Ο σημαντικότερος Έλληνας IV

Κωνσταντίνος Καβάφης

(του Θ. Βερέμη, καθηγητή Πανεπιστημίου,
προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας)

Ο Καβάφης περικλείει την ελληνιστική ιστορία αλλά και ό,τι ακολουθεί έκτοτε, μέσα στους στίχους του. Και είναι οι ελληνίζοντες ήρωες του Αλεξανδρινού ζωντανότερη απόδοση εκείνης της εποχής απ' ό,τι είναι της κλασικής Ελλάδας η επείσακτη όψη της κεντρικής Αθήνας του Χάνσεν ή του Τσίλερ.

Η μουσική του Καβάφη δεν είναι μόνον μια υπόμνηση του παρελθόντος, αλλά δημιουργεί ένα ζωντανό πολυεθνικό γαλαξία. Οι διδακτικές του παραινέσεις είναι δυτικές, ο αισθησιασμός του ανατολικός και το ύφος του βρετανικό (γι' αυτό ίσως δεν χάνει στις αγγλικές μεταφράσεις). Η αμετροέπεια και ο λυρισμός απουσιάζουν σχεδόν.

Από τον Αντώνιο που αποχαιρετάει «χωρίς των δειλών τα παρακάλια» την Αλεξάνδρεια, ώς τον Θεόδοτο, που φέρνει μέσα στο «νοικοκυρεμένο σπίτι κανενός γειτόνου» το φρικτό κεφάλι του Πομπηίου. Ολα αυτά χαμηλόφωνα και υπαινικτικά. Οπως επισημαίνει ο Σεφέρης, η ποίηση του Καβάφη είναι γεμάτη σιωπηλά επιφωνήματα, «θορύβους χωρίς ανθρώπινη κραυγή».

Με την παράδοση και την ιδιοσυγκρασία του δεν μπορούσε να αναπτύξει επιφωνήματα, δεν μπορούσε να κάνει λυρισμό. Κανένας Ελληνας δεν συνοψίζει τόσα πολλά με τόσο λίγα λόγια.

Σωκράτης

(του Τάκη Θεοδωρόπουλου, συγγραφέα)

Αν μιλάμε για όλες τις εποχές του ελληνισμού, από αρχαιοτάτων χρόνων ώς σήμερα, χωρίς αμφιβολία σημαντικότερος Ελληνας υπήρξε ο Σωκράτης. Πάμπτωχος, ρυπαρός, ήρωας στις κωμωδίες του Αριστοφάνη, με άλλα λόγια διόλου προορισμένος για κοινωνική αποδοχή και επιτυχία, χωρίς να έχει γράψει ούτε μία λέξη στη ζωή του, κατάφερε να χαράξει μία γραμμή πλεύσης για την ανθρώπινη ύπαρξη η οποία, ακόμη και σήμερα, μας είναι απαραίτητη.

Μας είναι απαραίτητη όσο απαραίτητη μας είναι η περίφημη «ακεραιότητα της συνείδησής μας» - όπως θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε σε σημερινούς όρους το πολύτιμο για την ελευθερία μας και την αξιοπρέπειά μας «γνώθι σαυτόν» του Σωκράτη. Περιθωριοποιημένος από την κοινωνία της εποχής του, ελάχιστα πολιτικός ο ίδιος, είχε το θάρρος να πιει το κώνειο για να επικυρώσει με τον θάνατό του τη στάση του.

Μετατοπίζοντας τη φιλοσοφική αναζήτηση από τον ουρανό στο ανθρώπινο σύμπαν ο Σωκράτης δημιούργησε μια καινούργια παράμετρο στους όρους της ανθρώπινης συνύπαρξης πολύ σημαντικότερη απ' οποιαδήποτε πολιτική ή κοινωνική μεταρρύθμιση, την παράμετρο της πνευματικής ελευθερίας. Ο Σωκράτης είναι σημαντικός όσο σημαντική είναι για μας, όχι μόνον για μας τους Ελληνες, η πνευματική ελευθερία σ' έναν κόσμο που βυθίζεται μέρα με την ημέρα όλο και πιο βαθιά στον Μεσαίωνα των εκσυγχρονισμένων φανατισμών.

Λένε πως χωρίς αυτόν δεν θα είχε υπάρξει ο Βολταίρος. Το βέβαιο είναι πως χωρίς αυτόν, το πρόσωπο του πολιτισμού μας θα ήταν εντελώς διαφορετικό.

βλέπε επίσης >>>