Δοτικές στην καθομιλουμένη VI

(συνέχεια από προηγούμενο)

του Kώστα Bαλεοντή, προέδρου ΕΛΕΤΟ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΟΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΚΑΘΟΜΙΛΟΥΜΕΝΗΣ

(Κ1: Πολύ κοινές λέξεις ή φράσεις, Κ2: Λέξεις ή φράσεις με εμφανή αρχαιοελληνική σύνταξη ή προέλευση, Κ3 Λέξεις ή φράσεις από την Αγία Γραφή (Παλαιά ή Καινή Διαθήκη), Κ4 Λέξεις ή φράσεις από την Θεία Λειτουργία (Κυριακή προσευχή, τροπάρια, κτλ.)))

ΔΟΤΙΚΗ (λέξη ή μέσα σε φράση)	Σημασία και/ή παράδειγμα χρήσης	Κατηγορία	Έκδ.
πολλώ κάρρονες	= πολύ καλύτεροι Άμμες δε γ' εσόμεθα πολλώ κάρρονες = εμείς θα γίνουμεπολύ καλύτεροι (το τραγουδούσε η ομάδα των νέων της Σπάρτης).	Κ2	13
πολλώ μάλλον, τοσούτω μάλλον πόσω μάλλον	= πολύ περισσότερο (επιτατικό) Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, πολλώ μάλλονένας νέος υπάλληλος	Κ2	10
πόσω μάλλον τοσούτω μάλλον , πολλώ μάλλον	= πολύ περισσότερο (επιτατικό) Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, πόσω μάλλονένας νέος υπάλληλος	Κ2	13
πράγματι	= πραγματικά, αλήθεια Πράγματι, χθες το μεσημέρι πέρασα από το γραφείο του. Βλέπε και τω όντι, τη αληθεία	Κ1	3
προφάσεις εν αμαρτίαις	= προσχήματα για δικαιολόγηση παραλείψεων ήανεπίτρεπτων ενεργειών (αμαρτία = σφάλμα, παράπτωμα και ιδιαίτερα θρησκευτικό) Ένα είναι το γεγονός: ότι ο ασθενής αφέθηκε αβοήθητος. Οι όποιες εκτων υστέρων δικαιολογίες είναι προφάσεις εν αμαρτίαις.	Κ3	14
πτωχοί τω πνεύματι	βλέπε τω πνεύματι	Κ3	13
σκοτεινώ τω τρόπω	= με σκοτεινό τρόπο Λύση δόθηκε στο ζήτημα, αλλά σκοτεινώ τω τρόπω.	Κ2	16
συμφώνως τωνόμω	= σύμφωνα με το νόμο	Κ2	16
συν Αθηνά	= μαζί με την Αθηνά, εκτός από την Αθηνά Συν Αθηνά και χείρα κίνει = (Εκτός από την Αθηνά κούνακαι τα χέρια σου) = Εκτός από το να επικαλείσαι βοήθεια άνωθεν πρέπει νακαταβάλεις και τις απαιτούμενες προσωπικές προσπάθειες	Κ2	10
συν αυτώ συν αυτοίς	= μαζί με αυτόν, μαζί με αυτούς Φράσεις: οι συν αυτώ, οι συν αυτοίς = οιγύρω του (τους), η ακολουθία του (τους), η παρέα του (τους) Τον πρόεδρο και τους συν αυτώ υποδέχτηκε ο τοπικός άρχοντας.	Κ2	15
συν γυναιξί και τέκνοις	= μαζί με γυναίκες και παιδιά, οικογενειακώς Ηρθαν οι περισσότεροι συνάδελφοι συνγυναιξίκαιτέκνοις	Κ2	2
συν Θεώ	= με τη βοήθεια του Θεού, Θεού θέλοντος Εφέτος, συν Θεώ, θα πάμε διακοπές στο εξωτερικό.	Κ2	2
συν τοις άλλοις	= μαζί με όλα τ' άλλα, σε όλα τα άλλα πρόσθεσεότι Συν τοις άλλοις, είναι καικακός μαθητής	Κ2	2
συν τω χρόνω	= με την πάροδο του χρόνου Συν τω χρόνω, θα γνωρίσειςκαλύτερα τους νέους συναδέλφους σου	Κ2	2
συναρτήσει	= σε συνάρτηση με, ως προς (σύνηθες στη φυσικήκαι στα μαθηματικά) Το διάγραμμα της ταχύτητας συναρτήσει του χρόνου.	Κ2	15
συνελόντι ειπείν	= (αφού συμπτύξω να πω), για να τα πω σύντομα,για να μιλήσω με συντομία {συνελών, συνελούσα , συνελόν: μετοχήτου β' αορίστου (συνείλον) του ρ. συναιρώ, ειπείν:απαρέμφατο του β' αορίστου (είπον) του ρ. λέγω}. Η υπόθεση ήταν ενδιαφέρουσα, η σκηνοθεσία πάρα πολύ καλή, τα σκηνικάπειστικά, συνελόντι ειπείν, η όλη παράσταση ήταν εξαιρετική.	Κ2	15
συνεπεία	= (ως συνέπεια) = λόγω, εξαιτίας	Κ2	16
συνοδεία κιθάρας	= με συνοδεία (ακομπανιαμέντο) κιθάρας Τραγούδησε συνοδεία κιθάρας = Τραγούδησε συνοδευόμενοςαπό κιθάρα (με ακομπανιαμέντο κιθάρας)	Κ1	14
τα άγια τοις κυσίν, μαργαρίτας τοις κυσίν	= τα άγια στους σκύλους (μεταφορική χρήση γιαανθρώπους που δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν τη σπουδαιότητα κάποιου πολύτιμουπράγματος ή θέματος) = μαργαριτάρια στους σκύλους (ανάλογο με το προηγούμενο, πρβλ. το αγγλικόdon'tcast pearls before swine) Μη δότε τα άγια τοις κυσίν = Μη δώσετε τα άγια στους σκύλους(από το Ευαγγέλιο).	Κ3	15
ταύρος εν υαλοπωλείω	= (ταύρος σε υαλοπωλείο) = όπως αν μπει ταύροςσε υαλοπωλείο Τα έκαμε όλα γυαλιά καρφιά, σαν ταύρος εν υαλοπωλείω.	Κ2	11
τη αιτήσει	= με αίτηση Μετατέθηκε στην επαρχία τη αιτήσει του.	Κ2	16
τη αληθεία	= αλήθεια, αληθινά, πράγματι Βλέπε και πράγματι, τω όντι.	Κ1	16
τη εμφανίσει	Βλέπε: άμα τη εμφανίσει και επί τηεμφανίσει	Κ2	13
τη τάξει	= στη σειρά, στη διάταξη, στην ιεραρχία Ο υπουργός παρα τω πρωθυπουργώ είνια ο πρώτος τη τάξει υπουργός.Οπροϊστάμενος τμήματος είναι ο τελευταίος τη τάξει που παίρνειτο επίδομα ευθύνης.	Κ2	11
τη υποδείξει, τη προτροπή	= με υπόδειξη, με προτροπή Ο Δημήτρης δεν έχει δική του ανεξάρτητη γνώμη για το θέμα. Όλα όσα υποστηρίζειείναι τη υποδείξει του Γιώργου.	Κ2	15
τίνι τρόπω	= με ποιον τρόπο Δεν ξέρω τίνι τρόπω θα το επιτύχεις.	Κ2	11
τοις εκατό, τοις χιλίοις, τοις εκατομμυρίοις	= στα εκατό, στα χίλια, στα ένα εκατομμύριο(παρονομαστής 100, 1000, 1000000) Επιτόκιο πέντε τοις εκατό (5/100 ή 5 %). Πιθανότητα δύο τοις χιλίοις (2/1000 ή 2 ο/οο)	Κ1	7
τοις κείνων ρήμασι	= στα λόγια εκείνων Τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι = Βρισκόμαστεεδώ υπακούοντας στα λόγια τους.	Κ2	13
τοις μετρητοίς	= σε μετρητά (αντίθετο: επί πιστώσει) Αυτός πλήρωσε με πιστωτική κάρτα, ενώ εγώ τοις μετρητοίς. Αυτό το κατάστημα δεν κάνει πίστωση, πουλάει μόνο τοις μετρητοίς. Αυτός, φίλε μου, πουλάει τοις μετρητοίς (= είναι ξέγνοιαστος,δεκάραδεν δίνει). (Βλέπε και «παίρνω τοις μετρητοίς»)	Κ2	9
τοις οφειλέταις ημών	= (στους οφειλέτες μας) = σ' αυτούς που μαςέκαμαν κακό ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών = όπως και εμείςσυγχωρούμε αυτούς που μας αδίκησαν. (Από την Κυριακή προσευχή)	Κ4	14
τοις πάσι γνωστόν, γνωστόν τοις πάσι	= σε όλους γνωστό, πασίγνωστο (πας, παντός,παντί, πάντα, πας, πάντες, πάντων, πάσι, πάντας, πάντες) Αυτό που λες είναι γνωστόν τοις πάσι.	Κ2	12
τοσούτω μάλλον , πολλώ μάλλον πόσω μάλλον	= πολύ περισσότερο (επιτατικό) Αυτό δεν μπορούσε να το προβλέψει ο Διευθυντής, τοσούτω μάλλονένας νέος υπάλληλος	Κ2	13
τρικυμία εν κρανίω	= σύγχυση φρενών, διανοητική αναστάτωση, φουρτούνατου μυαλού Δεν μπορείς να συνεννοηθείς μαζί του. Αυτός έχει τρικυμία εν κρανίω.	Κ2	8
τύποις	= (με τύπο, τυπωμένος) = εντύπως, (+γενική)στο τυπογραφείο του Τύποις Κ. Πετρίδη.	Κ2	11
τύποις ουσία (αντίθ.)	= ως προς τους τύπους, κατά τους τύπους, τυπικά = ως προς την ουσία, κατ' ουσίαν, ουσιαστικά Αυτός που θα αναλάβει ως προϊστάμενος πρέπει να είναι κατάλληλος τύποιςκαιουσία.	Κ2	13
τυφλοίς όμμασι(ν)	= με τυφλή εμπιστοσύνη, με απόλυτη εμπιστοσύνη,με κλειστά μάτια Τον ακολουθούν όλοι τυφλοίς όμμασιν.	Κ2	8
τύχη αγαθή	= κατά καλή τύχη, ευτυχώς Τύχη αγαθή, αποφεύχθηκε το μοιραίο.	Κ1	8
τω αγνώστω θεώ	= στον άγνωστο θεό Στην αρχαία Αθήνα υπήρχε στήλη με την αφιέρωση «τω αγνώστω θεώ».	Κ2	15
τω αγνώστω στρατιώτη	= στον άγνωστο στρατιώτη Στην Αρχαία Ελλάδα μετά τη μάχη εκτός από τους τάφους των επώνυμων νεκρώνσυνηθιζόταν και μνημείο αφιερωμένο στουν άγνωστους νεκρούς στρατιώτες:«τω αγνώστω στρατιώτη». Το καθιερωμένο μέχρι σήμερα «μνημείοτου αγνώστου (στρατιώτη)».	Κ2	15
τω καιρώ εκείνω	= τότε στα παλιά τα χρόνια (από τη γνωστή εναρκτήριαφράση του Ευαγγελίου) Τω καιρώ εκείνω ο δάσκαλος με τη βέργα του ήταν πιο πολύθηριοδαμαστής παρά δάσκαλος	Κ3	7
τω κομιστή	= (εις τον κομίζοντα, εις τον φέροντα) = σ'αυτόν που το κρατά Γραμμάτιο πληρωτέο τω κομιστή.	Κ2	13
τω όντι, τωόντι και τώντις	= όντως, πράγματι, πραγματικά Η κατάσταση είναι τωόντι πολύ σοβαρή. Βλέπε και πράγματι, τη αληθεία.	Κ2	7
τω πνεύματι	= κατά το πνεύμα πτωχός τω πνεύματι = ταπεινός Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι = ευτυχισμένοι οι ταπεινοί(από τους «Μακαρισμούς» του Ευαγγελίου)	Κ3	13
υπαιτιότητι	= από υπαιτιότητα, εξαιτίας Ολα έγιναν υπαιτιότητί μου.	Κ2	2
φύσει	= εκ φύσεως, από τη φύση του, λόγω της φύσηςτου Είναι φύσει αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο. Στη γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής συλλαβή με η, ω ή δίφθογγοείναιφύσειμακρά, ενώ συλλαβή μεβραχύ που ακολουθείται από δύο ή περισσότερασύμφωνα ή διπλό σύμφωνο είναι θέσει μακρά.	Κ2	11
φωνή βοώντος εν τη ερήμω	= φωνή κάποιου που φωνάζει στην έρημο, μεταφορικά:δεν ακούει κανένας, δεν υπάρχει καμιά ανταπόκριση Φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ετοιμάσατε την οδόν του Κυρίου(Κατά Μάρκον 1-3). Εγώ τα είπα, εγώ τα άκουσα! Φωνή βοώντος εν τη ερήμω!.	Κ3	13
χάριτι Θεία, Θεία χάριτι	= με Θεία χάρη, με τη χάρη του Θεού, με τηνεύνοια του Θεού Χάριτι Θεία ξεπεράσαμε τον κίνδυνο.	Κ4	15
ψυχή τε και σώματι	= (με την ψυχή και με το σώμα) = με όλες τιςδυνάμεις, ολοκληρωτικά Αφοσιώθηκε σ' αυτόν το σκοπό ψυχή τε και σώματι.	Κ2	11
ως εν ονείρω εν ονείρω	= σαν σε όνειρο, μακριά από την πραγματικότητα,αχνά και απροσδιόριστα = σε όνειρο, μέσα σε όνειρο Ένοιωσε σαν υπνωτισμένος, πέρασαν μπροστά από τα μάτια του σκηνές αχνέςκι ασύνδετες, ως εν ονείρω. όνειρο εν ονείρω = κατάσταση στην οποία βλέπει κανέναςόνειρο μέσα σε όνειρο.	Κ2	16
ως εν ουρανώ	= όπως στον ουρανό (Από την Κυριακή προσευχή) ως εν ουρανώ και επί της γης = όπως στον ουρανό έτσι καιπάνω στη γη.	Κ4	14
ως εν παρόδω ελέχθη	= όπως ελέχθη παρενθετικά Βλέπε εν παρόδω.	Κ2	16
ΤΕΛΟΣ