Δοτικές στην καθομιλουμένη V

(συνέχεια από προηγούμενο)

του Kώστα Bαλεοντή, προέδρου ΕΛΕΤΟ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΟΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΘΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗΣ

(Κ1: Πολύ κοινές λέξεις ή φράσεις, Κ2: Λέξεις ή φράσεις με εμφανή αρχαιοελληνική σύνταξη ή προέλευση, Κ3 Λέξεις ή φράσεις από την Αγία Γραφή (Παλαιά ή Καινή Διαθήκη), Κ4 Λέξεις ή φράσεις από την Θεία Λειτουργία (Κυριακή προσευχή, τροπάρια, κτλ.)))

ΔΟΤΙΚΗ (λέξη ή μέσα σε φράση)	Σημασία και/ή παράδειγμα χρήσης	Κατηγορία	Έκδ.
Θεία χάριτι χάριτι Θεία	= με Θεία χάρη, με τη χάρη του Θεού, με τη νεύνοια του Θεού Χάριτι Θεία ξεπεράσαμε τον κίνδυνο.	Κ4	15
θέσει	= εκ θέσεως, από τη θέση του, λόγω της θέσης του Είναι ο θέσει αρμόδιος για το θέμα. Κανόνας της Αρχαίας Ελληνικής: Η θέσει μακρά συλλαβή ως προς τον τονισμό λαμβάνεται ως βραχεία.	Κ2	11
Θεώ	= στον Θεό, με τον Θεό συν Θεώ (βλέπε φράση) Απόδοτε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τωΘεώ (=Προσφέρετε στον Καίσαρα αυτά που ανήκουν στον Καίσαρα και στο Θεό αυτάπου ανήκουν στο Θεό)	Κ3	10
θού, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου	= (συγκράτησε, Θεέ μου, το στόμα μου) = συγκρατούμαι να μην ξεστομίσω κάτι, ενώ υφίσταμαι πρόκληση για το αντίθετο Αυτός τίμιος; Θού, Κύριε, φυλακήν τω στόματί μου.	Κ4	11
ιδία	= ιδιαιτέρως, ξεχωριστά Χρειάζεται προσοχή στο χειρισμό τέτοιων θεμάτων, ιδία δε όταν πρόκειται για τόσο λεπτές ισορροπίες.	Κ1	15
ιδία βουλήσει	= με ίδια (= δική μου, δική σου, ...) βούληση,αυτοβούλως, οικειοθελώς Βλέπε και «οικεία θελήσει». Ό,τι έκανε το έκανε ιδία βουλήσει.	Κ2	15
ιδία δαπάνη, ιδίαις δαπάναις	= με δική μου (σου, του, ...) δαπάνη, με δικά μου έξοδα Προμηθεύτηκα το βιβλίο ιδία δαπάνη.	Κ2	15
ιδία δυνάμει, ιδίαις δυνάμεις	= (με ίδια δύναμη), με τη δική του δύναμη, με τις δικές του δυνάμεις	Κ2	11
ιδία ευθύνη	= (με ίδια ευθύνη), με δική μου (σου, του, ...) ευθύνη Ο καθένας αποφασίζει ιδία ευθύνη αν θα προχωρήσει ή αν θα σταματήσει.	Κ1	14
ιδία πρωτοβουλία	= (με ίδια πρωτοβουλία), με δική μου (σου, του,...) πρωτοβουλία Εφάρμοσε στην πράξη τη νέα μέθοδο ιδία πρωτοβουλία.	Κ1	12
ιδία υπαιτιότητι	= (με ίδια υπαιτιότητα), με δική μου (σου, του,...) υπαιτιότητα Ό,τι έπαθε το έπαθε ιδία υπαιτιότητι.	Κ2	12
ιδίαις αυτού (αυτής) χερσίν (ΙΑΧ)	= στα ίδια του (της) τα χέρια ΙΑΧ (πάνω σε φάκελο, όπου είναι γραμμένος ο παραλήπτης) = να δοθεί προσωπικά στον παραλήπτη και σε κανέναν άλλο.	Κ2	10
ιδίοις εξόδοις	= (με ίδια έξοδα), με δικά (μου, σου, του, της, μας, σας, τους) έξοδα Πήγα στο Συνέδριο ιδίοις εξόδοις	Κ2	15
ιδίοις όμμασι(ν)	= (με ίδια όμματα), με τα ίδια (μου, σου, του,της, μας, σας, τους) τα μάτια Δεν το πιστεύω αν δεν το δω ιδίοις όμμασι. Ο ιδίοιςόμμασι μάρτυς είναι ο αυτόπτης μάρτυς.	Κ2	6
ιδίοις ωσί(ν)	= (με ίδια ώτα), με τα ίδια (μου, σου, του,της, μας, σας, τους) τα αυτιά Ο ιδίοις ωσί μάρτυς είναι ο αυτήκοος μάρτυς.Τον είδα ιδίοις όμμασιν και τον άκουσα ιδίοις ωσίν. Το διαπίστωσα ιδίοις όμμασι και ωσίν.	Κ2	15
καιρός παντί πράγματι	= κάθε πράγμα στον καιρό του, κάθε πράγμα στην ώρα του, υπάρχει κατάλληλη στιγμή για το κάθε τι Καιρός παντί πράγματι.	Κ2	3
Καίσαρι	= στον Καίσαρα Απόδοτε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τωΘεώ (= Προσφέρετε στον Καίσαρα αυτά που ανήκουν στον Καίσαρα και στο Θεό αυτάπου ανήκουν στο Θεό).	Κ3	10
καλή τη πίστει	= (με καλή πίστη) = καλόπιστα, καλοπροαίρετα, ειλικρινά, με ειλικρίνεια Εγώ ό,τι είπα το είπα καλή τη πίστει, αλλά αυτός με παρεξήγησε.	Κ2	15
καλλιτεχνική αδεία	= με καλλιτεχνική άδεια, με την άδεια που μας παρέχει η τέχνη Η αμφίεσή του μόνο καλλιτεχνική αδεία μπορεί να γίνει αποδεκτή.	Κ2	16
κεραυνός εν αιθρία	= (κεραυνός σε ξαστεριά), απροσδόκητο γεγονός, αναπάντεχο γεγονός Υστερα από τόσες αγάπες, το διαζύγιο της Χαρούλας ήταν κεραυνός εν αιθρία	Κ2	4
κληρονομικώ δικαιώματι	= με κληρονομικό δικαίωμα Το σπίτι του ανήκει κληρονομικώ δικαιώματι.	Κ2	16
κοινή ομολογία	= με κοινή ομολογία, πανθομολογουμένως Κοινή ομολογία, η συμπεριφορά του είναι υποδειγματική.	Κ1	16
κοινή συναινέσει	= με κοινή συναίνεση, με κοινή συμφωνία Πήραν το διαζύγιο κοινή συναινέσει	Κ2	2
κοινή υπαιτιότητι	= με κοινή υπαιτιότητα, με κοινό φταίξιμο Πήραν διαζύγιο κοινή υπαιτιότητι.	Κ2	16
κόποις	= με κόπους Τ' αγαθά κόποις κτώνταιι (= Τα αγαθά τα αποκτά κανείς με κόπους)	Κ2	10
κράτος εν κράτει	= (κράτος μέσα σε κράτος) = οντότητα που έχει αποκτήσει ανεπίτρεπτα υπέρμετρη ισχύ Τα διαπλεκόμενα (συμφέροντα) αποτελούν κράτος εν κράτει.	Κ2	11
λόγω	= εξαιτίας Λόγω της κακοκαιρίας έκλεισαν τα λιμάνια.	Κ1	2
λόγω εξύβριση	= εξύβριση με λόγια Το αδίκημα της εξύβρισης είναι: λόγω εξύβριση ή έργω εξύβριση	Κ2	2
λόγω τιμής, επί λόγω τιμής	= στο λόγο της τιμής μου Λόγω τιμής, εγώ δεν ξέρω τίποτα! Την αλήθεια σου λέω! Επί λόγω τιμής !	Κ1	2
μακαρία τη λήξει	= με ευτυχή λήξη, με ευτυχές αποτέλεσμα	Κ3	16
μαργαρίτας τοις κυσίν τα άγια τοις κυσίν,	= μαργαριτάρια στους σκύλους (πρβλ. το αγγλικό don't cast pearls before swine) = τα άγια στους σκύλους (μεταφορική χρήση για ανθρώπους που δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα κάποιου πολύτιμου πράγματος ή θέματος) Μη δότε τα άγια τοις κυσίν = Μη δώσετε τα άγια στους σκύλους (από το Ευαγγέλιο).	Κ3	15
μερίμνη	= με μέριμνα, με φροντίδα Το θέμα τακτοποιήθηκε μερίμνη του Γιώργου.	Κ2	16
μέσω	= με, δια μέσου, με τη βοήθεια Αθήνα-Θεσσαλονίκη μέσω Λαρίσης. Επικοινωνία μέσω δικτύου υπολογιστών.	Κ1	14
μη κακοίς ομίλει	= μη συναναστρέφεσαι με κακούς (από την ΑγίαΓραφή) (Χρησιμοποιείται στην κυριολεξία του)	Κ3	16
μηδενί	= σε κανέναν Μηδενί δίκην δικάσης πριν αμφοίν μύθον ακούσης = Μην καταδικάσειςκανέναν πριν ακούσεις πρώτα και τα δύο μέρη. Μηδενί συμφοράν ονειδίσης κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον= Μην κοροϊδέψεις κανενός τη συμφορά αφού είναι κοινή για όλους η τύχηκαι το μέλλον απρόβλεπτο.	Κ2	13
μοίρα αγαθή, μοίρα καλή μοίρα κακή	= με μοίρα καλή = με μοίρα κακή	Κ2	16
νόμω	= με νόμο, κατά νόμον, νομίμως, νομικά νόμω κρατούσα θρησκεία = θρησκεία που επικρατείμε νόμο νόμω αβάσιμη κατηγορία = κατηγορία που δεν στηρίζεται νομικά	Κ2	16
νόμω αβάσιμος	= νομικά αβάσιμος, αστήρικτος από το νόμο Ο ισχυριμός του είναι νόμω αβάσιμος.	Κ2	15
νους υγιής εν σώματι υγιεί	= (νους υγιής σε σώμα υγιές) = η διανοητική υγεία είναι συνάρτηση της σωματικής, η σωματική υγεία είναι προϋπόθεση της πνευματικής	Κ2	11
ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσεις	ετέρω = (εις έτερον) = στον άλλο ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσεις = Μην κάνεις στους άλλους αυτό που εσύ δεν θέλεις να σου κάνουν.	Κ3	13
οικεία βουλήσει	= οικειοθελώς, θεληματικά, με τη θέλησή μου (σου, του, ...) Όταν ενεργείς οικεία βουλήσει αναλαμβάνεις και την ευθύνη των ενεργειών σου.	Κ2	6
οικεία θελήσει	= με δική μου (σου, του, ...) θέληση, οικειοθελώς, αυτοβούλως Βλέπε και «ιδία βουλήσει». Συμμετείχε στην εργασία οικεία θελήσει.	Κ2	15
οίκοι	= στο σπίτι {οίκος = σπίτι} Διαμένω οίκοι (οικουρώ) = μένω στο σπίτι. Επίσκεψη οίκοι {χαρακτηρισμός επίσκεψης γιατρού σε ασθενή στο σπίτι του τελευταίου}.	Κ2	15
όμοιος ομοίω	= ο όμοιος τον όμοιο Όμοιος ομοίω αεί πελάζει (= ο όμοιος τον όμοιό του πάντοτε συναναστρέφεται)	Κ2	4
ονόματι	= κατά το όνομα, με το όνομα Κάποιος σύνεδρος, ονόματι Αγγελόπουλος, πρότεινε να γίνει ψηφοφορία. Γνώρισα κάποιον, ονόματι Αγγελόπουλο. Ακούστηκε η φωνή κάποιου, ονόματι Αγγελόπουλου. (Βλέπε και εν ονόματι, επ' ονόματι).	Κ2	16
ουαί τοις ηττημένοις	= αλίμονο στους νικημένους (λατ.vaevictis, που το είπε ο Γαλάτης Βρέννος) Το τίμημα της ήττας ήταν βαρύτητο. Ουαί τοις ηττημένοις.	Κ2	6
ουαί υμίν	= αλίμονο σε σας Ουαί υμίν γραμματείς και φαρισαίοι υποκριτές (από το Ευαγγέλιο).	Κ3	16
ουκ εν τω πολλώ το ευ	βλέπε εν τω πολλώ	Κ2	13
Ουκ επ' άρτω ...	Βλέπε: «επ' άρτω»	Κ3	13
ουσία τύποις (αντίθ.)	= ως προς την ουσία, κατ' ουσίαν, ουσιαστικά = ως προς τους τύπους, κατά τους τύπους, τυπικά Αυτός που θα αναλάβει ως προϊστάμενος πρέπει να είναι κατάλληλος τύποις και ουσία.	Κ1	13
παθών εν υπηρεσία	= αυτός που έπαθε ατύχημα σε ώρα υπηρεσίας ήσε υπηρεσιακή αποστολή Πήρε σύνταξη ως παθών εν υπηρεσία	Κ2	5
παίζει εν ου παικτοίς	= (παίζει με πράγματα που δεν είναι για παίξιμο)= γελοιοποιεί πράγματα που είναι σοβαρά	Κ2	11
παίρνω τοις μετρητοίς	= παίρνω στα σοβαρά (κάτι που δεν είναι τόσοσοβαρό) Του είπαμε ένα αστείο κι αυτός το πήρε τοις μετρητοίς	Κ2	6
παντί τρόπω	= με οποιοδήποτε τρόπο, με κάθε τρόπο, παντοιοτρόπως Πρέπει να σώσουμε τη γη, παντί τρόπω, από την οικολογική καταστροφή.	Κ2	3
παρ' Αρείω Πάγω	= στον Άρειο Πάγο Είναι δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω	Κ2	7
παρ' Έλλησι	= στους Έλληνες Η πολιτική παρ' Έλλησι.	Κ2	16
παρά τη Διοικήσει	= δίπλα στη Διοίκηση Στέλεχος παρά τη Διοικήσει.	Κ2	14
παρά τω πλευρώ	= στο πλευρό, πλάι, δίπλα Στάθηκε παρά τω πλευρώ του κατηγορούμενου συζύγου της.	Κ2	14
παρά τω πρωθυπουργώ	= κοντά στον πρωθυπουργό Θήτευσε ως Υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ.	Κ2	2
παρουσία	= (με παρουσία κάποιου) = ενώ κάποιος είναι, ή ήταν, παρών Παρουσία μου είπε όσα είπε.	Κ1	2
πάση δυνάμει	= (με κάθε δύναμη), με όλες τις δυνάμεις Επίθεση του στρατού πάση δυνάμει.	Κ2	11
πάση θυσία	= (με κάθε θυσία), οπωσδήποτε Πρέπει να επιτύχουμε το αποτέλεσμα αυτό πάση θυσία.	Κ1	3
πάσσαλος πασσάλω εκκρούεται	= (ο πάσσαλος με πάσσαλο βγαίνει) = το κακόαντιμετωπίζεται με το κακό, το γαϊδούρι θέλει ενάμισι γαϊδούρι Χάνεις τον καιρό σου αντιμετωπίζοντάς τον με το καλό. Πάσσαλος πασσάλω εκκρούεται.	Κ2	6
πεζή	= πεζός, πεζή, πεζό, πεζοί Διανύσαμε μεγάλες αποστάσεις πεζή (= πεζοί)	Κ2	14
πόθεν μοι τούτο;	= από πού μου ήρθε αυτό (το καλό); (Φράση του κατά Λουκάν Ευαγγελίου)	Κ3	16
ποιητική αδεία	= (με ποιητική άδεια, με άδεια του ποιητή) =με την ελευθερία που παρέχεται στον ποιητικό λόγο (ή στον ποιητή). Αυτό τυπικά δεν είναι σωστό, αλλά λέγεται ποιητική αδεία.	Κ2	10
ποιητικώ τω τρόπω	= με ποιητικό τρόπο, ποιητικά Παρά την πεζότητα της περίστασης το σχόλιό του έγινε ποιητικώ τω τρόπω	Κ2	16
συνεχίζεται