20 May 2008

Τα σύμπαντα...

...
Με αφορμή ερώτημα του μέλους της ΕΛΕΤΟ καθηγητή Σ.Φρ. σχετικά με τον ελληνικό ισοδύναμο όρο του αγγλικού multiverse (λατ. multiversum) για τα πολλαπλά, ίσως άπειρα, σύμπαντα για τα οποία μιλάνε οι σημερινές θεωρίες «των πολλών συμπάντων» και αν θα έπρεπε σήμερα να λέμε σύμπαν το σύνολο των συμπάντων αυτών, το ΓΕΣΥ υιοθέτησε τα παρακάτω:

Ένας ορισμός της έννοιας είναι ο ακόλουθος:

The multiverse (or meta-universe) is the hypothetical set of multiple possible universes (including our universe) that together comprise all of physical reality. The different universes within a multiverse are called parallel universes (en.wikipedia.org/wiki/Multiverse (science)

Το λατινικό uni-versum (unus + παθ. μετ. του ρήματος vertere = (περι)στρέφω, μεταφράζω, μετατρέπω) ελεύθερα σημαίνει «(όλα) ως ένα» σημαίνει δηλαδή ενότητα, δηλ. το σύνολο όλων των υπαρκτών πραγμάτων ως ένα.

Κατ’ αναλογίαν το multi-versum (που δεν το έβγαλαν βέβαια οι λατίνοι, αλλά είναι νεολατινικό) θα σημαίνει «(όλα) ως πολλά», δηλαδή όλα υπάγονται σε πολλά. Στην ουσία, όμως, σύμφωνα και με τον παραπάνω ορισμό, το multiversum αποδίδει την ατομική έννοια[1] «multi-universum» (κι ας μην χρησιμοποιείται αντίστοιχος όρος) αφού αποτελείται από πολλά σαν αυτό που ως τώρα λεγόταν και θεωρούνταν universum.

Το ελληνικό σύμπαν (ουδέτερο του επιθέτου σύμπας (= συν + πας) = όλος μαζί) σημαίνει επίσης ενότητα.

Στο Ίντερνετ είναι διαδεδομένη η απόδοση του multiverse με τον όρο πολυσύμπαν, που σύμφωνα με τον ορισμό του multiverse είναι κατ’ αναλογίαν εύστοχο: αποτελείται από πολλά σαν αυτό που ως τώρα (με την κλασική θεώρηση) λέγαμε σύμπαν (μόνο που τώρα πλέον καθένα από αυτά είναι – σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες – υποσύνολο του νέου «σύμπαντος» δηλαδή του πολυσύμπαντος.

Λογικά, δημιουργεί μικρότερο πρόβλημα η απόδοση μετασύμπαν (όπως λέγεται και στα αγγλικά παραπάνω ως συνώνυμο: meta-universe).

Συνοψίζοντας, κατ’ αναλογίαν προς τους λατινικούς και αγγλικούς όρους, φαίνονται αναπόφευκτες οι αντιστοιχίες του παρακάτω πίνακα:


Λατινικός όρος Αγγλικός όρος Ελληνικός όρος
universum universeσύμπαν
multiversummultiuniverse,
meta-universe
πολυσύμπαν, μετασύμπαν

ΣΗΜΕΙΩΣΗ – Εάν δεν δεσμευόμασταν καθόλου από τους ξενόγλωσσους όρους, θα ήταν ορολογικά ορθότερο να κάνουμε (αυτό, εξάλλου, που θα έπρεπε να κάνει και ο ξενόγλωσσος ονοματοθέτης, αλλά δεν το έκανε):

διεύρυνση της έννοιας «σύμπαν» (και κατασήμανσή της με τον ίδιο όρο σύμπαν) ώστε αυτή να καλύπτει κάθε τι που θεωρούμε σήμερα ότι υπάρχει (δηλαδή αυτό που λέγεται σήμερα multiversum)

αναβαπτισμό της (ως τώρα) στενής έννοιας «σύμπαν» με έναν άλλο όρο που δεν θα σήμαινε πια «όλα» αλλά «μέρος του συνόλου όλων», π.χ. με τον όρο υποσύμπαν και

καθιέρωση των ισοδυναμιών:


Λατινικός όρος Αγγλικός όρος Ελληνικός όρος
universum universeυποσύμπαν
multiversummultiuniverse,
meta-universe
σύμπαν

Όμως, με δεδομένους, πλέον, τους ξενόγλωσσους όρους της πρωτογενούς οροδοσίας γίνεται εύκολα αντιληπτή η σύγχυση την οποία θα προκαλούσαν οι παραπάνω ισοδυναμίες...

Κ.Β.


[1] Υπενθυμίζεται ότι ατομική έννοια είναι η έννοια που καλύπτει (περιλαμβάνει στο πλάτος της) ένα μόνο αντικείμενο.

Από το Ορόγραμμα, τεύχος 89

.