(της Ιωάννας Σουφλέρη, ΒΗΜΑ, 15/11/2009)
Η ζωή και το έργο του Δαρβίνου είχαν μεγάλη επίδραση στην ευρωπαϊκή Τέχνη. Τι επίδραση όμως είχαν στην ελληνική λογοτεχνία; Θα περίμενε κανείς να δει μυθιστορήματα με εμφανείς τις επιδράσεις της δαρβινικής θεωρίας; Ή ποίημα γραμμένο με αφορμή τον θάνατό του; Ε, λοιπόν, ναι: ο Δαρβίνος επέδρασε και στην ελληνική λογοτεχνία όπως αποδεικνύουν οι παρακάτω στίχοι:
Στροφή 1
Θέλω το μέγα πνεύμα σου Δαρβίνε να υμνήσω
Όμως ο νους μου σταματά στο τόσο μεγαλείο ...
Στροφή 7
- Μα πώς, ρωτούν, ο τέλειος επλάσθη τελευταίος,
- Και άλλοι- πώς; ο άνθρωπος κατάγετ΄ απ΄ τα στρείδια;
- Και να! θρησκευτικός αγών βγαίνει στη μέση νέος,
- Και στο Δαρβίνο ρίχνονται οι ευλαβείς σαν φίδια!
- Μα για σταθείτε μια στιγμή, θεοσεβείς, σταθείτε,
- Αν αγαπάτε το Θεό, το Δάρβιν' αν μισήτε!
...
Στροφή 13
Όλα αλλάζουν, τίποτε αιώνιο δεν μένει,
Ημέρα-νύχτα γίνεται δημιουργία νέα,
Βαδίζουν όλα, και κανέν΄ το άλλο δεν προσμένει
Κι όλα κρατούν την πρόοδο, στο χέρι τους σημαία...
Το παραπάνω είναι απόσπασμα ποιήματος που δημοσιεύθηκε το 1882 (έτος θανάτου του Δαρβίνου) στο φιλολογικό περιοδικό «Μη χάνεσαι» και σύμφωνα με τη διδακτορική διατριβή της κυρίας Μαρίας Ζαρίμη πρόκειται για το πρώτο λογοτεχνικό κείμενο των ελληνικών γραμμάτων που είχε ως θέμα τον μεγάλο φυσιοδίφη. Το ποίημα αποδίδεται από την ελληνίδα ερευνήτρια στον ποιητή Παύλο Νιρβάνα, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν 22 χρόνων, φοιτητής Ιατρικής, και αρθρογραφούσε στο «Μη χάνεσαι» με διάφορα ψευδώνυμα. Αν ο Νιρβάνας ήταν καλά ενημερωμένος για τα όσα υποστήριξε ο Δαρβίνος, αλλά και για την επίδραση που είχε η θεωρία του στην Ευρώπη, αυτό μάλλον οφείλεται στο ότι γνώριζε ξένες γλώσσες. Οπως σημειώνει η ελληνίδα ερευνήτρια, η μετάφραση των έργων του Δαρβίνου στην ελληνική καθυστέρησε (είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις το 1915 ο Νίκος Καζαντζάκης μετέφρασε το «Οrigin of species») και αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια καθυστερημένη αντίδραση στο έργο του σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο οι γλωσσομαθείς έλληνες λογοτέχνες, και ειδικότερα εκείνοι που γνώριζαν την αγγλική και τη γερμανική, είχαν εκτεθεί στις ιδέες του και αυτό φαίνεται στα έργα τους.
Σύμφωνα με τη φιλόλογο κυρία Μαρία Ξέστερνου, οι λογοτέχνες που φαίνεται να δέχθηκαν την επιρροή του Δαρβινισμού ήταν ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και ο Ιωάννης Κονδυλάκης. Πλέον επηρεασμένος όμως αποδεικνύεται ο Ροΐδης, ο οποίος μεταξύ άλλων συνέγραψε και την «Ιστορία ενός πιθήκου».
Πόσο κατανοητές έγιναν όμως οι απόψεις του Δαρβίνου από τους έλληνες λογοτέχνες; Πόσο αυτές στρεβλώθηκαν για να «χωρέσουν» στις ιδέες τους για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής τους; Αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα! Οι αναγνώστες που επιθυμούν να εντρυφήσουν περαιτέρω, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως μίτο της Αριάδνης τις βιβλιογραφικές αναφορές των δύο πηγών που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο.
Βιβλιογραφία:
1. Πρακτικά του Γ ' Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών. Το κείμενο-απόσπασμα από τη διατριβή της κυρίας Ζαρίμη εντοπίζεται στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.eens-congress.eu/? main--page=1&main--lang=de&eensCongress-cmd=wysiw ygDialog&eensCongress-id=360
2. Ειδική έκδοση με αφορμή το πρόσφατο συνέδριο με θέμα «Η διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης: θεωρητικά και παιδαγωγικά ζητήματα». Επιμέλεια: Ζόγκζα, Καμπουράκης, Νοταράς. Εκδόσεις: Child Services των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα. Το κείμενο της κυρίας Ξέστερνου εντοπίζεται στις σελ. 390-403.
