Το Gulf Stream και οι κλιματικές προοπτικές στην Ευρώπη

Δρ. Θόδωρος Σ. Κουσουρής, περιβαλλοντολόγος

Οι πρόσφατες έντονες χιονοπτώσεις στη δυτική Ευρώπη και στην Αγγλία φέρνουν στην επικαιρότητα το υγρό στοιχείο της θάλασσας, τις ωκεάνιες διεργασίες, το Ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού (Gulf Stream) και κατά πόσον αυτό το ρεύμα έχει επηρεαστεί από τις παγκόσμιες κλιματικές αλλαγές. Παλαιότερα υποστηρίζονταν ότι αποκλειστικά υπεύθυνο για τη διαμόρφωση των ιδιαίτερα ήπιων κλιματικών συνθηκών της δυτικής Ευρώπης (Βρετανία, Ιρλανδία, Νορβηγία), σε σύγκριση με αυτές της ανατολικής ακτής του Καναδά που βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος, ήταν τα θερμά νερά που μεταφέρονταν προς τα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη με το Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream) και τις προεκτάσεις του, όπως είναι το ρεύμα του Βόρειου Ατλαντικού.

H πρώτη γνωστή αναφορά για το Ρεύμα του Κόλπου προέρχεται από τον Ισπανό θαλασσοπόρο Ponce de Leon (1513), όταν παρατήρησε ότι ένα πολύ ισχυρό, θερμό ρεύμα που προερχόταν από τη θάλασσα της Καραϊβικής παρέσερνε το πλοίο του προς τη Φλόριντα, ενώ πιθανόν να γνώριζαν για το Ρεύμα του Κόλπου οι Ινδιάνοι της Αμερικής, πολύ πριν από την ανακάλυψη της Αμερικής. Αργότερα ο B.Franklin (1770), στην προσπάθεια του να βελτιώσει την ταχυδρομική επικοινωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο, πραγματοποίησε την πρώτη λεπτομερή μελέτη και χαρτογράφηση του Ρεύματος του Κόλπου. Το 1885, ο υποπλοίαρχος του Αμερικανικού ναυτικού M. F. Maury δημοσίευσε το βιβλίο «Η Φυσική Γεωγραφία της Θάλασσας και η Μετεωρολογία της».

Σ’ αυτό το πρώτο βιβλίο ωκεανογραφίας, ο συγγραφέας τονίζει τον ουσιαστικό ρόλο του Ρεύματος του Κόλπου στη ρύθμιση των χειμερινών θερμοκρασιών της δυτικής Ευρώπης. Το Ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού είναι ένα ισχυρό και θερμό ρεύμα που δημιουργείται στη θάλασσα της Καραϊβικής. Αυτό το ρεύμα, ανοιχτά της Florida, έχει πλάτος 80 - 150 χιλ. και βάθος 800 – 1200 μέτρα. Η θερμοκρασία στα επιφανειακά νερά του φθάνει τους 30 - 35°C , έχει ταχύτητα από 104-233 km ανά ημέρα και μεταφέρει μάζες νερού σε συχνότητα 85 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων το δευτερόλεπτο. Το Ρεύμα του Κόλπου κατευθύνεται βόρεια κατά μήκος των ανατολικών ακτών των Ηνωμένων Πολιτειών και αργότερα ενώνεται με το ψυχρό ρεύμα του Labtador που φέρνει ψυχρότερες μάζες νερού από τον Αρκτικό ωκεανό. Έτσι, το κύριο Ρεύμα του Κόλπου επιβραδύνεται (8 χιλ την ημέρα), γίνεται ψυχρότερο (25°C), αλλά ακόμη είναι θερμό και αλλάζει διεύθυνση, καθώς ρέει βόρειο-ανατολικά διασχίζοντας τον Ατλαντικό ωκεανό.

Είναι το γνωστό Θερμό Ρεύμα του βόρειου Ατλαντικού. Αυτό ο ρεύμα όταν φθάνει στην Ευρώπη χωρίζεται στα δύο. Το βόρειο τμήμα του ρέει προς την Ισλανδία και το νότιο παρακλάδι του προς τις Αζόρες με κατεύθυνση τα Κανάρια νησιά. Το Θερμό Ρεύμα του βόρειου Ατλαντικού είναι μέρος ενός παγκόσμιου κυκλοφοριακού δακτυλίου ανακύκλωσης των νερών. Τα επιφανειακά νερά που θερμαίνονται στους τροπικούς ρέουν προς το βόρειο Ατλαντικό ωκεανό, ενώ τα ψυχρά βυθίζονται και ρέουν προς τον Ισημερινό για να θερμανθούν πάλι. Εξάλλου, τα επιφανειακά νερά του Θερμού Ρεύματος του βόρειου Ατλαντικού, κατά τη μεταφορά τους προς τις Πολικές περιοχές ψύχονται, λόγω της εξάτμισης και της μεταφοράς θερμότητας προς την ατμόσφαιρα. Ο ωκεανός παγώνει εκεί και ο σχηματισμός θαλάσσιου πάγου αυξάνει την αλατότητα των νερών. Έτσι, τα ψυχρά νερά γίνονται αλμυρότερα, πυκνότερα και συνεπώς βαρύτερα και βυθίζονται σε βάθη μεγαλύτερα των 3 χιλιομέτρων. Σ’αυτό το στάδιο, καθώς τα νερά αυτά βυθίζονται μεταφέρουν το 50% του διοξειδίου του άνθρακα (CO2 ) που έχουν απορροφήσει οι ωκεανοί. Χάρη σ ‘αυτή τη διαδικασία το CO2 παγιδεύεται στα βάθη των ωκεανών για μερικές εκατοντάδες έως και χιλιάδες χρόνια.

Ωστόσο, το λιώσιμο των πάγων που προκαλείται από την παγκόσμια υπερθέρμανση του πλανήτη, ελευθερώνει τεράστιες ποσότητες γλυκών νερών στους ωκεανούς. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να μειώσει την αλατότητα και ως εκ τούτου την πυκνότητα των νερών, επηρεάζοντας με αυτό τον τρόπο το ρυθμό με τον οποίο τα νερά αυτά βυθίζονται βαθύτερα. Μπορεί επίσης η υπερθέρμανση του πλανήτη να ελαττώσει τη ροή των επιφανειακών ρευμάτων που τροφοδοτούν την κυκλοφορία στο Βόρειο Ατλαντικό και άρα να επηρεάσουν την ωκεάνια κυκλοφορία. Επιπλέον, η ποσότητα του παγιδευμένου CO2 στον ωκεανό μπορεί να μειωθεί με αποτέλεσμα περισσότερο CO2 να απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα αυξάνοντας έτσι την οξύτητα των ωκεανών.

Τα τελευταία χρόνια, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι το Ρεύμα του Κόλπου εξασθενεί και επιβραδύνεται στην κίνησή του εξαιτίας της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής, ενώ ορισμένοι. επισείουν, λόγω κλιματικών αλλαγών, ακόμα και την πλήρη διακοπή της μετακίνησής του που θα οδηγήσει σε μια νέα εποχή παγετώνων στη Δυτική Ευρώπη. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες όμως, αναθεωρούν τη σημασία του ρόλου του Ρεύματος του Κόλπου στη μεταφορά θερμότητας από το Νότο προς το Βορρά. Στις περιοχές που βρίσκονται στα γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 40° και 60° Β, οι άνεμοι είναι ο κυρίαρχοι παράγοντες καθώς μεταφέρουν το 80% της θερμότητας, ενώ μόλις το 20% μεταφέρεται από το Ρεύμα του Κόλπου και τις προεκτάσεις του.

Ειδικότερα έχει διαπιστωθεί ότι τρία είναι τα κύρια φαινόμενα που ευθύνονται για τους ήπιους χειμώνες στην ατλαντική ακτή της βόρειο-δυτικής Ευρώπης.

α) Η προέκταση του Ρεύματος του Κόλπου, δηλαδή το θερμό ρεύμα του βόρειου Ατλαντικού μεταφέρει θερμότητα στην ατμόσφαιρα, καθώς ταξιδεύει προς τα μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη,
β) Το χειμώνα, οι κυρίαρχοι δυτικοί άνεμοι προερχόμενοι από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ταξιδεύουν πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό μεταφέροντας στην Ευρώπη ωκεάνιες αέριες μάζες, οι οποίες είναι θερμότερος από τον ηπειρωτικό αέρα.
γ) Η θερμότητα που αποθηκεύεται στον Ατλαντικό ωκεανό το καλοκαίρι απελευθερώνεται το χειμώνα. Με άλλα λόγια, αν το Ρεύμα του Κόλπου τελικά εξασθενήσει ή διακοπή η κυκλοφορία του προς τη δυτική Ευρώπη, δεν θα υπάρξουν τόσο ραγδαίες καταστροφικές συνέπειες που μέχρι σήμερα προέβλεπαν ορισμένοι επιστήμονες.

Εξάλλου, η παγκόσμια υπερθέρμανση, εξαιτίας του φαινόμενου του θερμοκηπίου, οδηγεί σε μαζική αύξηση της παροχής γλυκού νερού στις περιοχές της Αρκτικής ( τήξη των πάγων), αλλά και της αύξησης των ατμοσφαιρικών κατακρημνίσεων (βροχή, χιόνι, χαλάζι). Τις τελευταίες δεκαετίες τα νερά του Βόρειου Ατλαντικού θερμαίνονται ενώ η αλατότητά τους μειώνεται. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία των ωκεανών, τις ωκεάνιες ζώνες μεταφοράς θερμότητας, αλατότητας και θρεπτικών συστατικών, οι οποίες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος. Σημειώνεται ότι τα μεγάλα ωκεάνια ρεύματα, είναι γνωστό ότι διαμορφώνουν την αποκαλούμενη ‘’Θερμό-αλη’’ παγκόσμια ζώνη ωκεάνιας μεταφοράς θερμότητας, αλατότητας και θρεπτικών και που διαμορφώνουν το κλίμα και τη διατήρηση της θαλάσσιας ζωής σε ολόκληρο τον πλανήτη Γη.

Αυτό που θα πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι το Ρεύμα του Κόλπου αποτελεί ουσιαστικά μια από τις κινητήριες δυνάμεις της παγκόσμιας ωκεάνιας κυκλοφορίας με ποικίλες επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα και στις παγκόσμιες κλιματικές διακυμάνσεις και ιδιαιτερότητες. Επομένως και το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου και οι Παγκόσμιες Κλιματικές Αλλαγές, αποτελούν σύμπλεγμα πολυσύνθετων και πολυπαραγοντικών διεργασιών που οι σχετικές μετρήσεις συνεχώς επικαιροποιούνται από τους ειδικούς επιστήμονες, ενώ οι αβεβαιότητές τους είναι μεγάλες, καθώς η χρονική και χωρική εκδήλωση των επιπτώσεων τους είναι ένα ακόμη επιστημονικό πεδίο αρκετά ομιχλώδες, αλλά σημαντικότατο για τη ζωή.