Ένα μακρύ ταξίδι στο χρόνο, πολύ πιο πίσω από την εποχή δημιουργίας μνημείων όπως το Στόουνχετζ, κάνει ο «Guardian», βουτώντας στην ιστορία ενός από τους αρχαιότερους γνωστούς λατρευτικούς τόπους, του Γκιομπεκλί Τεπέ στη νοτιοανατολική Τουρκία. Δέκα χρόνια μετά την έναρξη των ανασκαφών, ο Κλάους Σμιτ, μέλος του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, εξακολουθεί να πιστεύει ότι ο εντοπισμός αυτού του αριστοτεχνικά φτιαγμένου λίθινου δάσους ήταν μια αποκάλυψη.
Σε απόσταση περίπου 50 χλμ. από τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, στα άκρα της κοιλάδας της Μεσοποταμίας απλώνεται το Γκιομπεκλί Τεπέ - «ο λόφος με το στομάχι» αν θέλαμε να το μεταφράσουμε. Ποιος ξέρει πώς θα ήταν η πρώτη ονομασία του όταν άρχισε να δημιουργείται κατά τη 10η χιλιετία π.Χ.;
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν λίθινες κτιριακές δομές σε κύκλους με διάμετρο έως 30 μέτρα, μέσα στις οποίες υπάρχουν κολόνες σε σχήμα Τ, δύο πυλώνες ύψους πέντε μέτρων σε βάση ενός, μονόλιθοι κ.λπ. Εκείνο που αιχμαλωτίζει το βλέμμα πάνω στα λίθινα αυτά έργα τέχνης είναι οι ανάγλυφες παραστάσεις ζώων: αρκούδες, αλεπούδες, λιοντάρια, πουλιά, φίδια και σκορπιοί. Δουλειά που χρονολογείται στο 9500 π.Χ. δηλαδή κατά 5.000 χρόνια προγενέστερη των πρώτων οικισμών της Μεσοποταμίας και 7.000 γηραιότερη του θρυλικού Στόουνχετζ.
Οι άνθρωποι που φιλοτέχνησαν αυτές τις πέτρες ήταν κυνηγοί και ζούσαν σε μικρούς οικισμούς. Για τον καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Ιαν Χόντερ, εκ των επικεφαλής των ανασκαφών στο Τσατάλχογιουκ (ΒΔ του Γκιομπεκλί), το αξιοσημείωτο είναι ότι «σε αντίθεση με τη γενική εκτίμηση ότι μόνον οι πολιτισμοί με διαστρωμάτωση και σαφή ιεραρχία ήταν ικανοί να δημιουργήσουν τέτοιες μνημειώδεις κατασκευές (...) έχουμε κάτι δουλεμένο στη λεπτομέρεια, περίπλοκο, το οποίο δημιουργήθηκε στην προ-αγροτική περίοδο». Ποιες ανάγκες όμως εξυπηρετούσε το Γκιομπεκλί;
Μερικοί πιστεύουν ότι ήταν ένα σημείο όπου γίνονταν τελετές γονιμότητας, με τους δύο όρθιους ογκόλιθους στο κέντρο κάθε κύκλου να αντιπροσωπεύουν τον άντρα και τη γυναίκα. Προφανώς αυτό άρεσε στο τοπικό γραφείο τουρισμού της Ούρφας αφού υιοθέτησε το σύνθημα «Εδώ είναι ο κήπος της Εδέμ, ελάτε να δείτε τον Αδάμ και την Εύα». Ο Κλάους Σμιτ είναι μάλλον επιφυλακτικός. Θεωρεί ότι το Γκιομπεκλί Τεπέ συνιστούσε «την τελευταία άνθηση του ημι-νομαδικού κόσμου που η γεωργία επρόκειτο να καταστρέψει», ενώ διατυπώνει την εκτίμηση ότι το σημείο διατηρείται σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα γιατί αυτοί που το έφτιαξαν, το έθαψαν μετά κάτω από τόνους χώμα μηνύοντας ότι ο γεμάτος άγρια ζώα κόσμος τους είχε πια χάσει το νόημά του.
Ο Σμιτ πιστεύει ότι οι πυλώνες σε σχήμα Τ αποτελούν την πλέον πρώιμη αναπαράσταση των θεών. «Δεν έχουν μάτια, στόμα ή πρόσωπο, έχουν όμως βραχίονες και χέρια. Είναι πλάστες». Αρα, είναι πιθανόν, δεδομένου και ότι δεν υπάρχουν σπίτια ή τάφοι κοντά στα λίθινα αυτά μνημεία, να ήταν εδώ σημείο προσκυνήματος. Οι απαντήσεις δεν θα δοθούν εύκολα. Μέχρι σήμερα, ψήγματα μόνο γνώσης έχουν αποκομίσει οι ειδικοί από την περιοχή. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς.
Σε απόσταση περίπου 50 χλμ. από τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας, στα άκρα της κοιλάδας της Μεσοποταμίας απλώνεται το Γκιομπεκλί Τεπέ - «ο λόφος με το στομάχι» αν θέλαμε να το μεταφράσουμε. Ποιος ξέρει πώς θα ήταν η πρώτη ονομασία του όταν άρχισε να δημιουργείται κατά τη 10η χιλιετία π.Χ.;Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν λίθινες κτιριακές δομές σε κύκλους με διάμετρο έως 30 μέτρα, μέσα στις οποίες υπάρχουν κολόνες σε σχήμα Τ, δύο πυλώνες ύψους πέντε μέτρων σε βάση ενός, μονόλιθοι κ.λπ. Εκείνο που αιχμαλωτίζει το βλέμμα πάνω στα λίθινα αυτά έργα τέχνης είναι οι ανάγλυφες παραστάσεις ζώων: αρκούδες, αλεπούδες, λιοντάρια, πουλιά, φίδια και σκορπιοί. Δουλειά που χρονολογείται στο 9500 π.Χ. δηλαδή κατά 5.000 χρόνια προγενέστερη των πρώτων οικισμών της Μεσοποταμίας και 7.000 γηραιότερη του θρυλικού Στόουνχετζ.
Οι άνθρωποι που φιλοτέχνησαν αυτές τις πέτρες ήταν κυνηγοί και ζούσαν σε μικρούς οικισμούς. Για τον καθηγητή Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, Ιαν Χόντερ, εκ των επικεφαλής των ανασκαφών στο Τσατάλχογιουκ (ΒΔ του Γκιομπεκλί), το αξιοσημείωτο είναι ότι «σε αντίθεση με τη γενική εκτίμηση ότι μόνον οι πολιτισμοί με διαστρωμάτωση και σαφή ιεραρχία ήταν ικανοί να δημιουργήσουν τέτοιες μνημειώδεις κατασκευές (...) έχουμε κάτι δουλεμένο στη λεπτομέρεια, περίπλοκο, το οποίο δημιουργήθηκε στην προ-αγροτική περίοδο». Ποιες ανάγκες όμως εξυπηρετούσε το Γκιομπεκλί;
Μερικοί πιστεύουν ότι ήταν ένα σημείο όπου γίνονταν τελετές γονιμότητας, με τους δύο όρθιους ογκόλιθους στο κέντρο κάθε κύκλου να αντιπροσωπεύουν τον άντρα και τη γυναίκα. Προφανώς αυτό άρεσε στο τοπικό γραφείο τουρισμού της Ούρφας αφού υιοθέτησε το σύνθημα «Εδώ είναι ο κήπος της Εδέμ, ελάτε να δείτε τον Αδάμ και την Εύα». Ο Κλάους Σμιτ είναι μάλλον επιφυλακτικός. Θεωρεί ότι το Γκιομπεκλί Τεπέ συνιστούσε «την τελευταία άνθηση του ημι-νομαδικού κόσμου που η γεωργία επρόκειτο να καταστρέψει», ενώ διατυπώνει την εκτίμηση ότι το σημείο διατηρείται σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα γιατί αυτοί που το έφτιαξαν, το έθαψαν μετά κάτω από τόνους χώμα μηνύοντας ότι ο γεμάτος άγρια ζώα κόσμος τους είχε πια χάσει το νόημά του.
Ο Σμιτ πιστεύει ότι οι πυλώνες σε σχήμα Τ αποτελούν την πλέον πρώιμη αναπαράσταση των θεών. «Δεν έχουν μάτια, στόμα ή πρόσωπο, έχουν όμως βραχίονες και χέρια. Είναι πλάστες». Αρα, είναι πιθανόν, δεδομένου και ότι δεν υπάρχουν σπίτια ή τάφοι κοντά στα λίθινα αυτά μνημεία, να ήταν εδώ σημείο προσκυνήματος. Οι απαντήσεις δεν θα δοθούν εύκολα. Μέχρι σήμερα, ψήγματα μόνο γνώσης έχουν αποκομίσει οι ειδικοί από την περιοχή. Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 25/04/2008
