυκνούς θάμνους του κήπου μας.
- Διατηρούμε σε μπαλκόνια και κήπους αρωματικά φυτά (θυμάρι, ρίγανη, μαντζουράνα, γεράνια, αρμπαρόριζα, αψιθιά, κ.ά), τα οποία δεν χρειάζονται πολύ νερό (και ο βασιλικός διώχνει τα κουνούπια, αλλά επειδή χρειάζεται πολύ νερό, ελέγχουμε συχνά τις γλάστρες, ώστε να μην υπάρχει περισσευούμενο νερό).
- Τα σκουρόχρωμα ρούχα προσελκύουν τα κουνούπια.
- Τα αρώματα, τα σπρέι μαλλιών και οι λοσιόν προσελκύουν τα κουνούπια.
- Αποφεύγετε να κάνετε δουλειές τις ώρες που τα κουνούπια είναι σε μεγάλη αφθονία, καθώς τα κουνούπια ανιχνεύουν το διοξείδιο του άνθρακα της αναπνοής μας και επιτίθενται.
- Λίγο φασκόμηλο ή δεντρολίβανο στη φωτιά απομακρύνει τα κουνούπια.
- Προσοχή στην εφαρμογή και χρήση των εντομοαπωθητικών και κυρίως στα μικρά παιδιά, έγκυες γυναίκες και στα ασθενή άτομα.
- Απομακρύνουν τα κουνούπια, πολλά φυτά όπως το σκόρδο, η κανέλα, το γεράνι, ο ευκάλυπτος, ο κέδρος, ο βασιλικός, το δεντρολίβανο, τα γαρίφαλα, η μέντα, η σιτρονέλλα, το μελισσόχορτο, τα κρεμμύδια, το θυμάρι, η καλέντουλα και η καλαμίνθη. Επίσης και τα αιθέρια έλαια ευκαλύπτου, γερανιών, σόγιας, καρύδας και η σιτρονέλλα.
- Επάλειψη με νερόξυδο ή λεμόνι ή μαγειρική σόδα ή τρίψιμο με φύλλα φρέσκιας μαντζουράνας ή και πεντάνευρο πάνω στα τσιμπήματα, είναι απλές μέθοδοι για την ανακούφιση από τη φαγούρα του τσιμπήματος των κουνουπιών.
- Εφοδιάστε παράθυρα και πόρτες με σήτες, αλλά και οι κουνουπιέρες για τα κρεβάτια, μπορούν να βοηθήσουν.
- Για τους εξωτερικούς χώρους, κυκλοφορούν στο εμπόριο ειδικές ηλεκτρικές παγίδες προσέλκυσης των κουνουπιών, που λειτουργούν με υπεριώδες φως.
