(του Πάσχου Μανδραβέλη, Καθημερινή, 12/2/2009)
Kάθε μέρα τα δελτία ειδήσεων μάς προσφέρουν και κάποια καταστροφή. Πότε καίγεται η Αυστραλία και πότε πνίγεται η Αλσατία. Αλλες φορές ξεπαγώνει η Γροιλανδία και μερικές φορές παγώνει η Ιταλία. Σεισμοί, λοιμοί, καταποντισμοί ταλανίζουν άλλες περιοχές του κόσμου και κάθε φορά έχουμε ένα μακάβριο αριθμό θυμάτων και ζημιών. Από τον τυφώνα «Κατρίνα», που ισοπέδωσε μεγάλο μέρος της Νέας Ορλεάνης και στοίχισε τη ζωή εκατοντάδων πολιτών, μέχρι και τις χιονοστιβάδες στις Αλπεις που παίρνουν τη ζωή κάποιων σκιέρ, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι παλιό: «Πάει, χάλασε ο κόσμος».
Το συμπέρασμα, βέβαια, αυτό προϋποθέτει ότι ο κόσμος ήταν καλός για να χαλάσει. Προϋποθέτει δηλαδή τη γνώση μας για την προτεραία κατάσταση. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν υπήρχαν χιονοστιβάδες στις Αλπεις και τώρα μας προέκυψαν ξαφνικά και πήραν μερικές ζωές. Το πρόβλημα όμως είναι ότι και πριν από εκατό χρόνια καιγόταν η Αυστραλία, μόνο που δεν υπήρχε κανείς να κινηματογραφήσει τις φωτιές και πολύ περισσότερο δεν είχε χτίσει κανείς για να υποστεί τις ζημιές.
Υπάρχουν, λοιπόν, δύο στοιχεία που αλλοιώνουν τη γενική εντύπωση για την τωρινή κατάσταση του κόσμου. Πρώτον, υπάρχει ένα πυκνό πλέγμα μέσων επικοινωνίας, το οποίο φέρνει κάθε συμβάν της υφηλίου στο σαλόνι μας και μάλιστα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Οταν το 1453 κατελήφθη η Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους, ο Πάπας της Ρώμης έκανε 45 μέρες να το μάθει και η πλειονότητα των υπηκόων του πιθανώς να μην το έμαθαν ποτέ. Σε αντίθεση με το παρελθόν, το 2001 μάθαμε και είδαμε σε ζωντανή μετάδοση την τρομοκρατική επίθεση αυθημερόν. Αλλά και μικρότερης σημασία γεγονότα –ειδικά όταν πρόκειται για καταστροφές– τα μαθαίνουμε την ίδια μέρα. Οταν, λόγου χάρη, συμβαίνει μια κατολίσθηση στο Κολοράντο το μαθαίνουμε την ίδια μέρα. Αν μάλιστα κάποιος την καταγράψει με το κινητό και οι εικόνες είναι εντυπωσιακές, θα το δούμε τόσες φορές που το φαινόμενο θα μοιάζει σαν να έγινε στη διπλανή μας πόλη.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έκαναν την υφήλιο χωριό και συνεπώς η τηλεοπτική εικόνα συχνά μας οδηγεί σε πρόχειρα συμπεράσματα, υπό το βάρος μόνο των εντυπώσεων. Πολλά φαινόμενα είναι πρωτοφανή, όχι γιατί συμβαίνουν πρώτη φορά, αλλά διότι είναι η πρώτη φορά που τα βλέπουμε.
Το δεύτερο που πρέπει να συνυπολογίσουμε είναι η επέκταση του ανθρώπου στον χώρο. Σε έναν κόσμο του ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπινων όντων πολλές καταστροφές περνούσαν απαρατήρητες διότι δεν μας αφορούσαν. Τα ποτάμια πάντα πλημμύριζαν και η αυθόρμητη τάξη της φύσης πάντα καταστρεφόταν – ζώα πνίγονταν και φυτά σάπιζαν. Αυτό όμως ήταν για μας φυσιολογικό, «μέρος του κύκλου της ζωής», όπως λέγαμε. Σήμερα όμως που υπάρχουν σπίτια και υποδομές σε κάθε ποτάμι και ραχούλα, σε κάθε νησί και βουνοκορφή, οποιαδήποτε φυσική μεταβολή γίνεται καταστροφή. Επειδή δε η γη είναι ένα αέναο εργαστήρι μεταβολών, όσο επεκτεινόμαστε στον χώρο, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες των φαινομένων που ονομάζουμε καταστροφές.
Το συμπέρασμα, βέβαια, αυτό προϋποθέτει ότι ο κόσμος ήταν καλός για να χαλάσει. Προϋποθέτει δηλαδή τη γνώση μας για την προτεραία κατάσταση. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν υπήρχαν χιονοστιβάδες στις Αλπεις και τώρα μας προέκυψαν ξαφνικά και πήραν μερικές ζωές. Το πρόβλημα όμως είναι ότι και πριν από εκατό χρόνια καιγόταν η Αυστραλία, μόνο που δεν υπήρχε κανείς να κινηματογραφήσει τις φωτιές και πολύ περισσότερο δεν είχε χτίσει κανείς για να υποστεί τις ζημιές.Υπάρχουν, λοιπόν, δύο στοιχεία που αλλοιώνουν τη γενική εντύπωση για την τωρινή κατάσταση του κόσμου. Πρώτον, υπάρχει ένα πυκνό πλέγμα μέσων επικοινωνίας, το οποίο φέρνει κάθε συμβάν της υφηλίου στο σαλόνι μας και μάλιστα σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Οταν το 1453 κατελήφθη η Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους, ο Πάπας της Ρώμης έκανε 45 μέρες να το μάθει και η πλειονότητα των υπηκόων του πιθανώς να μην το έμαθαν ποτέ. Σε αντίθεση με το παρελθόν, το 2001 μάθαμε και είδαμε σε ζωντανή μετάδοση την τρομοκρατική επίθεση αυθημερόν. Αλλά και μικρότερης σημασία γεγονότα –ειδικά όταν πρόκειται για καταστροφές– τα μαθαίνουμε την ίδια μέρα. Οταν, λόγου χάρη, συμβαίνει μια κατολίσθηση στο Κολοράντο το μαθαίνουμε την ίδια μέρα. Αν μάλιστα κάποιος την καταγράψει με το κινητό και οι εικόνες είναι εντυπωσιακές, θα το δούμε τόσες φορές που το φαινόμενο θα μοιάζει σαν να έγινε στη διπλανή μας πόλη.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης έκαναν την υφήλιο χωριό και συνεπώς η τηλεοπτική εικόνα συχνά μας οδηγεί σε πρόχειρα συμπεράσματα, υπό το βάρος μόνο των εντυπώσεων. Πολλά φαινόμενα είναι πρωτοφανή, όχι γιατί συμβαίνουν πρώτη φορά, αλλά διότι είναι η πρώτη φορά που τα βλέπουμε.
Το δεύτερο που πρέπει να συνυπολογίσουμε είναι η επέκταση του ανθρώπου στον χώρο. Σε έναν κόσμο του ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπινων όντων πολλές καταστροφές περνούσαν απαρατήρητες διότι δεν μας αφορούσαν. Τα ποτάμια πάντα πλημμύριζαν και η αυθόρμητη τάξη της φύσης πάντα καταστρεφόταν – ζώα πνίγονταν και φυτά σάπιζαν. Αυτό όμως ήταν για μας φυσιολογικό, «μέρος του κύκλου της ζωής», όπως λέγαμε. Σήμερα όμως που υπάρχουν σπίτια και υποδομές σε κάθε ποτάμι και ραχούλα, σε κάθε νησί και βουνοκορφή, οποιαδήποτε φυσική μεταβολή γίνεται καταστροφή. Επειδή δε η γη είναι ένα αέναο εργαστήρι μεταβολών, όσο επεκτεινόμαστε στον χώρο, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες των φαινομένων που ονομάζουμε καταστροφές.
