Το γεγονός μοιάζει (και είναι) εντυπωσιακό: κατόπιν συμφωνίας με τις ενώσεις των Αμερικάνων εκδοτών και συγγραφέων η Google προχώρησε σε ψηφιοποίηση ενός μεγάλου αριθμού κειμένων τα οποία ο χρήστης θα μπορεί να κατεβάσει στην πλήρη τους μορφή σε μια μηχανή ανάγνωσης με οθόνη λίγο μεγαλύτερη από εκείνην της συσκευής ενός κινητού τηλεφώνου. Το ηλεκτρονικό βιβλίο, μολονότι δεν μετράει λίγα χρόνια ζωής, δεν έχει κατορθώσει ώς σήμερα να αποκτήσει πραγματικό κοινό, αλλά τούτο οφείλεται, κατά πάσα πιθανότητα, στο γεγονός πως η τεχνολογία στην οποία βασιζόταν μέχρι και πριν από λίγο καιρό δεν ήταν αρκούντως προχωρημένη, καθιστώντας το ένα μάλλον δύσχρηστο και ανοίκειο προϊόν. Με την εξέλιξη, ωστόσο, των μηχανών ανάγνωσης, όπως και με την είσοδο στην αγορά κολοσσών όπως η Google, τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν ραγδαία, τείνοντας να ακολουθήσουν με έναν σχεδόν μοιραίο τρόπο την πορεία τους.
Οι κίνδυνοι, οπωσδήποτε, είναι πολλοί. Ο μεγαλύτερος από αυτούς έχει σχέση με τις απεριόριστες δυνατότητες υποκλοπής που προσφέρει η ψηφιοποίηση. Τα βιβλία ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα πνευματικών δικαιωμάτων, όπως εδώ και χρόνια έχει συμβεί στον χώρο της μουσικής βιομηχανίας: δεν αποκλείεται, με άλλα λόγια, ο καθένας να μπορεί σε δεδομένη στιγμή να διαβάζει το οτιδήποτε, χωρίς να πληρώνει δεκάρα τσακιστή - και κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν παρά να έχει καταστροφικά αποτελέσματα τόσο σε συγγραφείς όσο και σε εκδότες. Οι συμφωνίες, βεβαίως, τις οποίες έχει υπογράψει η Google με την αμερικανική εκδοτική αγορά προβλέπουν όχι μόνο διασφάλιση δίκαιων ποσοστών για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά και μηχανισμούς προστασίας των ψηφιοποιημένων κειμένων. Το θέμα, πάντως, παραμένει, όπως κι αν το εξετάσουμε, ανοιχτό και θα μπορούμε να ξέρουμε περισσότερα για τους κινδύνους του μόνον όταν η ψηφιακή πρόσβαση στα αρχειοθετημένα κείμενα θα αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα.
Και οι Έλληνες εκδότες; Πόσο έχουν προετοιμαστεί για τις ηλεκτρονικές προοπτικές της παραγωγής τους και πώς σκέφτονται να επιβιώσουν στο κατά τεκμήριο δύσκολο μελλοντικό της περιβάλλον; Ο Οργανισμός Διαχείρισης Εργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ) προτείνει τη δημιουργία ενός εθνικού κόμβου μέσω του οποίου θα διακινείται και θα πωλείται το ελληνικό βιβλίο (αργότερα ο ίδιος κόμβος θα συνδεθεί με τις παγκόσμιες μηχανές), ενώ κάποιοι εκδότες από τη μεριά τους δείχνουν κάθε άλλο παρά τρομοκρατημένοι με το διαφαινόμενο καθεστώς, δηλώνοντας πως ήδη έχουν κάπως εισβάλει στον ψηφιακό κόσμο με τις δικές τους δυνάμεις (βλ. το αναλυτικό ρεπορτάζ της Ολγας Σελλά στο κυριακάτικο φύλλο της «Καθημερινής» της 25ης Ιανουαρίου).
Σίγουρα, ο δρόμος τον οποίο έχουμε μπροστά μας είναι μακρύς - ιδίως σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία. Και λέω ιδίως σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία, διότι αν το ψηφιοποιημένο βιβλίο θα βρει ευκολότερα ανταπόκριση στους χρήστες οι οποίοι ενδιαφέρονται για εκπαιδευτικά και επιστημονικά θέματα, δεν είναι βέβαιο ότι θα έχει την ίδια απήχηση στους αναγνώστες του μυθιστορήματος (ο λόγος για την ποίηση είναι άλλης ώρας και εντελώς διαφορετικής τάξης). Και τούτο όχι γιατί οι αναγνώστες του μυθιστορήματος αποτελούν ως εξ ορισμού οπαδούς μιας ωραιοποιημένης τυπογραφίας, αλλά διότι το μυθιστόρημα, απευθυνόμενο στην ελευθερία της φαντασίας, τείνει να διαρρήξει τα όρια της ηλεκτρονικής οθόνης, που δεν είναι σε καμία περίπτωση παρόμοια με τα όρια της τυπωμένης σελίδας. Είναι, εννοείται, πιθανόν να κάνω λάθος: δεν ανήκω πια στα νιάτα και δεν είμαι σε θέση να εικάσω καλά ούτε τις επιθυμίες ούτε τους πιθανούς τρόπους προσαρμογής τους. Ο,τι, όμως, κι αν γίνει εντέλει, ένα πράγμα ας θεωρηθεί βέβαιο - πως εκείνο το οποίο δεν απειλείται είναι η ανάγνωση, η οποία μοιάζει, αντιθέτως, να ισχυροποιείται ποικιλοτρόπως. Κι αυτό είναι, όπως κι αν το ζυγίσουμε, το πιο σημαντικό.
Και οι Έλληνες εκδότες; Πόσο έχουν προετοιμαστεί για τις ηλεκτρονικές προοπτικές της παραγωγής τους και πώς σκέφτονται να επιβιώσουν στο κατά τεκμήριο δύσκολο μελλοντικό της περιβάλλον; Ο Οργανισμός Διαχείρισης Εργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ) προτείνει τη δημιουργία ενός εθνικού κόμβου μέσω του οποίου θα διακινείται και θα πωλείται το ελληνικό βιβλίο (αργότερα ο ίδιος κόμβος θα συνδεθεί με τις παγκόσμιες μηχανές), ενώ κάποιοι εκδότες από τη μεριά τους δείχνουν κάθε άλλο παρά τρομοκρατημένοι με το διαφαινόμενο καθεστώς, δηλώνοντας πως ήδη έχουν κάπως εισβάλει στον ψηφιακό κόσμο με τις δικές τους δυνάμεις (βλ. το αναλυτικό ρεπορτάζ της Ολγας Σελλά στο κυριακάτικο φύλλο της «Καθημερινής» της 25ης Ιανουαρίου).
Σίγουρα, ο δρόμος τον οποίο έχουμε μπροστά μας είναι μακρύς - ιδίως σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία. Και λέω ιδίως σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία, διότι αν το ψηφιοποιημένο βιβλίο θα βρει ευκολότερα ανταπόκριση στους χρήστες οι οποίοι ενδιαφέρονται για εκπαιδευτικά και επιστημονικά θέματα, δεν είναι βέβαιο ότι θα έχει την ίδια απήχηση στους αναγνώστες του μυθιστορήματος (ο λόγος για την ποίηση είναι άλλης ώρας και εντελώς διαφορετικής τάξης). Και τούτο όχι γιατί οι αναγνώστες του μυθιστορήματος αποτελούν ως εξ ορισμού οπαδούς μιας ωραιοποιημένης τυπογραφίας, αλλά διότι το μυθιστόρημα, απευθυνόμενο στην ελευθερία της φαντασίας, τείνει να διαρρήξει τα όρια της ηλεκτρονικής οθόνης, που δεν είναι σε καμία περίπτωση παρόμοια με τα όρια της τυπωμένης σελίδας. Είναι, εννοείται, πιθανόν να κάνω λάθος: δεν ανήκω πια στα νιάτα και δεν είμαι σε θέση να εικάσω καλά ούτε τις επιθυμίες ούτε τους πιθανούς τρόπους προσαρμογής τους. Ο,τι, όμως, κι αν γίνει εντέλει, ένα πράγμα ας θεωρηθεί βέβαιο - πως εκείνο το οποίο δεν απειλείται είναι η ανάγνωση, η οποία μοιάζει, αντιθέτως, να ισχυροποιείται ποικιλοτρόπως. Κι αυτό είναι, όπως κι αν το ζυγίσουμε, το πιο σημαντικό.
(ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 06/02/2009)
