από τη συζυγική αγάπη, στις βαρομετρικές πιέσεις και στην αστρονομία!
Δρ. Θ. Σ. Κουσουρής, περιβαλλοντολόγος
Στην καρδιά του χειμώνα, συνήθως εμφανίζονται μερικές ηλιόλουστες και νήνεμες μέρες, οι γνωστές Αλκυονίδες μέρες. Η λαϊκή παράδοση θέλει τις ημέρες αυτές να γεννούν και να κλωσούν τα αβγά τους τα γνωστά αποδημητικά θαλασσοπούλια, οι αλκυόνες. Η Αλκυόνη είναι αποδημητικό πουλί με το δικό του ιδιόμορφο δρομολόγιο, καθώς μας έρχεται κατά τα τέλη του καλοκαιριού και μας αποχαιρετάει φεύγοντας κατά τις αρχές του Μάρτη. Το φαινόμενο της καλοκαιρίας μέσα στη βαρυχειμωνιά απασχόλησε πολύ τους αρχαίους Έλληνες που έδιναν διαφορετικές εξηγήσεις. Ο Αριστοτέλης λέγει ότι "Η δε Αλκυών κύει επί τροπάς χειμερινάς, διό και καλούνται όταν ευδιειναί γένονται αι τροπαί, αλκυόνοιοι ημέραι". Ο Λουκιανός έγραφε πως "Αίθρια μεν τα άνωθεν, ακύμαντος δε και γαλήνιον άπαν το πέλαγος, όμοιν, ως ειπείν κατόπτρω’’. Ο Αιλιανός, μας πληροφορεί ότι "Κυούσης δε Αλκυόνος ίσταται τα πελάγη, ειρήνην δε και φιλίαν άγουσεν άνεμον".
Για τις Αλκυονίδες ημέρες, κατά την ελληνική μυθολογία, υπάρχουν πολλές εκδοχές. Μία από αυτές μας λέει ότι ο θεός Ποσειδώνας ή ο θεός Δία κατ’άλλους, αποφάσισαν να προσφέρουν μέσα στο καταχείμωνο, 14 ηλιόλουστες μέρες στο πουλί Αλκυόνη, για όσες δηλαδή ημέρες η Αλκυόνη κλωσά τα αβγά της, ώστε να βγουν οι νεοσσοί της Έτσι, αυτές οι μέρες του χειμώνα ονομάστηκαν Αλκυονίδες. Η Αλκυόνη λοιπόν, κόρη του θεού των ανέμων Aίολου και σύζυγος του Κύηκα, ζούσε πολύ ευτυχισμένη και η αγάπη τους ήταν πρότυπο για όλους. Μια μέρα, ο Κύηκας βγήκε μόνος στο πέλαγος για ψάρεμα. Μάταια τον παρακαλούσε η Αλκυόνη να μην πάει γιατί είχε ένα άσχημο προαίσθημα. Εκείνος πήγε και όντως σηκώθηκαν δυνατοί άνεμοι και βύθισαν το πλοίο του. Η Αλκυόνη που παρακολουθούσε από μακριά τη σκηνή, μόλις είδε το πλοίο του να χάνεται μέσα στην απελπισία της έπεσε από ένα βράχο και σκοτώθηκε.
Επειδή η αγάπη τους ήταν τόσο δυνατή, οι θεοί τους λυπήθηκαν και τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά, τις γνωστές μας αλκυόνες. Με τη συζυγική πίστη του πουλιού Αλκυόνη ασχολήθηκε ο Πλούταρχος που αφηγείται ότι, αν ταίρι της, ο σύζυγός της γεράσει και δεν μπορεί να πετάξει, τότε η θηλυκιά αλκυόνη τον παίρνει στους ώμους της και τον φέρνει πάντοτε μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται ως το θάνατό του. Με αυτή την ευκαιρία της αλκυόνης, η λαϊκή παράδοση μας υπενθυμίζει ότι παρόμοια ηθολογία έχει και η τρυγόνα, που όταν χαθεί το ταίρι της, χηρεύει και δεν ξανασμίγει μ' άλλο ταίρι. Τα κοράκια, όταν ξεπουπουλιαστούν απ' τα γεράματα, δέχονται πολλές περιποιήσεις και θερμαίνονται απ' τ' άλλα νεώτερά τους. Ο πελαργός τιμωρεί την άπιστη σύζυγό του με ραμφισμούς μέχρι να τη θανατώσει. Ο πελεκάνος, αν δεν βρίσκει τροφή να θρέψει τα μικρά του που κινδυνεύουν να πεθάνουν το χειμώνα, σχίζει το σώμα του και προσφέρει το αίμα του για τροφή στα μικρά του.
::
Η Αλκυόνη, που συνήθως λέγεται ψαροπούλι στη γλώσσα των νησιωτών, εξακολουθεί και σήμερα να είναι σύμβολο της χειμωνιάτικης ηλιόλουστης διακοπής του άγριου καιρού και σε πολλά μέρη τη θεωρούν ότι φέρνει γούρι. Οι έμποροι, την κρατούν βαλσαμωμένη στα μαγαζιά τους, οι φιλάργυροι τη διατηρούν για να τους φέρει πολλά πλούτη και οι χωριάτες για να μη πέφτουν αστροπελέκια στο σπίτι τους.
Η ονομασία του πουλιού Αλκυόνη (λατ. Alcedo atthis) αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Το υδρόβιο αυτό αποδημητικό πουλί είναι εντυπωσιακό, με το μπλε ελεκτρίκ εκθαμβωτικό φτέρωμά του και με την πορτοκαλο-κόκκινη αντίθεση στο στήθος του. Καθώς φτερουγίζει πάνω από το νερό, τα κύματα και τις βραχώδεις περιοχές, δεν διακρίνεται εύκολα στο φυσικό του περιβάλλον, αλλά η παρουσία του γίνεται αισθητή με ένα διαπεραστικό "ζεεεεε" στη φωνή του.
Ένας μεσαιωνικός μύθος στη βόρεια Ευρώπη λέει ότι το χρώμα της Αλκυόνης ήταν στην αρχή γκρίζο. Όταν όμως έγινε ο βιβλικός κατακλυσμός, πέταξε κατευθείαν ψηλά στον ουρανό για να μπορέσει να παρατηρήσει τα νερά. Πετώντας όμως τόσο κοντά στον ήλιο το στήθος της τσουρουφλίστηκε και έγινε κόκκινο από τις ακτίνες του και η ράχη της έγινε μπλε από το χρώμα του ουρανού.
Οι Αλκυονίδες ημέρες έλαβαν το όνομά τους (Αλκυόνοιαι) από το σχετικό με το θαλάσσιο πτηνό Αλκυόνη, πουλί της ελληνικής μυθολογίας, που αποτελεί την αλληγορική σημασία του ομώνυμου αστέρα Αλκυόνη, των Πλειάδων. Ο αστέρας Αλκυόνη κατά την περίοδο 15 Δεκεμβρίου με 15 Φεβρουαρίου μεσουρανεί κατά τις εσπερινές ώρες και επομένως κατά τις ανέφελες νύκτες είναι ορατός στο σύμπλεγμα των Πλειάδων, ως κορωνίδα της Πούλιας, στην ψηλότερη περιοχή του ουράνιου θόλου. Έτσι, όλες οι συνεχόμενες ημέρες που είναι ορατός ο αστέρας Αλκυόνη ήταν φυσικό να ονομασθούν Αλκυονίδες.
Από μετεωρολογική άποψη οι αλκυονίδες ημέρες, ως ημέρες καλοκαιρίας εξηγούνται από το γεγονός ότι στην ευρύτερη περιοχή μας (Ελλάδα και μέχρι τη βορειανατολική Ευρώπη) κατά την περίοδο του χειμώνα παρατηρείται συνήθως η ίδια βαρομετρική πίεση, με αποτελεσμα να απουσιάζουν οι άνεμοι και ο καιρός να είναι μεν ψυχρός αλλά και ηλιόλουστος, λόγω της λεγόμενης από τους ειδικούς αντικυκλωνικής κατάστασης της ατμόσφαιρας.
Εξάλλου, οι Αλκυονίδες ημέρες δεν έρχονται κάθε χρονιά. Υπάρχουν χρόνια που το γλυκό αυτό ηλιόλουστο διάλειμμα στην καρδιά του χειμώνα δεν παρατηρείται καθόλου, αλλά και οι ημερομηνίες έναρξης και λήξης και διάρκεια τους δεν είναι σταθερές. Συνήθως, καλύπτουν σχεδόν το δεύτερο μισό του Ιανουαρίου. Παρόλα αυτά, μερικοί επιμένουν να αποδίδουν την διάρκειά τους, στην Ελλάδα, σε διάστημα 14 αίθριων και ηλιόλουστων ημερών, ανάμεσα στις 15 Δεκεμβρίου μέχρι στις 15 Φεβρουαρίου.
Για τις Αλκυονίδες ημέρες, κατά την ελληνική μυθολογία, υπάρχουν πολλές εκδοχές. Μία από αυτές μας λέει ότι ο θεός Ποσειδώνας ή ο θεός Δία κατ’άλλους, αποφάσισαν να προσφέρουν μέσα στο καταχείμωνο, 14 ηλιόλουστες μέρες στο πουλί Αλκυόνη, για όσες δηλαδή ημέρες η Αλκυόνη κλωσά τα αβγά της, ώστε να βγουν οι νεοσσοί της Έτσι, αυτές οι μέρες του χειμώνα ονομάστηκαν Αλκυονίδες. Η Αλκυόνη λοιπόν, κόρη του θεού των ανέμων Aίολου και σύζυγος του Κύηκα, ζούσε πολύ ευτυχισμένη και η αγάπη τους ήταν πρότυπο για όλους. Μια μέρα, ο Κύηκας βγήκε μόνος στο πέλαγος για ψάρεμα. Μάταια τον παρακαλούσε η Αλκυόνη να μην πάει γιατί είχε ένα άσχημο προαίσθημα. Εκείνος πήγε και όντως σηκώθηκαν δυνατοί άνεμοι και βύθισαν το πλοίο του. Η Αλκυόνη που παρακολουθούσε από μακριά τη σκηνή, μόλις είδε το πλοίο του να χάνεται μέσα στην απελπισία της έπεσε από ένα βράχο και σκοτώθηκε.
Επειδή η αγάπη τους ήταν τόσο δυνατή, οι θεοί τους λυπήθηκαν και τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά, τις γνωστές μας αλκυόνες. Με τη συζυγική πίστη του πουλιού Αλκυόνη ασχολήθηκε ο Πλούταρχος που αφηγείται ότι, αν ταίρι της, ο σύζυγός της γεράσει και δεν μπορεί να πετάξει, τότε η θηλυκιά αλκυόνη τον παίρνει στους ώμους της και τον φέρνει πάντοτε μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται ως το θάνατό του. Με αυτή την ευκαιρία της αλκυόνης, η λαϊκή παράδοση μας υπενθυμίζει ότι παρόμοια ηθολογία έχει και η τρυγόνα, που όταν χαθεί το ταίρι της, χηρεύει και δεν ξανασμίγει μ' άλλο ταίρι. Τα κοράκια, όταν ξεπουπουλιαστούν απ' τα γεράματα, δέχονται πολλές περιποιήσεις και θερμαίνονται απ' τ' άλλα νεώτερά τους. Ο πελαργός τιμωρεί την άπιστη σύζυγό του με ραμφισμούς μέχρι να τη θανατώσει. Ο πελεκάνος, αν δεν βρίσκει τροφή να θρέψει τα μικρά του που κινδυνεύουν να πεθάνουν το χειμώνα, σχίζει το σώμα του και προσφέρει το αίμα του για τροφή στα μικρά του.
::
Η Αλκυόνη, που συνήθως λέγεται ψαροπούλι στη γλώσσα των νησιωτών, εξακολουθεί και σήμερα να είναι σύμβολο της χειμωνιάτικης ηλιόλουστης διακοπής του άγριου καιρού και σε πολλά μέρη τη θεωρούν ότι φέρνει γούρι. Οι έμποροι, την κρατούν βαλσαμωμένη στα μαγαζιά τους, οι φιλάργυροι τη διατηρούν για να τους φέρει πολλά πλούτη και οι χωριάτες για να μη πέφτουν αστροπελέκια στο σπίτι τους.
Η ονομασία του πουλιού Αλκυόνη (λατ. Alcedo atthis) αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Το υδρόβιο αυτό αποδημητικό πουλί είναι εντυπωσιακό, με το μπλε ελεκτρίκ εκθαμβωτικό φτέρωμά του και με την πορτοκαλο-κόκκινη αντίθεση στο στήθος του. Καθώς φτερουγίζει πάνω από το νερό, τα κύματα και τις βραχώδεις περιοχές, δεν διακρίνεται εύκολα στο φυσικό του περιβάλλον, αλλά η παρουσία του γίνεται αισθητή με ένα διαπεραστικό "ζεεεεε" στη φωνή του.
Ένας μεσαιωνικός μύθος στη βόρεια Ευρώπη λέει ότι το χρώμα της Αλκυόνης ήταν στην αρχή γκρίζο. Όταν όμως έγινε ο βιβλικός κατακλυσμός, πέταξε κατευθείαν ψηλά στον ουρανό για να μπορέσει να παρατηρήσει τα νερά. Πετώντας όμως τόσο κοντά στον ήλιο το στήθος της τσουρουφλίστηκε και έγινε κόκκινο από τις ακτίνες του και η ράχη της έγινε μπλε από το χρώμα του ουρανού.
Οι Αλκυονίδες ημέρες έλαβαν το όνομά τους (Αλκυόνοιαι) από το σχετικό με το θαλάσσιο πτηνό Αλκυόνη, πουλί της ελληνικής μυθολογίας, που αποτελεί την αλληγορική σημασία του ομώνυμου αστέρα Αλκυόνη, των Πλειάδων. Ο αστέρας Αλκυόνη κατά την περίοδο 15 Δεκεμβρίου με 15 Φεβρουαρίου μεσουρανεί κατά τις εσπερινές ώρες και επομένως κατά τις ανέφελες νύκτες είναι ορατός στο σύμπλεγμα των Πλειάδων, ως κορωνίδα της Πούλιας, στην ψηλότερη περιοχή του ουράνιου θόλου. Έτσι, όλες οι συνεχόμενες ημέρες που είναι ορατός ο αστέρας Αλκυόνη ήταν φυσικό να ονομασθούν Αλκυονίδες.
Από μετεωρολογική άποψη οι αλκυονίδες ημέρες, ως ημέρες καλοκαιρίας εξηγούνται από το γεγονός ότι στην ευρύτερη περιοχή μας (Ελλάδα και μέχρι τη βορειανατολική Ευρώπη) κατά την περίοδο του χειμώνα παρατηρείται συνήθως η ίδια βαρομετρική πίεση, με αποτελεσμα να απουσιάζουν οι άνεμοι και ο καιρός να είναι μεν ψυχρός αλλά και ηλιόλουστος, λόγω της λεγόμενης από τους ειδικούς αντικυκλωνικής κατάστασης της ατμόσφαιρας.
Εξάλλου, οι Αλκυονίδες ημέρες δεν έρχονται κάθε χρονιά. Υπάρχουν χρόνια που το γλυκό αυτό ηλιόλουστο διάλειμμα στην καρδιά του χειμώνα δεν παρατηρείται καθόλου, αλλά και οι ημερομηνίες έναρξης και λήξης και διάρκεια τους δεν είναι σταθερές. Συνήθως, καλύπτουν σχεδόν το δεύτερο μισό του Ιανουαρίου. Παρόλα αυτά, μερικοί επιμένουν να αποδίδουν την διάρκειά τους, στην Ελλάδα, σε διάστημα 14 αίθριων και ηλιόλουστων ημερών, ανάμεσα στις 15 Δεκεμβρίου μέχρι στις 15 Φεβρουαρίου.
